Guherîna Dengan di Kurdî (Kurmancî, Soranî, Zazakî), Îngilîzî û Farsî de

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 12, 11 - 38, 01.12.2019

Osman Aslanoğlu

Öz

Malbata Hînd-Ewrûpa, ji alîyê bikaranînê ve malbata zimanî ya herî mezin a dinyayê ye. Ji ber ku malbatek e di navbera zimanên vê malbatê de têkilîyeke xwezayî heye. Lêbelê bi borîna demê hinek ziman, ji hinekên din pir dûr ketine; hinekan jî ji ber ku şeklê xwe yê eslî parastine, zêdetir nêzika hev mane. Ev rewş di mayîna zaravayên zimanekî de û hetta di navbera devokên zaravayekê de jî eynî ye. Bandorên wek hawirdor, dem, çand, têkilîya bi netewên din re û taybetîyên biyolojîk bûne sedema guherîna dengên zimanan. Wekî din nêzikbûna hev a hin dengan û dûrketina mirovan a ji dengên ku li zimanê wan giran tê, bûne sedemên cih guherîna wan. Ji ber van guherînên di zimên de gelek kes, têkilîya zimanê xwe ya bi malbata zimanê xwe re nizane. Guherîn û dûrketina ziman û zaravayan dibe sedema dûrketina milletan a ji hev jî. Ev dûrketin ewqas dibe ku li hin deran kesên ku bi heman zaravayê dipeyivin jî nikarin hev fehm bikin. Hînbûna van zimanan jî dijwartir dibe. Em vê pirsgirêkê di zaravayên Kurdî de jî dibînin. Ji ber vê him ji bo dîtina têkilîya Kurdî ya bi Farsî û Îngilîzî ku di heman malbatê de ne, him jî ji bo dîtina têkilîya navbera zaravayên Kurdî, me xwest ku em li ser guherîna dengan bisekinin. Bi vê armancê me ji pirtûkên berhevdanîyê, rêzimanîyê û ferhengîyê, guherînên bingehîn û rêzikên wan dîyar kirin. Xencî van me gelek mînak bi xwe tesbît kirin û li wan zêde kirin. Di vê xebatê de em ê tenê li ser guherîn, ketin û zêdebûna dengan bisekinin.

Anahtar Kelimeler

Kurdî, Guherîna dengan, Kurmancî, Kirmanckî, Zazakî, Soranî, Zarava

Phonetic Changes in Kurdish (Kurmanji, Sorani, Zazaki), English and Persian

Öz

The Indo-European language family is the largest language family in the world in viewpoint of usage. Since it is a family, there is a natural relationship between the languages of the nations in this family. However, some languages have become very distant from others over time, while some are closer to each other because they retain their original structure. This relationship is same between the dialects of a language as well. The dialects of a language have also undergone change over time. Factors such as the environment and time in which people live, the culture they possess, their interactions with other nations and biological characteristics have led to the change of languages. Besides, the proximity of some sounds and pronunciations of the letters have caused their displacement. It is also effective for people to avoid difficult sounds and prefer easy sounds in spoken language. Because of all these changes in language, people often don’t notice their proximity to the same language family. The change in language and dialects affects on going away of nations. The being away becomes so that some persons who talk same dialects too don’t understand each other in some places. The learning of these languages also is being harder. We also see this problem in the dialects of Kurdish. For this reason we wanted to study on change of phonetics to see relationship of Kurdish with the Persian and English that are in same family and to see relationship in the dialects of Kurdish. For this purpose we determined the basic changes and their rules from books of comparing, grammer and dictionary books. Besides we determined by ourselves many examples and added to others. we will basically address sound changes and then sound drops and sound formations in these languages. We will focus on changes of phonetics, the sound reproduction and dropping sounds only in this work.

