Demir Çağı'ndan Roma Dönemi'ne kadar Çorum kaleleri ve tahkimatlı yerleşimlerin güncel verilerle yorumlanması ve yeni lokalizasyon önerileri

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 802 - 829, 25.06.2024

Kudret Sezgin

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1465575

Cited By: 1

Öz

Hitit İmparatorluğu sonrasında Anadolu’da oluşmaya başlayan yeni yerleşim tipolojileri, sosyal organizasyonlar, ticaret ve iletişim ağları ve teknolojik ilerlemelere bağlı olarak "savunma" ve "güvenlik" kavramlarında da değişim zorunlu hale gelmiştir. Bu süreçte Anadolu’da, imparatorlukların çöküşünün ardından tekrar siyasal organizasyonların ortaya çıkışına yol açan, kendilerine özgü ekonomik ve politik dinamiklere sahip birbirinden farklı kültür bölgeleri ön plana çıkmaktadır. Antik Dönem tarihi coğrafyası içerisinde, özellikle Hellenistik ve Roma dönemlerinde toprakları Paphlagonia, Galatia ve Pontos Bölgesi sınırlarına giren Çorum ilinde bu değişimin göstergelerinden biri de kaleler ve savunma sistemleridir. Hellenistik Dönem’de Büyük İskender’in ölümü ardından Anadolu’nun paylaşılmasına yönelik Diadokhlar arasında çıkan savaş ortamında ve sonrasında Hellenistik Krallıklar ile Roma İmparatorluğu arasındaki mücadelelerde savunma yapıları çok daha belirgin bir şekilde ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu çalışmada; Çorum sınırları içerisinde tespit edilen kaleler yapısal unsurlarının yanı sıra kullanım dönemleri, konumlarına bağlı olarak işlevleri ve bağlı oldukları savunma modelleri ele alınacaktır. Bu kapsamda tüm Orta Karadeniz bölgesinde bilinen kalelerin yanı sıra, Çorum sınırları içerisinde yapılan güncel araştırmalarla tespit edilen kalelerin haritalandırılması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pontos, Galatia, Paphlagonia, Kale, Savunma Sistemi

Interpretation of Çorum fortresses and fortified settlements from the Iron Age to The Roman Period with current data and new localization suggestions

Öz

After the Hittite Empire, new settlement typologies, social organizations, trade and communication networks, and technological advances in Anatolia necessitated changes in the concepts of "defense" and "security". In this process, different cultural regions with their own economic and political dynamics, which led to the re-emergence of political organizations after the collapse of empires, come to the fore in Anatolia. Within the historical geography of the Ancient Period, especially in the Hellenistic and Roman periods, one of the indicators of this change in the province of Çorum, whose territories entered the borders of Paphlagonia, Galatia and Pontos Region, is castles and defense systems. In the Hellenistic Period, after the death of Alexander the Great and the war between the Diadochs for the sharing of Anatolia, and then in the struggles between the Hellenistic Kingdoms and the Roman Empire, defense structures began to come to the fore much more prominently. In this study; the castles identified within the borders of Çorum will be discussed in terms of their structural elements as well as their periods of use, their functions depending on their location and the defense systems they are connected to. In this context, in addition to the castles known in the entire Central Black Sea region, the fortresses identified by current researches within the borders of Çorum have been mapped.

