TARİHSEL KATMANLAŞMANIN BELGELENMESİ, DOĞAL VE FİZİKSEL DEĞERLERİN KORUMA BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ: KAPADOKYA BÖLGESİ, NİĞDE İLİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 1204 - 1228, 31.07.2019

Emel Efe Yavaşcan , Zehra Gediz Urak

https://doi.org/10.28948/ngumuh.598214

Öz

   Farklı medeniyetlerin hâkimiyet kurarak
farklı dönemlerde inşa ettikleri yapıların ve yerleşimlerin üst üste gelmesi
sonucunda günümüzde çok katmanlı yerleşimler ortaya çıkmıştır. Anadolu’da pek
çok kent, tarihsel sürekliliğe sahip çok katmanlı yerleşim özelliği
göstermektedir. Bu kentlerden biri olan Kapadokya Bölgesi’ndeki Niğde İli
çeşitli uygarlıklara ait eserlerden oluşan zengin kültür mirasına sahip olup
tarihi dönemlerin izlerini taşımaktadır. Niğde stratejik konumuyla önemli
tarihi yerleşimlerden biri olmasına rağmen günümüzde Kapadokya denilince akla
gelmeyen bir kenttir. Tarihi önemi vurgulanamamış ve değerli kültürel
varlıklara sahip olmasına rağmen turizm yönünde gelişememiştir. Bu çalışmada,
ayakta olan, yeraltında olduğu bilinen ve izleri olan, Niğde İli’ne özgü
karakterleri oluşturan değerler bütününün sürdürülebilir korunması için
tarihsel sürekliliğin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, belgeleme-sunum,
değerlendirme olarak üç aşamadan oluşan bir yöntem ile ilin sahip olduğu
değerler tespit edilerek sayısal ortamda her döneme ait eser ve yerleşme
bilgileri içeren haritalarla belgelenmiştir. Tüm dönemler için ayrı ayrı elde
edilen verilerin çakıştırılarak değerlendirilmesi sureti ile katmanlaşma
haritası oluşturulmuştur. Kapadokya Bölgesi’nin tanınan değerli yerleşimleri
kadar değerli niteliklere sahip Niğde İli’nin tarihsel katmanlaşmasının ortaya
çıkartılarak belgelenmesinin yapıldığı bu çalışma ile Niğde İli ile ilgili
koruma kararları, strateji ve politikalarının oluşturulacağı çalışmalara katkı
sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kapadokya, Niğde, tarihsel katmanlaşma, belgeleme, koruma

DOCUMENTATION OF HISTORICAL STARIFICATION AND EVALUATION OF NATURAL AND PHYSICAL VALUES IN THE CONTEXT OF CONSERVATION: CASE OF CAPPADOCIA REGION, NİĞDE CITY

Öz

Stratified settlements have a risen as a result of
overlapping settlements and buildings constructed by various civilizations that
reigned a certain region in different time periods. A reasonable number of
cities in Anatolia exhibit characteristics of stratified settlements that hold
historical incessantness. One of those cities, Province of Niğde in Cappadocia
Region, is vested with the traces of historical periods of various
civilizations. Niğde, though it is one of the main historical settlements due to
its strategic location, does not spring to mind immediately after the name
Cappadocia is pronounced. Its historical importance has not been emphasized and
it has valuable cultural assets, it has not developed in the direction of
tourism. In this study, it was aimed to determine the historical continuity of
the sustainable protection of the whole of the values which are standing, which
are known to be underground and whose traits are unique to Niğde. The values
that the province possesses were determined by means of a three-step method as
research, documentation-presentation and evaluation, and it was documented in
the digital environment with the maps containing the works and settlement
information of each turn. The stratification map has been created for each
period by evaluating the data obtained separately. With this study, in which
the historical stratification of Niğde Province, which has as valuable
qualities as the precious settlements of the Cappadocia Region, is revealed and
documented, it is aimed to contribute to the work that will form the preservation
decisions, strategies and policies about Niğde.