Anahtar Kelimeler

Kurdish, Phonetic Changes, Kurmanji, Kirmanjki, Zazaki, Sorani, Dialect

Guherîna Dengan Di Kurdî (Kurmancî, Soranî, Zazakî), Îngîlîzî û Farsî De

Öz

Malbata Hînt-Ewrûpa, malbata zimanî ya herî mezin a dinyayê ye. Ji
ber ku malbatek e di navbera gelên di vê malbatê de têkilîyeke xwezayî heye.
Lêbelê bi borîna demê hinek ziman, ji hinekên din pir dûr ketine; hinekan jî ji
ber ku şeklê xwe yê eslî parastine, zêdetir nêzika hev in. Ev têkilî di mayîna
zaravayên zimanekî de jî eynî ye. Zaravayên zimanekî jî bi demê re guherîne.
Bandorên wek hawirdor û dema ku tê de dijî, çanda xwe, têkilîya bi gel û
netewên din re û taybetîyên biyolojîk bûne sedema guherîna dengan. Herwekî din
nêzikbûna hev a hin deng û tîpan bûye sedema cih guhertina wan. Dîsa dûrketina
mirovan a ji dengên zor û tercîhkirina dengên hêsan jî bi bandor in.

Ji ber van hemû guherînên di zimên de piranîya mirovan, têkilîya
xwe ya bi malbata zimanê xwe re nizane. Zaravayên cuda yên zimanêkî jî bi heman
awayî dikarin ji hev dûr kevin. Hetta devokên heman zaravayê jî vê pirsgirêkê
dijîn. Dûrketina zaravayan carinan dibe sedema wê ku kesên ku bi wê zaravayê
dipeyivin, xwe bi milettekî din ve girê din. Em vê pirsgirêkê di zaravayên
Kurdî de jî dibînin. Ji ber vê him ji bo dîtina têkilîya kurdî ya bi farsî û
îngîlîzî ku di heman malbatê de ne, him jî ji bo dîtina têkilîya navbera
zaravayên kurdî, divê meriv guherînên di van zimanan de zanibe. Bi vê armancê
em ê bi awayekî bingehîn li ser guherîn û ketin û çêbûna dengan ên di van
zimanan de bisekinin.

Anahtar Kelimeler

Soranî, Zazakî), kurmancî, farsî, guherîna dengan, îngîlîzî, change of sounds, kurmancji, kurdî, kirmanckî, kirdkî

