Gerçekliğin içinde sanalın gölgesinde: Öznenin gayri-maddi ve dijital emeği

Yıl 2022, Sayı: 9, 11 - 23, 30.06.2022

Ferhat Göçer

Öz

Kapitalizm, tarihsel olarak içinde bulunduğu çeyrek yüzyılı aşkın bir sürede; üretimsel formasyonunda ciddi anlamda bir dizi değişimler meydana gelmiştir. Bu değişimlerin en okunabilir görüngüsünü, emek pratikleri oluşturmaktadır. Emek, geleneksel anlamda fiziksel bir üretim yapısının dışında; enformasyon ve iletişim teknolojileri aracılığıyla, bilişsel ve dijital olarak da “artı değer” yaratabilmekte ve sermayenin basıncıyla yaşamın her alanında negatif bir karşılaşma yaşayabilmektedir. Bu durum; toplumun yeni yönetimsellik paradigmasıyla da yakından ilişkilidir. Yeni yönetimsellik paradigmasını oluşturan teori ve pratikler bütünü, neoliberal ilkeler yoluyla kendisini kurgular. Bu süreç bir başka deyişle; neoliberal yönetimsellik olarak adlandırılır. Neoliberal yönetimsellik anlayışı, her şeyden önce toplumun ve toplumsal yapıların bir tür şirket gibi; kendini yönetmesi ve kâra endeksli bir mantıkla hareket etmesini talep eder. Diğer bir deyişle, top yekûn “toplumun ekonomikleşmesi” beklentisini arzular. Bu arzu, aynı zamanda yeni bir özne tipolojisini de beraberinde getirir. Neoliberal özne olarak betimlenen yeni özne, yaşamını başarı ve performansa dayalı bir şekilde tasarlar. Başarısız bir durumda, suçlu ve sorumluyu dışarıda aramaktansa kendi öznelliğinde/benliğinde arar. Bu da sermayenin kendi ihtiyaçlarını üretmesi/karşılaması noktasında sömürüye açık bir öznenin imali demektir. Özellikle bu süreç, emek pratiklerinde kendini serimler. Emeğin geleneksel olarak sınırları önceden belirlenmiş mekanlar içerisinde sermaye tarafından sömürülme pratikleri, bugün kendini dijital ve gayri-maddi olan emek pratikleri içerisinde de göstermektedir. Sermaye, sömürü alanını genişleterek sürdürülebilirliğini sağlamaktadır. Bu sürdürebilirlik, her şeyden önce kapitalizmde belli bir dizi maddi ve bilişsel değişimler yoluyla gerçekleşmektedir. Bu çalışmada; kapitalizmin maddi ve bilişsel değişim ve dönüşümü sonucu yeni emek biçimleri olarak ortaya çıkan, dijital emek ve gayri-maddi emek ve bu emek pratikleri içerisinde neoliberal öznenin sömürüye nasıl içkin kılındığı serimlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

kapitalizm, dijital emek, gayri-maddi emek, neoliberalizm, neoliberal yönetimsellik

Inside the reality through shadow of the virtual: Implementary and digital labor of the subject

Öz

Capitalism has historically been in more than a quarter of a century; A series of serious changes have occurred in the productive formation. The most readable phenomenon of these changes is labor practices. Apart from a physical production structure in the traditional sense, labor can also create "surplus value" cognitively and digitally through information and communication technologies, and can experience a negative encounter with the pressure of capital in all areas of life. This situation is closely related to the new governmentality paradigm of the society. The set of theories and practices that make up the new governmentality paradigm constructs itself through neoliberal principles. This process, in other words, is called neoliberal governmentality. The neoliberal understanding of governmentality, first, demands that society and social structures govern themselves like a company and act with a profit-oriented logic. In other words, it desires the prospect of an overall "economization of society". This desire also brings along a new subject typology. The new subject, who is described as a neoliberal subject, designs its life based on success and performance. The new subject, described as a Neoliberal subject, designs his life based on success and performance. In a failed situation, Neoliberal seeks guilt and responsibility within its own subjectivity rather than outside. This means that a subject is open to exploitation at the point where capital meets its own needs. Especially this process reveals itself in labor practices. The practices of exploitation of labor by capital in traditionally predetermined spaces show itself today in digital and intangible labor practices. Capital provides its sustainability by expanding the area of exploitation. At the outset, this sustainability is realized through a certain series of material and cognitive changes in capitalism. In this study, digital labor and immaterial labor besides how the neoliberal subject is immanent to exploitation within these labor practices are shown.