Anahtar Kelimeler

Cappadocia, Niğde, stratification, documentation, conservation

Kaynakça

• [1] AYDENİZ, N.E., “Kent Arkeolojisi Kavramının Dünyadaki Gelişimi Ve Türkiye’deki Yansımaları”, N.Ü. Journal Of Yasar University, 4(16), 2501-2524, 2009.
• [2] BİLGİN ALTINÖZ, G., Assessment of historical strafication in multi-layered towns as a support for conservation decision-making process; A geographic information systems (GIS) based approach. Case study: Bergama (yayınlanmamış doktora tezi). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• [3] http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/26398dca6f47b49_ek.pdf (erişim tarihi:21.12.2017)
• [4] http://www.metropolistanbul.com/public/temamakale.aspx?tmid=&mid=13 (erişim tarihi: 15.03.2014).
• [5] STRABON., Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XIII-XIV), Çeviren Adnan Pekman, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul, Türkiye, 2005.
• [6] http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/12_arastirma.pdf (erişim tarihi:20.07.2018).
• [7] https://dosyalar.nevsehir.edu.tr/70e597e957c5751c0907dbe4b53cc677/1_uluslararasi_nevsehir_tarih_ve_kultur_sempozyumu-3.pdf#page=129 (erişim tarihi:09.08.2018).
• [8] http://www.unesco.org.tr/Pages/125/122/UNESCO-D%C3%BCnya-Miras%C4%B1-Listesi (erişim tarihi: 17.03.2018)
• [9] http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=TurkiyeAL&dil=tr (erişim tarihi: 25.12.2017)
• [10] Niğde Kültür Envanteri, Niğde Valiliği, 2016, Ankara
• [11] CHİLDE, V.G., Kendini Yaratan İnsan, (Çeviren Filiz Ofluoğlu), İstanbul, Türkiye, s.25, 1996.
• [12] KÖKTEN, K. İ., “Anadolu’da Prehistorik Yerleşme Yerlerinin Dağılışı Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Dergisi, 10, S.3-4, s. 186, 1952.
• [13] SEVİN, V., Anadolu Arkeolojisi, Der Kitapevi, İstanbul, 2014.
• [14] BIÇAKÇI, E., Tepecik/Çiftlik Höyüğü (Niğde) Kazısı Işığında Orta Anadolu Tarih Öncesi Kültürleri İle İlgili Yeni Bir Değerlendirme, TÜBA-AR 4, 2001.
• [15] http://www.nigdekulturturizm.gov.tr/Eklenti/9886,abinpdf.pdf?0 (son erişim tarihi:05.06.2018).
• [16] BALKAN ATLI N., D. BİNDER., MC. CAUVİN., Obsidian Sources, Workshops and Trade in Central Anatolia, in M.Özdoğan, N. Başgelen (eds.),Neolithic in Turkey, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, , 133-145,104-115, İstanbul, Türkiye, 1999.
• [17] HAKMAN, M., Kapadokya’da Zeus Kültü, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), 20-25, Ankara, 2012.
• [18] YALÇINKAYA, I., Arkeoloji Ve Sanat Tarihi Eski Anadolu Uygarlıkları Paleolitik Çağ (Eski Taş Çağı / Yontma Taş Çağı), Kültür Ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi, Ankara, 2009.
• [19] BALKAN ATLI, N., SLIMAK, L., KUHN, S., AÇIKGÖZ, F., Kömürcü-Kaletepe Obsidyen Atölyesi Paleolitik Dönem 2006 Yılı Kazısı, Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü 29.Kazı Sonuçları Toplantısı, 2.Cilt, 53-61, Kocaeli, 2007.
• [20] ÖZDAĞAN, M., BAŞGELEN, N., Türkiye'de Neolitik Dönem 2 Cilt Takım- Anadolu'da Uygarlığın Doğuşu Ve Avrupa'ya Yayılımı-Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2007.
• [21] ÖZTAN, A., Arkeoloji Ve Sanat Tarihi Eski Anadolu Uygarlıkları Neolitik Çağ (Yeni Taş/Cilalı Taş Çağı), Kültür Ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi, Ankara, 2009.
• [22] http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbd/article/viewFile/1025008713/1025007297 (son erişim tarihi: 12.02.2017).
• [23] ATAK, K., Anadolu’da Kalkolitik Çağ Kabartma Bezemeli Seramik Geleneği, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2012.
• [24] ESİN, U., Paleolitik’ten İlk Tunç Çağı’nın Sonuna: Tarihöncesi Çağların Kapadokya’sı, Kapadokya, Ed. M. Sözen, İstanbul, 62-123, 1998.
• [25] ÖZTAN, A., I. Dönem Köşk Höyük- Niğde Kazı Buluntularının Değerlendirilmesi Ve Stratigrafik Kontrolü, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, Ankara, 2005.
