DENGBEJLERİN KILAMLARINDA MUŞLU MUSA BEY İLE GÜLİZAR’IN HADİSESİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 16, 102 - 123, 31.12.2021

Nesim Sönmez

Öz

Son zamanlarda Kürt Dili, Edebiyatı ve Folkloru üzerinde birçok kıymetli çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmalar neticesinde Kürt halk edebiyatının birçok malzemesi yok olmaktan kurtarılmıştır. Kürtlerin yaşadıkları bölgelerde çok sayıda hadise cereyan etmiştir. Yaşanan bu hadiselerin birçoğu günümüze dengbejlerin kılamları sayesinde ulaşmıştır. Söz konusu olaylardan birisi de Muşlu Musa Bey ile Ermeni Kız Gülizar’ın hadisesidir. Musa Bey, babasının vefatıyla onun yerine geçer. O dönemde Muş’un Bulanık ilçesinde Gülizar adında Ermeni asıllı bir kız vardır. Musa Bey, evlenmek ister ancak talebi reddedilince kızı kaçırır. Olay, Avrupa’da yankılanır ve basında geniş bir şekilde yer alır. Bölgede ise dengbejlerin kılamlarına konu olur. Bu makalemizde yazılı ve sözlü kaynaklara göre olay araştırılacak, olayın Kürt Halk Edebiyatının önemli unsurlarından olan dengbejlerin kılamlarında nasıl yer aldığı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Halk Edebiyatı, Muş, Musa Bey, Gülizar, Aşk

The Event of Musa Beg From Muş and Gülizar in the Songs of the Dengbêjs

Öz

Recently, many valuable studies have been made on Kurdish Language, Literature and Folklore. As a result of these studies, many materials of Kurdish folk literature were saved from extinction. Numerous events took place in the regions where the Kurds lived. These events have reached today thanks to the songs of the singers. One of the events in question is the incident of Mr. Musa from Muş and Armenian Girl Gülizar. Mr. Musa replaces him with the death of his father. At that time, there was an Armenian-born girl named Gulizar in Bulanik district of Muş. Mr. Musa wants to marry, but when his request is rejected, he kidnaps the girl. The event reverberates in Europe and has a wide coverage in the press. In the region, it becomes the subject of singers' songs. In this article, the event will be investigated according to written and oral sources, and how the event is mentioned in the songs of singers who are among the important elements of Kurdish Folk Literature will be examined.

Anahtar Kelimeler

Folk Literature, Muş, Mr. Musa, Gulizar, Love

Di Kilamên Dengbêjîyê da Bûyera Mûsa Begê Mûşê û Gulîzarê

Öz

Van salên dawîyê li ser ziman, edebiyat û folklora kurdî gelek xebatên baş têne kirinê û bi sedem van xebatan gelek keresteyên edebiyata kurdî ya gelerî ji mirinê têne xilaskirinê. Gelek bûyer li heremên ku kurd lê dijîn da qewumîne û ew bi rêya kilamên dengbêjîyê hetanî roja îro hatine. Yek ji van bûyeran jî ya Mûsa Begê Mûşê û Gulîzara keça Ermenî ye. Di wê demê da li navçeya Kopê ya Mûşê bi navê Gulîzarê keçek Ermenî hebûye. Mûsa Begî dixwaze bi wê ra bizewice, diçe xwezgînîyê wê û wê ji xwe ra dixwaze lê malbata Gulîzarê bersiva erênîyê nadine Musa Begî. Li ser vê yekê ew jî diçe keçikê direvîne. Ev buyer li Avrûpayê geleke deng vedide, di çapemenîyê da bi berfirehî cih digire û li herêmê jî dibe mijara kilamên dengbêjîyê. Di vê gotarê da li gor çavkanîyên nivîskî û devkî bûyer tê vedikolandin û di kilamên dengbêjîyê da derbasbûna bûyerê tête nirxandin.