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman, Tahirhan Aydın, Zülküf Ergün, Mikail Bülbül, (2016). Mamoste 1 Fêrkera Kurdî Asta Seretayî. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, Ş. (2018). Lêkolînek Li Ser Rêzimanê Kurdî(Kurmancî), İzmir: Weşanên na.
• Aslanoğlu, O. (2018), Kendi Kendine Kolay Farsça, İstanbul: Kent Işıkları Yayınevi.
• Aslanoğlu, O., Bedirhan İ., Zeki G., Hayrullah A., Evren A.. (2011), Ferhenga Pirzimanî, İstanbul: Weşanxaneya Nûbiharê.
• Aykoç, F. M. (1996), Kurdîzan Rûberîna Zaravên Kurdî, Berlin: Weşanên Enstîtûya Kurdî.
• Badıllı, K. (1992), Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri, İstanbul: Med Yayıncılık.
• Baran, B. (2012), Rêzimana Kurmancî, İstanbul: Belkî Yayınları.
• Bedirxan, C. A. (1994), Bingehên Gramera Kurdmancî, Weşanên Nûdem.
• Bedirxan, E. C. û Roger, L. (1997), Kürtçe Dilbilgisi, İstanbul: Weşanên Doz.
• Biçûk, S. (1977), Rêzimanê Kurdî (Kurmancî), Berlin: Weşanên Enstîtûya Kurdî.
• Blaga, R. (1997), İran Halkları El Kitabı, İstanbul: Yeni Zamanlar Dağıtım.
• Coşkun, M. V. (2007), Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeniden Sınıflandırılması, Dil Bilimi, Dil Bilgisi Ve Dil Eğitimi, 3 Cilt, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 347-368.
• Donald, J. (1867), Chamber’s Etymologıcal Dıctıonary of English Language, London: W&R Chambers.
• Farqînî, Z. (2000), Türkçe-Kürtçe Sözlük, İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Ferhengistanê Zebanê Farsî, Tahran.
• Gedikli, Y. (2015), Dillerin Şifresi Dilleri Kökeni ve Türeyişi, Cilt 1, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gültekin, S. (2010), Ro ser zarawaya kirmanckî Xebata Gramerî, İstanbul: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Gündüz, D. (2009), Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri, İstanbul: Vate Yayınevi.
• Gürer, G. (2004), Ağız Tartışmalarında Ses Özelliklerinin Sınıflandırılması Üzerine Düşünceler ve Uşak İli Ağzı Örneği, İlmi Araştırmalar Degisi, Sayı 18, r. 31-44.
• Güvenç, M. (2015), Dilin Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Hunutlu, İ. (2018), Türkçede K- > G- VE T- > D- Tonlulaşması Üzerine Düşünceler, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü, r. 161-186.
• Kanar, M. (1999), Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kırkan, A. (2019), Zazacanın fonetik açıdan incelenmesi; Kuzey, güney ve merkez Zazacasının karşılaştırılması, Nameya Doktorayê ya Çapnebûyî, Zanîngeha Dicleyê, Enstîtûya Zanistên Civakî, Beşa Ziman û Çanda Kurdî.
• Kurdo, Q. (2013), Rêzimana Kurdî Kurmancî-Soranî, Wer: Zülküf Ergün, İstanbul: Weşanên Nûbiharê.
• Lezgîn, R. (2013), Ji bo Kurmancan bi Awayekî Muqayeseyî Gramera Kirdkî(Zazakî), Diyarbekir: Weşanên Roşna.
• MacKenzie, D. N. (1373), Ferheng-i Kûçek-i Zebanê Pehlewî, Wer: Mehşîd Mîr Fexrayî, Tahran: Pujuheşgâh-ı Ulûm-u İnsanî ve Mutalaat-ı Ferhengî.
• Malmisanij, M. (2013), Kürtçe’de Ses Değişimi, İstanbul: Weşanên Vate.
• Muhammed, H. Dengnasî di Kurdî de, Çavkanîya Dijital, https: //zimannas.files.wordpress.com/2016/08/dengnasi1.pdf, Dema gihîştîne: 10.11.2019.
• Muhammed, H. Rehnas Ferhenga Etimolojîya Kurdî, Çavkanîya Dijital, https://zimannas.files.wordpress.com/2016/11/rehnas.pdf, Dema gihîştîne: 10.11.2019.
• Nourai, A. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages,-.
• Rahimpour, M. û Dovaise, M. S. (2011), A Phonological Contrastive Analysis of Kurdish and English, International Journal of English Linguistics, Vol. 1, No. 2; September, r. 73-82.
• Sadiqî, E. (1395), Erabe, ‘Erabe, Îranşehrê Îmrûz, Sal 1, Jimar 3, Şehrîwer-Mîhr.
• Sağniç, F. H., (2014), Dîroka Wêjeya Kurdî, İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Sait Çakar, M., Fehim I., Mehmet M., Ronayî Ö., Esra S., Sami T., (2011), Ortaöğretim Kürt Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Sivrioğlu, T. (2015), Avesta Dili ve Grameri ve Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Sheyholislam, J. (2015), “The language varieties of the Kurds”, The Kurds History - Religion - Language – Politics, Austria,
• Tan, S. (2011), Rêzimana Kurmancî, İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Xanlerî, P. N. (1347), Zebanşînasî ve Zebanê Farsî, Tahran: Întîşaratê Bunyadê Ferhengê Îran.
• Yıldırım, N. (2014), Farsça Dilbilgisi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.