• [26] SİLİSTİRELİ, U., Pınarbaşı Ve Köşk Höyükleri, V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 81-85, 1984.
• [27] KAPTAN, E., Anadolu'da Kalay ve Eski Yeraltı Kalay Madenciliği: Jeoloji Mühendisliği, 40, 15-19, Ankara, 1992.
• [28] YİĞİT, T., “İlk Tunç Çağı’nın Son Evresinde Anadolu'nun Siyasal Görünümü, Tarih Araştırmaları Dergisi”, 21, 33, 2003.
• [29] TÜRKER, A., “Tarih Öncesi Nevşehir”, I. Uluslararası Nevşehir Tarih Ve Kültür Sempozyumu, Nevşehir Üniversitesi Yayınları: 2, 309-332, 2011.
• [30] http://www.tayproject.org/downloads/ITC_SH.pdf (son erişim tarihi:06.07.2018).
• [31] ECEOĞLU, A., “Mimarisi ile bir tarih ‘Kapadokya’” 1.Uluslararası Nevşehir Tarih Ve Kültür Sempozyumu, Nevşehir Üniversitesi Yayınları: 2, 233-243, 2011.
• [32] BİLGİÇ, E., “Anadolu’nun İlk Tarihi Çağının Ana Hatlarıyla Rekonstrüksiyonu (Siyasi-İdari ve İktisadi-İçtimai Bakımlardan) ”, AÜDTCFD, VI, 5, 489-516, 1948.
• [33] http://www.tarihinpesinde.com/dergimiz/nisan2011/05_06w.pdf (son erişim tarihi:20.07.2018).
• [34] DEMİRTAŞ, I., Hitit Çanak Çömleğinin Biçimleri Bakımından Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2004.
• [35] DÖNMEZ, S., Hitit Döneminde Anadolu’da Değişim Aracı Olarak Kullanılan Madenler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış, Doktora Tezi), Ankara, 2013.
• [36] http://dergipark.gov.tr/download/article-file/118008 (son erişim tarihi: 18.06.2018).
• [37] PELON, O., TİBET, A., Porsuk’ta Dört Kazı Mevsimi (1986-1989), Genel Değerlendirme, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 259-266, Ankara, 1993.
• [38] ÖKSE, A.T., “Salat Tepe Kazıları”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 1, 77-91, İstanbul, Türkiye, 2009.
• [39] ŞAHİN, D., Orta Anadolu’da Demir Çağı Mimarisinin Gelişimi Ve Kentleşme Süreci, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış, Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2012.
• [40] Niğde Kültür Envanteri, Niğde Valiliği, Niğde, 2009.
• [41] AKÇAY, A., “Tabal Ülkesinin Tarihsel Süreci Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX / 1, 37-58, 2014
• [42] DUYMUŞ, H., “Asur Kaynaklarına Göre Demir Çağı’nda Tabal Krallığı”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2, 3, 34-46, 2011.
• [43] GALANTİ, A. Niğde Ve Bor Tarihi, Tan Matbaası, İstanbul. 1951.
• [44] KORKMAZ, M., “16. Yy’da Kilisehisar Bizans Şehrinden Osmanlı Köyüne”, Balıkesir Üniv. Sosyal Bilimler Enst. Dergisi, 7, 11, 2004.
• [45] ÇOŞKUN, Y., “Hitit Çivi Yazılı Belgelerin Işığı Altında İlk Çağda Tuuanuua”, Belleten, LII /207-208, 477-485, 1989.
• [46] TEZCAN, B., “1969 Göllüdağ Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXX, 1-30, 1992.
• [47] YILMAZ, F., Dünden Bugüne Niğde Tarihi, Kültür Kitabevi, Niğde, 1999.
• [48] ERAVŞAR, O., Kapadokya’da Yerleşim Alanları Ve Sorunları, Kapadokya Vakfı Yayınları, Nevşehir, 9-88, 1996.
• [49] SALMAN, Y., Nevşehir Mad., Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2, İstanbul, 1345,1997.
• [50] SEVİN, V., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, T.T.K. Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2007.
• [51] ERDİL, K., AKOK, M., Niğde Alaeddin Tepe Sondajları Hakkında Ön raporu, 1962.
• [52] Niğde Kültür Envanteri, Niğde Valiliği, Ankara, 2016.
• [53] COOPER, E., DECKER, M., Life And Society İn Byzantine Cappadocia, Palgrave Macmıllan, London, 2012.
• [54] Tyana (Kemerhisar) Bir Sınır Şehri, Doğu İle Batı Arasında Bir Kapı, Tyana Kültür Ve Turizm Yayınları, 2, Niğde, 2005.
• [55] RAMSAY, W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş), İstanbul. Milli Eğitim Basımevi, 1960.
• [56] GEDİK, İ., Niğde 1997 İl Yıllığı, 9-10, Önder Matbaa, Ankara, 1997.
• [57] GÖRMEZ, K., Kapadokya Mevcut Durum Raporu, Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1-197, Ankara, 2002.
