Tuhfetu’l-Xullan Fî Zimanê Kurdan a Mela Mehmûdê Bazîdî

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 16, 212 - 220, 31.12.2021

Tahirhan Aydın

Öz

Ev gotar, berhemeka destxet a bi navê Tuhfetu’l-Xullan fî Zimanê Kurdan’ê ji alîyê nasname, rewşa fîzîkî û naverokê ve vedikole. Tu guman tune ku ev berhem, ya Mela Mehmûdê Bazîdî ye û ji alîyê wî ve hatîye nivîsîn. Bazîdî dibêje ku Aleksandre Jaba bi kurdî ra eleqedar bûye û ji bo nivîsandina berhemeka bi vî rengî jê rica kirîye. Ji ber vê yekê, dibêje ku wî, ev berhem ji bo hevalê xwe (Jaba) wek dîyarîyek nivîsandîye. Ev berhema serbixwe, di halê hazir da bi awayeka zexim, di koleksîyona Aleksandre Jabayî da li Pirtûkxaneya Akademîya Zanistan a Rûsyayê ye. Berhema ku ji 143 rûpelan pêk tê, rêzimana zimanê kurdî (kurmancî) vedibêje. Berhem ji gelek alîyan ve giring tê dîtin. Ev destxeta kevin û nadir ku di derbarê zimanê kurdî da hatîye nivîsîn, xebateka serbixwe ye û nisxeyeka wê ya din tune ye. Berhem digel pêşkêşkirina rêzimana kurdî, ji gelek alîyên wek hevoksazî, peyvsazî, dengnasî, rastnivîsîn, alfabe, xalbendî, asta zimanî, bandora zimanên din û hêmanên çandê ve di pileya xezîneyeka bêhempa da ye. Berhem van mijarên bingehîn dihewîne: danasîna lêkerê û cureyên wê, danasîna navdêrê û cureyên wê, herf, dem, cihnav, ravek, rader, rengdêr, hokerên demê û yên cihî, daçek, gire, gihanek.

Anahtar Kelimeler

Mela Mehmûdê Bazîdî, Tuhfetu’l-Xullan, kurmancî, rêzimana kurdî, berhemên destxet

A Review of Mela Mahmoudi Bazidi’s Tuhfetu’l-Khullan fi Zimani Kurdan

Öz

This work deals with the manuscript work of Tuhfetu’l-Khullan fi Zimani Kurdan in terms of identity, physical structure, and content. There is no doubt that this essay belongs to Mela Mahmoudi Bazidi and that was written by him. Bazidi says that Alexandre Jaba was interested in Kurdish and he requested him to compose such a work. Thereupon, he says that he wrote this book as a gift for his friend (i.e. for Jaba) who has been called by Bazidi as a Fellow. As an independent work, the manuscript is currently located in Alexandre Jaba’s collection in the Russian Academy of Sciences Library in St. Petersburg in a solid case. The 143-page work presents the grammar of Kurmanji dialect of Kurdish language. The work is important in many respects. The manuscript, one of the oldest and rare works on the Kurdish language, is an original work and does not have a second copy. Besides offering Kurdish grammar, the work is an invaluable treasure trove in terms of syntax, morphology, phonology, spelling rules, alphabet, punctuation, language features, influence of the other languages, and the cultural items. The work, basically tackles the following topics: definitions and parts of verb, definition and parts of nouns, letters, times, pronouns, noun phrase, gerunds and infinitives, adjective, adverbs of space and time, prepositions,
suffixes, conjunctions.

Anahtar Kelimeler

Mela Mahmoudi Bazidi, Tuhfetu’l-Khullan, Kurmanji, Kurdish grammar, manuscript

Kaynakça

• Bazîdî, Mela Mehmûd. (1866). Tuhfetu’l-Xullan fî Zimanî Kurdan, nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba a li Petersburgê, li Pirtûkxaneya Akademîya Zanistan a Rûsyayê, No: Kurd08, Erzirom.
• Jaba, Aleksandra, Catalogue De Manuscrits Kurdes, nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba a li Petersburgê, li Pirtûkxaneya Akademîya Zanistan a Rûsyayê, No: Kurd53.
• Komîsyona Mecme’u’l-Luxatî’l-Erebîyye lî Misr. (2004). el-Mu‘cemu’l-Wesît, çapa 4an, Mektebetu’ş-Şurûq ed-Dewlîyye, Qahîre.
• Omer, Ehmed Muxtar. (2008). Mu’cemu’l-Luxatî’l-‘Erebîyyetî’l-Muasira, ‘Alemu’l-Kutub.
• Rudenko, Margarita Borisovna. (1961). Danasîna Koleksîyona Destxetên Kurdî yên li Lenîngradê, Çapxaneya Edebîyata Rojava, Moskova, 1961, r.105. (niv.) Orîjînala pirtûka Rodenko ev e: Руде́нко Маргари́та Бори́совна, Описание курдских рукописей ленинградских собраний, Издательство Восточной Литературы, Mockba.