Anahtar Kelimeler

Pontos, Galatia, Paphlagonia, Fortress, Fortification System

Kaynakça

• Alparslan, A. (1977). Kadı Burhaneddin Divanından Seçmeler. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Anderson, J. G. C. (1903). Studia Pontica I. A Journey of Exploration in Pontos. Lamertin.
• Arrianos. (2005). İskender’in Seferi (F. Akderin, Çev.). Alfa Yay.
• Arslan, M. (2007). Mithradates VI Eupator. Roma’nın Büyük Düşmanı. Odin Yayıncılık.
• Atalay, E. (1985). Cemilbey (Çorak) Nahiyesinde Bulunan Bizans Selçuklu Dönemi Yapıları ve Altın Paraları. İçinde III. Araştırma Sonuçları Toplantısı (ss. 63-73). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Berndt-Ersöz, S. (2012). Phrygian Kingdom: Origins, History and Political Development. İçinde Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde / Phrygians: In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments (ss. 16-41). Yapı Kredi Yayınları.
• Blasweiler, J. (2017). The Kalehisar Mountain and the Deities of Arinna, the City of the Sun Goddess. Arnhem, 1, 1-36.
• Bryer, A., & Winfield, D. (2007). The Byzantine Monuments And Topography Of The Pontos. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Cannon, J. W. (2020). Painted Ceramic Traditions and Rural Communities in Hittite Anatolia [Unpublished Dissertation]. The University of Chicago.
• Çınaroğlu, A. (2018). Alaca Höyük Erken Tunç Çağı Krali Mezarları ve İkiz İdoller. Arkhaia Anatolika, 1, 1-14.
• De Vries, K. (1987). Phrygian Gordion Before Midas. İçinde A. Çilingiroğlu (Ed.), Anatolian Iron Ages (ss. 5-11). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• De Vries, K. (1990). The Gordion Excavation Seasons of 1969–1973 and Subsequent Research. American Journal of Archaeology, 94, 371-406.
• Dökü, F. E. (2008). Paphlagonia Bölgesi kaya mezarları ve kaya tapınakları [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Dönmez, Ş. (2015). Oluz Höyük Kazıları Işığında Kuzey-Orta Anadolu (Pontika Kappadokia) Akhamenid Varlığına Güncel Bir Bakış. TÜBA-AR, 18, 71-107.
• Erdan, E. (2016). Yerleşim Tipleri Işığında Anadolu’da Frig Kültür Varlığı. Asia Minor Studies, 4(8), 42-64.
• French, D. H. (1997). 1995 Yılı Roma Yolları, Miltaşları ve Yazıtları. İçinde XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı (C. 1, ss. 43-45). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Genz, H. (2004). Büyükkaya I: Die Keramik der Eisenzeit Funde aus den Grabungskampagnen 1993 bis 1998. Philipp von Zabern.
• Genz, H. (2011). The Iron Age in Central Anatolia. İçinde G. R. Tsetskhladze (Ed.), The Black Sea, Greece, Anatolia and Europe in the First Millenium BC (ss. 331-368). Peeters.
• Gorny, R. L. (1997). Zippalanda and Ankuwa: The Geography of Central Anatolia in the Second Millennium B. C. Reviewed Work(s): Zippalanda: Ein Kultzentrum im Hethitischen Kleinasien by Maciej Popko. Journal of the American Oriental Society, 117(3), 549-557. https://doi.org/10.2307/605253
• Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia: Gayrimenkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi (C. 1). Doğrusöz Matbaası.
• Hanilçe, M. (2017). Yozgat İlinde İki Osmanlı Kalesinin Dünü ve Bugünü Karahisar-ı Behramşah (Müşalim) Kalesi ve Akçakale. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 141-164.
• Herodotos. (2019). Herodot Tarihi (M. Ökmen, Çev.; 15. bs). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpek, Ö., & Sezgin, K. (2021). A Review of Funerary Practices in the Çorum Region during Antiquity. İçinde A. Schachner & E. Sökmen, BYZAS 26. Understanding Transformations: Exploring The Black Sea Region And Northern Central Anatolia in Antıquity (ss. 195-294). Ege Yayınları.
• Kaya, M. A. (2016). Anadolu’daki Galatlar ve Galatya Tarihi. Bilge Kültür Sanat.
• Kaymaz, Z. (2021). Kadı Burhaneddin Divanı’ndaki Bir Gazel Üzerine. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 12, 141-150.
• Kealhofer, L., Grave, P., Marsh, B., Steadman, S., Gorny, R. L., & Summers, G. D. (2010). Patterns of Iron Age interaction in central Anatolia: Three sites in Yozgat province. Anatolian Studies, 60, 71-92.