• [58] KARAKAYA, M., Seyahatnamelerde Nevşehir, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde, 2007.
• [59] ULUSOY BİNAN, D., Güzelyurt Örneğinde, Kapadokya Bölgesi Yığma Taş Konut Mimarisinin Korunması İçin Bir Yöntem Araştırması, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1994.
• [60] OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu, 2017.
• [61] TOROĞLU, E., Niğde İli Yerleşmeleri ve Lokasyon Planlaması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2006.
• [62] AKŞİT, A., “Türkiye Selçukluları Devrinde Niğde Vilâyetinin Alt Birimleri ve Sınırları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21,2007.
• [63] TURAN, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
• [64] GÖKHAN, İ., KOÇAK, K., SARAÇ, H., Anadolu Selçukluları Döneminde Nevşehir, Niğde, Kayseri Ve Aksaray Çevresinin Siyasî, Sosyal, Ekonomik Ve Kültürel Tarihi, Cappadocia Journal, 7, 83-117, 2016.
• [65] AKŞİT, A., Niğde Şehriyle İlgili Tarihi Kaynaklar: Akmedrese Vakfiyesi, TÜBAR-XXVI, 2009.
• [66] TANYELİ, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. Yüzyıl), İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 1987.
• [67] DARKOT, B., Niğde, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1964.
• [68] KOCAELİ, F., SÜSLÜ, O.M., ÖZME, A., Seyahatnamelerde ve Anılarda Niğde, , Niğde İl Özel İdaresi, Niğde, 2011.
• [69] ÖZKARCI, M., Niğde, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 33, 95-98, 2007.
• [70] EDHEM, H. E., Niğde Kılavuzu, Kültür Bakanlığı Antikiteler ve Müzeler Anıtları Koruma Kurulu Yayını, İstanbul, 1937.
• [71] ÇAL, H., Niğde Kale ve Çevre Düzenleme Projesi Sanat Tarihi Raporu, 1992.
• [72] http://dergipark.gov.tr/download/article-file/285805 (son erişim tarihi:12.06.2018).
• [73] https://archive.org/details/EvliyalarSehriNigde (son erişim tarihi 16.07.2018).
• [74] (http://dergipark.gov.tr/download/article-file/284555 (son erişim tarihi:17.11.2017).
• [75] OFLAZ, M., Niğde, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 33, 92-95, 2007.
• [76] DOĞAN, N. Ş. VE FATAHA, B. E., Karamanoğulları Medreselerine Tarihsel Bir Yaklaşım: Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/Melek Hatun Ve Niğde Ak Medreseleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 95-118, 2011.
• [77] TOPAL, N., Karaman Eyaleti Vakıf Defterinde Niğde Vakıfları (H. 881/M. 1476), ZfWT, Journal of World of Turks, 4, 2, 123-143, 2012.
• [78] ÖZDAŞ, G., Modernleşme Sürecinde Niğde’de Mimari Çevre Ve Kentsel Dönüşümler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) , Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, 2007.
• [79] TOPAL, N., “15. Yüzyılda Niğde Şehrinde İskân Ve Mahalleler” MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 1, 2017.
• [80] UZUNÇARŞILI, İ. H., Niğde’de Karamanoğlu Ali Bey Vakfiyesi, Vakıflar Dergisi, 2, 45-80. Ankara, 1942.
• [81] UZLUK, F. N., Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi, Ankara, 1958.
• [82] HÜSEYNİKLİOĞLU, A., ARSLAN, H., 16. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Niğde Kazası Yerleşme Merkezlerinin Tespiti, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 2, 299- 314, Elazığ, 2009.
• [83] METİN, R., XVI. Yüzyılda Niğde Sancağında Demografik Yapı Üzerine Bir Değerlendirme, The Journal Of Academic Social Science Studies, 45, 35-52, 2016.
• [84] KAYA, M., “XX. Yüzyıl Baslarında Niğde Sancağı’nın Nüfusuna Dair”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 193-210,2006.
• [85] GEDİK, İ., Niğde 1997 İl Yıllığı, 9-10, Önder Matbaa, Ankara, 1997.
• [86] ARAZ, M., Impacts of Political Decisions in the Formation of Railroads and Railroad Archtecture in Turkey Between 1856 and 1950, O.D.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1995. [87] http://www.nigde.gov.tr/ (son erişim tarihi: 15.06.2018). [88] http://unesdoc.unesco.org/images/0022/002247/224787e.pdf (son erişim tarihi: 11.07.2018).