Anahtar Kelimeler

Edebîyata Gelerî, Muş, Mûsa Beg, Gulîzar, Evîn

Kaynakça

• Alakom, R. (2011). Xoybûn Örgütü ve Ağrı Ayaklanması. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Alakom, R. (2019). Gülizar’ın Feryadı;“Musa Bey Vurma Artık!”.(Ragehandin: 10.09.2020). https://nupel.net/rohat-alakom-kurt-sarkilarinda-ermeni-dostlugu-17929h.html AOSW (Arşîva Osmanîyan ya Serokwezîrtîyê), Hêjmara Arşîvê: YEE, 18/553-205-93-35.
• ASKO (Arşîva Serokkomarîyê ya Osmanîyan), Hêjmara Arşîvê: A-IV-5, D. No: 53, F: 30. Ayte, M. A. (1996). Bûrket-ul Kelîmât fî-Menâkîbî Bâdî es-Sadât, Bitlis.
• Azap, E. Y. (2017). Bitlis Salnameleri. İstanbul: Betav Yayınları.
• Barlık, M. (2019). “Dengbêjliğin Farklı İnançlardan İnsanların Aşkını Dile Getirme Gücü: Örnek Olarak, “Ermeni Gulê Ve Musa Begê Xwêtî” Kîlami Ve Sunumu”. Uluslararası Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler Sempozyumu Bildirileri, Şırnak, Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• Baykal, B. S. (1989) Heyet-i Temsiliyle Kararları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çırık, B. (2015). Üç Devirde Bir Kürt Aşireti Reisi Hacı Musa Bey (1853-1928). İstanbul: Değişim Yayınları.
• Dengbêj Gazîn, Ez ne layıqe dine te me. (Ragehandin: 17.09.2020). https://www.youtube.com/watch?v=z623aju7myY
• Dildar, R. (2018). Gula Ermenî û Hecî Mûsa Beg. (Ragehandin: 10.09.2020). http://www.rupelanu.com/gula-ermeni-u-heci-Mûsa-beg-405yy.htm
• Dirik, K. D. (2008). Vali Paşa Kâzım Dirik Bandırma Vapuru’ndan Halkın Kalbine, İstanbul: Gürer Yayınları.
• Epözdemir, Ş. (2007). “Hecî Musa Begê Xweytî û Seîdê Nuh Begî”. Kovara Lêkolîn û Lêgerînê Bîr, 7 (Tebax), 197-203.
• Fırat, M. Ş. (1992), Doğu İlleri ve Varto Tarihi, İstanbul: B Yayınları, 2013,s.235-236
• François Georgeon. (2018). Sultan Abdülhamid. Ali Berktay (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göl, H. (2019). “Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Aynı Bölgeden İki Milletin Temsili: Muş Milletvekilleri Kigam Der Garabetyan Ve Hacı İlyas Sami Bey” Tarih ve kültür Bağlamında Muş Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• İhsan Nuri Paşa. (1992). Ağrı Dağı İsyanı, İstanbul: Med Yayınları.
• Kansu, M. M. (1986). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kardaş, A. (2018). “XX. Yüzyılın Başında Bitlis’te Bir Aşiret Reisi: Hacı Mûsa Bey”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (19), 45 - 58.
• Kêvonîan, A. (2015). Les Noces Noîres De Gulîzar. Aslı Türker-Ece Erbay (Werg.). İstanbul: Aras Yayınları.
• Kızılkaya, M. (2020). Musa Bey ile Gulizar! (Ragehandin: 10.08.2020). https://www.haberturk.com/yazarlar/muhsin-kizilkaya-2291/2689438-musa-bey-ile-gulizar
• Konê Reş. (2011). Hecî Mûsa Begê Xwêtî 1855-1928. (Ragehandin: 08.09.2020). http://www.welateme.net/kurdi/modules.php? name=News&file=article&sid=2389#.X2IEPmgzaUk
• Miroğlu, O. (2013). Khars Köyü’nün Gülizarı. (Ragehandin: 10.09.2020). https://www.star.com.tr/yazar/khars-koyunun-gulizari-yazi-749273/
• Sönmez, N. (2019). “Di Kilamên Dengbêjîyê Da Evîna Keça File Û Xortê Misilman (Mînak: Meyrema Fıle Û Elîyê Qolaxasî). Uluslararası Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler Sempozyumu Bildirileri, Şırnak, Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• Şaşmaz, M. (2004). Kürt Mûsa Bey Olayı (1883-1890), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şimşir, B. N., (1991). İngiliz Belgeleriyle Türkiye’de Kürt Sorunu (1924- 1938), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekdal, D. (1918), II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdarî Ve Sosyal Yapı). Têza Doxtorayê. Denizli: Zanîngeha Pamukkaleyê.
• Uras, E. (1987) Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları.
• Ünal, F. (1996). “Ermeni Olaylarından Bir Safha; Kürt Mûsa Bey Olayı”. Kafkasya Araştırmaları Dergisi,7(2), 51- 64.