• Koşay, H. Z. (1966). Kuşsaray Çorum Sondajı. Türk Arkeoloji Dergisi, 23, 89-97.
• Koşay, H. Z., & Akok, M. (1948). Büyük Güllücek Araştırmaları Üzerine İlk Rapor. Belleten, 12(46), 471-478.
• Koşay, H. Z., & Akok, M. (1957). Büyük Güllücek Kazısı. 1947 ve 1949 Ylındaki Çalışmalar Hakkında İlk Rapor. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Maffre, F. (2017). Pers Hâkimiyeti Altında Anadolu Halkları/The Anatolian People under Persion Rule. İçinde K. İren, Ç. Karaöz, & Ö. Kasar (Ed.), Persler: Anadolu’da Kudret ve Görkem / The Persians Power and Glory in Anatolia (ss. 52-61). Yapı Kredi Yayınları.
• Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor I-II. Princeton University Press.
• Neve, P. (1982). Büyükkale, Die Bauwerke: Grabungen 1954–1966. Gebr. Mann.
• Nişancı, A. (1989). Orta Karadeniz Bölümünde Mevsimlik Hava Tipleri Bakımından Önemli Devreler. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 68-89.
• Olmstead, A. T. E. (1970). History of the Persian Empire. University of Chicago Press.
• Olshausen, E., Wagner, J., & Biller, J. (1984). Historisch-geographische Aspekte der Geschichte des Pontischen und Armenischen Reiches / 1: Untersuchungen zur historischen Geographie von Pontos unter den Mithradatiden. L. Reichert.
• Ökse, T. (2019). The Eastern Border of Phrygia. İçinde G. R. Tsetskhladze (Ed.), Phrygia in Antiquity: From The Bronze Age To The Byzantine Period (ss. 161-187). Peeters.
• Özbudak, O. (2022). Çorum Tarihöncesi Dönem Yüzey Araştırması 2020 Yılı Sonuçları. İçinde 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları (C. 3, ss. 31-45). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özbudak, O., & Birol Özbudak, Ö. (2021). Çorum Tarihöncesi Yüzey Araştırması. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü-Haberler, 46, 46-51.
• Özcan, K. (2008). Anadolu da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri II: Karahisarlar. Millî Folklor, 77, 89-101.
• Özsait, M. (1982). Anadolu’da Hellenistik Dönem. İçinde Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi (C. 2, ss. 380-414). Görsel Yayıncılık.
• Plutarkhos. (2007). Paralel Yaşamlar (İskender-Caesar) (F. Akderin, Çev.). Alfa Yay.
• Popko, M. (1995). Religions of Asia Minor (İ. Zych, Çev.). Academic Publications Dialog.
• Ramsay, W. M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. John Murray.
• Reyhan, E., Ozulu, İ. M., & Tombuş, F. E. (2014). Ortaköy-Şapinuva (Çorum) Arkeolojik Alanı ve Yakın Çevresindeki Antik Yolların Araştırılması. İçinde P. Taracha & M. Kepelus (Ed.), Proceedings of the Eighth International Congress of Hittitology (ss. 696-707). Wydawnictwo Agade Bis.
• Roosevelt, C. H. (2021). Lydia Arkeolojisi. Gyges’ten Büyük İskender’e (2. bs). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sams, G. K. (1994). Aspects of Early Phrygian Architecture at Gordion. İçinde A. Çilingiroğlu & D. H. French (Ed.), Anatolian Iron Ages 3 (ss. 211-220). British İnstitute of Archaeology at Ankara.
• Sarıkaya, S., & Arslan, M. (2017). Anadolu’da Persler: Savaş, İsyan ve Diplomasi / Persians in Anatolia: War, Rebellion and Diplomacy. İçinde K. İren, Ç. Karaöz, & Ö. Kasar (Ed.), Persler Anadolu’da Kudret ve Görkem/The Persians Power and Glory in Anatolia (ss. 78-99). Yapı Kredi Yayınları.
• Schachner, A. (2014). Hitit Başkenti Hattuşa´nın Yakın Çevresiyle İlişkisi. İçinde 4. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu (ss. 11-44). Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Schachner, A. (2019). Hattuşa. Efsanevi Hitit İmparatorluğu’nun İzinde. Homer Kitabevi.
• Schoop, U.-D. (2005). Early Chalcolithic in North-Central Anatolia: The Evidence from Boğazköy-Büyükkaya. TÜBA-AR, VIII, 15-37.
• Schoop, U.-D. (2011). Çamlıbel Tarlası ve Kuzey-Orta Anadolu’da Geç Kalkolitik Dönem. İçinde Ö. İpek (Ed.), 1. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu (ss. 137-160). T.C. Çorum Valiliği.