Anahtar Kelimeler

capitalism, neoliberal governmentality, digital labor, immaterial labor

Kaynakça

• Bauman, Z. (2012). Küreselleşme toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Belek, İ. (1999). Postkapitalist paradigmalar. İstanbul: Sorun Yayınları.
• Brown, W. (2017). Halkın çözülüşü neoliberalizmin sinsi devrimi (B. E. Aksoy, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Dominique Levy, G. D. (2009). Kapitalizmin marksist iktisadı (S. Pelek, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dowling, E. v. (2007). Producing the dining experience: Measure, subjectivity and the affective worker. Ephemera, 7, 1-7.
• Foucault, M. (2015). Biyopolitikanın doğuşu College De France Dersleri (1978-1979) (A. Tayla, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Fuchs, C. (2014). Bilişsel kapitalizm ya da enformasyonel kapitalizm? Enformasyonel ekonomide sınıfın rolü (çev) M. A. Peters & Ergin Bulut (Ed.), Bilişsel kapitalizm: Eğitim ve dijital emek (s. 137-189) içinde. Ankara: Notabene Yayınları.
• Fuchs, C. (2015). Dijital emek ve Karl Marx (T. E. Kalaycı, Çev.). Ankara: Notabene Yayınları.
• Fuchs, C. (2020). Sosyal medya: Eleştirel bir giriş (İ. K. Diyar Saraçoğlu, Çev.). Ankara: Notabene Yayınları.
• Fülberth, G. (2018). Kapitalizmin kısa tarihi (S. Usta, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Han, B. C. (2020). Psikopolitika neoliberalizm ve yeni iktidar teknikleri (H. Barışcan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2008). Umut mekanları (Z. Gambetti, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin kısa tarihi (A. Onacak, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hülür, H. (2008). Görülebilenin hayaleti, söylenebilenin mırıltısı; Michel Foucault'nun bakışında boşluk ve bulunmayış. EKEV Akademi Dergisi, 12(36), 171-188.
• Hülür, H. (2009). Epistem ve dil; Michel Foucault'da tarih ve eklemlenme. EKEV Akademi Dergisi, 13(39), 11-31.
• İlhan, S. (2007). Yeni kapitalizmin karanlık yüzü: İnsanilik ve ahlakilik söyleminin sahiciliği üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 283-306.
• Kumar, K. (1999). Sanayi sonrası toplumdan post-modern topluma çağdaş dünyanın yeni kuramları (M. Küçük, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Lafargue, P. (2019). Tembellik hakkı (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lazzarato, M. (2005). Maddi olmayan emek (S. Ö. Selen Göbelez, Çev.). Kolektif (Ed.), İtalya'da radikal düşünce ve kurucu politika (s.133-146) içinde. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü (D. K. Osman Akınhay, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Marx, K. (2013). Kapital, 1.Cilt (N. S. Selik, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Hardt, M. & Negri, A. (2004). Çokluk: İmparatorluk çağında savaş ve demokrasi (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. & Negri, A. (2015). İmparatorluk (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Pencolé, M.-A. (2021). Dijital emek (A. K. Gülen, Çev.). Kolektif (Ed.), Marksizm kılavuzu kıyıdan köşeden (s. 101-105) içinde. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Dardot, P. & Laval, C. (2012). Dünyanın yeni aklı: Neoliberal toplum üzerine deneme (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Read, J. (2014). Sermayenin mikropolitikası şimdiki zamanın tarihöncesi ve Marx (A. D. Temiz, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Ritzer, G. & Stepnısky, J. (2014). Sosyoloji kuramları (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Ritzer, G. (2013). Klasik sosyoloji kuramları (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Sennett, R. (2017). Yeni kapitalizmin kültürü (A. Onacak, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Standing, G. (2019). Prekarya (E. Bulut, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Urry, J. (1995). Örgütlü kapitalizmin sonu (A. Yılmaz, Çev.). M. Jacques & S.Hall (Ed.), Yeni zamanlar (s. 95-105) içinde. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.