Invention of Xani’s Mem û Zin As a Fundamental Work in Kurdish National Canon

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 9, 28 - 50, 01.07.2018

Zülküf Ergün

Öz

Although the canonization of literary and non-literary works is an old phenomenon, the national canon appears in modern period with spread of nationalism and foundation nation state. In this canon some particular literary works are chosen in order to show existence and continuity of a nation and this work is strengthened as representation of national character by various literary commentaries. We also witness the efforts on the part of Kurdish intellectuals to construct a national canon from the start of spread of idea of nationalism. Within this framework, Xani’s Mem û Zin emerged as the fundamental source of the national canon and Xani as the forerunner of Kurdish national thought.Although this thought first presented itself in a poem of Haci Qadri Koyi, it was systematized in later Kurdish journals and newspapers owing to the intellectual efforts of some members of Bedirxani family. Shortly thereafter, this thought was reinforced through various printings of Mem   Zin, anthologies and histories of Kurdish literature and publications of literary and academic works on this topic. For this reason, Xani’s Mem   Zin has been accepted as the first work of national canon both in fields of politics and literature and in society more broadly.

Anahtar Kelimeler

Canon, national canon, Xani

Dahênana Mem û Zîna Xanî  Wek Berhema Sereke ya Kanona Neteweyî ya Kurd

Öz

Kanonkirina hin berhemên edebî û needebî  diyardeyeke kevin be jî  kanona
neteweyî  di serdema modern de bi belavbûna netewetiyê  û  damezirandina
dewletên neteweyî  re peyda dibe. Di vê kanonê de hin berhemên edebê yên taybetmend
ji bo nîşandana hebûn û berdewamiya neteweyekî  tên hilbijartin û ev
berhem wek temsîla karaktera neteweyî  bi şîroveyên cuda cuda tên bihêzkirin.
Di nav ronakbîrên Kurd de jî ji destpêka belavbêna hizra neteweyî û vir ve hewla
danîna kanoneke neteweyî tê dayîn di vê  çarçoveyê  de ji ber hin taybetmendiyên
wê  yên xweser Mem û Zîna Xanî wek  çavkaniya sereke ya kanona neteweyî û Xanî  jî  wek pêşengê  hizra Kurdayetiyê  tê  ragihandin. Ev hizir
cara pêşî di helbesteke Hacî  Qadirê  Koyê  de bê  pêşniyazkirin
jî  bêtir bi rêya ronakbîrên malbata Bedirxanî  di kovar û rojnameyên
pêşî  yên Kurdî  de tê sîstematîzekirin. Piştî  demekê 
ev boçî n bi weşandina  çapên cuda yên Mem û Zînê, belavkirina
dîrok û antolojiyên edebiyata Kurdê û bi rêya belavkirina
berhemên edebî û akademîk cihê xwe digire. Ji ber vê 
jî Mem û Zîna Xanî hem di warê  civakî  hem di warê  siyasê û hem jî di warê  edebî  de wek berhema yekem a kanona
neteweyî tê pejirandin.