• Sipahi, T. (2003). 2001 Yılı Çorum ve Çankırı Bölgeleri Yüzey Araştırması. İçinde 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı (C. 2, ss. 275-284). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sir-Gavaz, Ö. (2012). Hitit Krallarının Kült Gezileri. Çorum Belediyesi Kültür Yay.
• Sivas, T. T. (2012). Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti. İçinde H. Sivas & T. T. Sivas (Ed.), Frigler: Midas’ın Ülkesinde Anıtların Gölgesinde (ss. 112-159). Yapı Kredi Yayınları.
• Sivas, T. T., & Sivas, H. (Ed.). (2012). Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde / Phrygians: In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments. Yapı Kredi Yayınları.
• Smith, W. (1857). Mithridatium. İçinde Dictionary of Greek and Roman Geography (C. 2, ss. 362-363). Walton and Maberly.
• Sökmen, E. (2016). Surveying The Pontic Landscape Through The Fortresses Of The Mithradatids [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Sökmen, E. (2019). Örükaya Arkeolojik Araştırma Projesi 2017. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 225-238.
• Strabon. (1966). Geographika (The Geography of Strabon) (H. L. Jones, Çev.). Harvard University Press.
• Strobel, K. (1997). Galatica I: Beitrage zur historischen Geographie und Geschichte Ostgalatiens. Orbis Terrarum, 3, 131-153.
• Şahin, K. (2004). Çorum Ovası ve Yakın Çevresinin İklim Koşulları ile Tarımsal Faaliyetler Arasındaki İlişkiler. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Şahin, M. K. (2018). Çorum ve Çevresinde Anadolu Selçuklu Dönemi Düşünce ve Kültürünün Oluşumunda Bazı Yapılar Üzerine Yorumlamalar. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 177-200.
• Talbert, R. J. A. (2000). Barrington atlas of the Greek and Roman world: Map-by-map directory (1-2). Princeton University Press,.
• Taşdöner, K. (2017). Anadolu’da Roma Eyaletleri. Augustus Dönemi. Bilge Kültür Sanat.
• Tekin, O. (1998). Hellenistik Çağ ve Roma İmparatorluk Döneminde Kapadokya Krallığı. İçinde M. Sözen (Ed.), Kapadokya (ss. 194-225). Ayhan Şahenk Vakfı Yay.
• Tsetskhladze, G. R. (2019). Pre-Hellenistic Phrygia: Some Matters in Debate. İçinde G. R. Tsetskhladze (Ed.), Phrygia in Antiquity: From the Bronze Age to the Byzantine Period (ss. 1-23). Peeters.
• Vergnaud, B. (2016). Fortifications of Central Anatolia in the Early First Millennium BC. İçinde R. Frederiksen, S. Müth, P. I. Schneider, & M. Schnelle (Ed.), Focus on Fortifications New Research on Fortifications in the Ancient Mediterranean and the Near East (ss. 94-108). Oxbow Books.
• Voigt, M. M. (2007). The Middle Phrygian Occupation at Gordion. İçinde A. Çilingiroğlu & A. Sagona (Ed.), Anatolian Iron Ages 6 (ss. 311-333). Peeters.
• von der Osten, H. H. (1929). OIP 5. Researches in Anatolia 1. Explorations in Central Anatolia, Season of 1926. The University of Chicago Press. https://isac.uchicago.edu/research/publications/oip/oip-5-researches-anatolia-1-explorations-central-anatolia-season-1926
• von Gall, H. (1967). Zu Den Kleinasiatischen Treppentunneln. Archaeologischer Anzeiger, 82, 504-527.
• Wilson, D. R. (1960). The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontos in the Greek and Roman Periods [Unpublished Dissertation]. Oxford University Press.
• Yalçın, D. Ö. (2008). Çorum Müzesi Sikke Koleksiyonu’ndaki Roma Eyalet Sikkeleri ve Roma Dönemi Ekonomisindeki Yeri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Yalçın, H. G., Kolankaya-Bostancı, N., & Yalçın, Ü. (2019). Derekutuğun’da Ele Geçen Acheuléen İki Yüzeyli Alet. Arkeoloji ve Sanat, 162, 1-10.
• Yıldırım, T. (2005). Resuloğlu İlk Tunç Çağ Mezarlık Kazısı. TÜBA-AR, 8, 172-174.
• Yıldırım, T. (2006). An Early Bronze Age Cemetery at Resuloğlu, Near Uğurludağ, Çorum. A preliminary Report of The Archaeological Work Carried Out Between Years 2003-2005. Anatolia Antiqua, XIV, 1-14.
• Yıldırım, T., & Sipahi, T. (2004). 2002 Yılı Çorum ve Çankırı İlleri Yüzey Araştırmaları. İçinde 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı (C. 2, ss. 305-314). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.