Anahtar Kelimeler

Kanon, kanona neteweyî, Mem u Zin, Xanî

Kaynakça

• ALAN, Remezan (2013). Bendname (Çapa Duyem). İstanbul: Weşanên Peywend.
• ALÎ BEDIR-XAN, Celadet (2012). Gazinda Xencera Min. Hawar (j. 12, r. 179-180). Stenbol: Belkî.
• ALÎ BEDIR-XAN, Kamiran (2012). Xanî. Hawar ( j. 2, r. 26). Stenbol: Belkî.
• ARÎ, Arjen (?) Bakûrê Helbestê. Duhok: Weşanên Êkîtiya Nivîserên Kurd.
• ASSMANN, Jan (2001). Kültürel Bellek (A. Tekin, Wer.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ATAKAY, Kemal (2004) Kanon Huzursuzluğu. Kitap-lık, (j. 68, r. 70-77).
• AZÎZAN, Herekol (2012). Klasîkên Me. Hawar (j. 33, r. 558-565). Stenbol: Belkî.
• BALÎ, A. (1992). Antolojiya Helbestvanên Kurd (Çapa Yekem). İstanbul: Pelê Sor Yayınları.
• BEDIRXAN, M. Salih (2013). Berî Şîrê Qelem. Koma Xebatên Kurdolojiyê (Amadekar), Rojî Kurd (j. 3, r. 189-194). İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• BELGE, Murat (2009). Türkiye’de Kanon. Sanat ve Edebiyat Yazıları (Çapa Yekem, r. 81-93). İstanbul: İletişim.
• BLOOM, Harold (2014). Batı Kanonu Çağların Ekolleri ve Kitapları (Çapa Yekem) (Ç. P. Mull, Wer.). İstanbul: İthaki.
• BRUINESSEN, Martin von (2008). Mem û Zîna Ehmedê Xanî û Rola Wê ya di Pêkhatina Hişyarbûna Neteweyî ya Kurd de. Sempozyuma Ehmedê Xanî ya Navneteweyî (Çapa Yekem, r. 149-159). Diyarbekir: Gün Matbaacılık.
• BOZARSLAN, M. Emin (2005). Destpêk. Mem û Zîn (Wergêrê Tîpên Latînî û Kurdiya Xwrerû: M. Emîn Bozarslan) (Çapa Diduyan, r. 7-112). Stenbol: Weşanên Deng.
• BULUT, Faik (1995). Ehmedê Xanî’nin Kaleminden Kürtlerin Bilinmeyen Dünyası, İstanbul: Berfin Yayınları.
• CASANOVA, Pascale (2010). Dünya Edebiyat Cumhuriyeti (Çapa Yekem) (S. Özen & F. Deniztekin, Wer.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• CE‘FER, Hicî (2009). Êzdiyatî di Mem û Zîna Xanî da. Çend Vekolîn li dor Mem û Zîna Xanî (r. 85-109). Hewlêr: Aras.
• CEMÎL PAŞA, Qedrî (2007). Doza Kurdistan (Çapa Sêyem) (O. Dewran, Wer.). Diyarbekir: Weşanên Bîr.
• CIGERXWÎN (1992). Dîwana Yekan – Sewra Azadî. İstanbul: Weşanxana Deng.
• CIGERXWÎN (2000). Hêvî – Aşitî (Çapa Duyemîn). Stenbol: Weşanên Deng.
• CIHANÎ, Pervîz (1367). Dewsa Pêşgotinê. Mem û Zîn (Çapa Yekê) (P. Cihanî, Amadekar). Nawenda Weşanên Ferheng û Edeba Kurdî (Întişaratê Selahedîn Eyubî).
• DEMİRALP, Oğuz (2007-2008). Kanun Benim!. Pasaj (j. 6, r. 19-23).
• DOST, Jan (2008). Mîrname. İstanbul: Avesta.
• ELÎ, Ce‘fer (2013) Nasyonalîzm û Nasyonalîzmî Kurdî (Çapî Duwem). Hewlêr: Endêşe bo Çap û Billawkirdnewe.
• GASRATYAN, M. A. (2010). Yeni Paylaşımdan Sonra Kürdistan (1918-1945). M. S. Lazarev & Ş.X. Mıhoyan (Eds.), İ. Kale (Wer.), Kürdistan Tarihi (r. 203-264). İstanbul: Avesta Yayınları.
• GERDENZERÎ, Ezîzê (2015). Fincana Ferfûrî. Diyarbakır: Lîs.
• GORAN, Ebdulla (1389). Dîwanî Goran (Çapî Çwarem). Tihran: Billawkirawey Panîz.
• HASSANPOUR, Amir (2005). Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil 1918-1985 (Çapa Yekem) (İ. Bingöl & C. Gündoğan, Wer.). İstanbul: Avesta Yayınları.
• HEJAR (1391). Bo Kurdistan (Çapa Heştem). Sine: Pexşangay Hejar.
• HESEN, Rêsan (2004). Êzdiyatî di Mem û Zîna Xanî da. Dihok: Ji Weşanên Bingehê Laliş.
• HÎLMÎ, Refîq (2010). Şî‘r û Edebiyatî Kurdî (Çapî Duwem). Hewlêr: Dezgay Çap û Billawkirdnewey Aras.
• JÎN (1985). Teb‘a Mem û Zînê Temam Bû. M. E. Bozarslan (Amadekar), Jîn (b. 4, j. 18, r. 797). Uppsala: Weşanxaneya Deng.
• JUSDANIS, Gregory. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür Milli Edebiyatın İcat Edilişi (Çapa Yekemin) (Tuncay Birkan, Wer.). İstanbul: Metis Yayınları.
• KÖROĞLU, Erol (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan Milli Kimlik İnşasına (Çapa Yekem). İstanbul: İletişim Yayınları.KURDO, Qanatê (2009). Tarîxa Edebiyata Kurdî (Çapa Sêyem). Amed: Weşanên Lîs.
• KURTULUŞ, Akif (1996). Politika ve Sanat, Ekim Devrimi (1917-1932) (Çapa Yekem). İstanbul: Avesta Yayınları.
• KURDISTAN (1991). M. E. Bozarslan (Wer. ji Tîpên Erebî bo Tîpên Latînî). Uppsala: Weşanxana Deng.
• MEM, H. (2009). Xanî û Newroz (Z. Farqînî, Wer.). İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• MEM, H. (1998). Xanî’den Platon’a İki Demet Çiçek. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• METÊ, Hesenê (2013). Tofan (Çapa Sêyem). Stenbol: Weşanên Peywend.
• NEBÎ, Kameran Mihemed (2005). Qonaxên Werara Hizra Netewayetî di Hozana Kurdî da (Teza Doktorayê ya Çapnebûyî), Zankoy Selahedîn.PARLA, Jale (2004) Edebiyat Kanonları. Kitap-lık, (j. 68, r. 51-77).
• RESÛL, İzeddin Mustafa (2007). Bir Şair Düşünür ve Mutasavvıf Olarak Ehmedê Xanî ve “Mem û Zîn” (Çapa Yekem) (K. Yıldırım, Wer.) İstanbul: Avesta Yayınları.
• SEBRÎ, Osman (2012). Li Goristanek Amedê. Hawar (j. 21, r. 348-353). Stenbol: Belkî.
• SMITH, Anthony D. (2002). Ulusların Etnik Kökeni (Çapa Yekem) (S. Bayramoğlu & H. Kendir, Wer.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• ŞAKELÎ, Ferhad (1996). Mem û Zîn’de Kürt Milliyetçiliği (Çapa Duyem) (Ş. Süer, Wer.). İstanbul: Doz.
• ÛSIF, Nûredîn (2012). Hevîna Perîxanê. Hawar (j. 37, r. 622-624). Stenbol: Belkî.
• XANÎ, Ehmedê (2010). Mem û Zîn (Hejar, Wer.). Silêmanî: Pexşangay Azadî.
• XEZNEDAR, Me‘rûf (2010). Mêjûy Edebî Kurdî. Hewlêr: Aras.
• VALİ, Abbas (2013). Ehmedê Xani ve Biz. İbrahim Bingöl (Wer.), Kürt Tarihi Kimliği ve Siyaseti Kuramsal Bir Yaklaşım (Çapa Yekem, r. 83-92). İstanbul: Avesta.