Between Written and Oral Culture the Bayt of Feqiyê Teyran

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 18, 11 - 45, 31.12.2022

Yaşar Kaplan

https://doi.org/10.55253/2022.nubihar.1215773

Cited By: 1

Öz

Feqiyê Teyran is one of the most important poets of Kurdish Literature. He is known as a poet loved by the public, whose poems and works were memorized by the people. There are several reasons why people loved him so much. The first of these reasons is, it can be said that easily this is due to the fact that his language is simple and pure. Because the people have understood his language, thoughts and views better than other Kurdish poets and this has been facilitated the further dissemination of his poetry and works. Another reason is he relied on folklore elements and stories among the people in order to compose his literary works. Thus, just as he made the folkloric elements common among the people the subject of his works, the people also created many tales, stories and bayts on him. The subject of this article is an anonymous bayt what build on some stories about Feqiyê Teyran. Since this bayt consist of a combination of Feqiyê Teyran’s poetry and folk poetry, it is very impotant in terms of showing the intertwining of written and oral literature. The purpose of this paper is to analyze this bayt in terms of content, form, style and different aspects.

Anahtar Kelimeler

Feqiyê Teyran, Thomas, Bayt, Bird, Tigris

Di Navbera Çanda Nivîskî û Devkî da Beyta Feqîyê Teyran

Öz

Feqîyê Teyran yek jî girîntirîn şa’êrê edebîyata kurdî ye ku ji alîyê xelkê ji rêzê ve gelek hatîye hezkirin û helbest û berhemên wî keftîne li ser zîmanê xelkî. Çend sebebên vê çendê hene ku xelkî ji wî gelek hez kirîye. Sebebê yekê ji ber sadebûn û safîbûna zimanê wî ye. Xelk, çavî helbestvanên din ên kurd pitir ji ziman, hizir û derbîrênên wî têdigehiştin û vê çendê zêdebelavbûna helbest û berhemên wî hêsan kirîye. Ji alîyê dî ve Feqî ji bo honandina berhemên xwe yên edebî pişta xwe bi hêmanên folklorîk û serhatîyên di nava xelkî da belav bestîye. Vêca wî çawan hêmanên folklorîk ên di nava xelkê da berbelav kirîye mijara berhemên xwe herwesa xelkî jî li ser wî gelek çîrok, çîrvanok, hîkaye û beyt çêkirine. Mijara vê nivîsarê beyteke gelêrî ye ku li ser hinek serhatîyên Feqîyê Teyran hatîye honandin. Ev beyt ji ber ku ji kombînasyoneke helbesta Feqî bi xwe û helbesta gelêrî pêkhatîye ji bo nîşêdana navêkraçûna edebîyata nivîskî û edebîyata devkî nimûneyeke gelek girîng e. Armanca vê nivîsê ji alîyê naverok, rûxsar, şêwe û alîyên cûda ve analîzkirina vê beytê ye.

Anahtar Kelimeler

Feqîyê Teyran, Tûma, Beyt, Teyr, Ava Mezin

Di Navbera Çanda Nivîskî û Devkî da Beyta Feqîyê Teyran

Öz

Faki-yi Teyran, Kürt Edebiyatı’nın en önemli şairlerinden biridir. O, sıradan halk tarafından çok sevilmiş, şiir ve eserleri halk tarafından ezberlenmiştir. Halk arasında onun hakkında birçok mesel, hikâye ve masal anlatılmaktadır. Halkın ona yönelik bu sevgisinin birkaç nedeni bulunmaktadır. Bu durum ilk olarak onun dilinin sade ve arı olmasından kaynaklanmaktadır. Halk diğer Kürt şairlere göre onun dilini, düşüncelerini ve görüşlerini daha iyi anlamış ve bu durum onun şiir ve eserlerinin daha fazla yayılmasını kolaylaştırmıştır. Bir başka taraftan o, edebi eserlerini örmek için halk arasında yaygın folklorik unsurlara ve hikâyelere dayanmıştır. Bu açıdan o, halk arasında yaygın olan folklorik unsurları nasıl eserlerinin konusu yapmışsa halk da aynı şekilde onun üzerine birçok masal, hikâye ve beyt oluşturmuştur. Bu makalede Faki üzerine anlatılan hikâye ve beytlerden biri üzerinde durulacaktır. Bu makalenin konusu bizzat Feki-yi Teyran’ın manzum hikâyesidir. Bu manzum hikâye belli bir makam ile okunmaktadır. Makalede bu beyt; içerik, şekil ve değişik açılardan incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Feki-yi Teyran, Tûma, Hikaye, Kuşlar, Dicle Nehri

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman, "Seyda, Muhammed Said", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/seyda-muhammed-said (26.12.2022).
• Aykaç, Y. (2021). Danasîn û Tewsîfa mecmû’eyên helbestan di koleksîyona Aleksandre Jaba de. Kurdiyat, (4), 23-60.
• Cangir, Ö. (2014). Feqiyê Teyran û Tûma, Ankara: Lîs Yayınları.
• Cîhanî, P. (2022). Mem û Zîn, Van: Weşanxana Peywend.
• Dêreşî, S. (2011a). Dîwana Feqîyê Teyran, Ankara: Lîs Yayınları.
• Dêreşî, S. (2011b). Bermayêt dîwana Feqîyê Teyran, Dihok: Zankoya Dihokê.
• Doskî, T. Î. (2012). Feqîyê Teyran û Şi'îra Hey Av û Av. M. X. Sadînî (Dü.) Feqîyê Teyran, rêya evînê/muhabbbet yolu (87-107), Van: Van Valiliği Yayınları.
• Hassanpour, A. (1989). Bayt. Encyclopedia Iranica, (Erişim: 02 05, 2022), https://www.iranicaonline.org/articles/bayt-folk-art adresinden alındı.
• Kalan, L. (2019). Rêjeyên dengan di devoka Torê/Tûr Abdîn de, Nûbihar, 147, 56-60.
• Kalan, L. (2021). Dem di devoka Torê da, Folklor û Ziman, 2(2), 213-242.
• Kaplan, Y. (2020). Di Edebîyata Kurmancî ya Gelêrî da Beyt û Taybetîyên Wê, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(UMS’20), 133-136. DOI: 10.18506/anemon.832171
• Koleksîyona Aleksandre Jaba, Klasor No: 19, 20, 27, 45.
• Kurt, Ş. (2022). Danasîna Nusxeyên Destxet ên Berhemên Feqîyê Teyran ên Koleksîyona Alexander Jaba, Kurdîname 0(7), 6-12. DOI: 10.55106/kurdiname.1169260.
• Nazê, B. (2012). Ferhenga têrmên wêjeyî. Dihok: Çapxana Hawar.
• Qoxî, E. H. (2019). Dîwana cami, Diyarbakır: Seyda Yayınları.
• Sadînî, X. (2013). Feqîyê Teyran, Jîyan, Berhem û Belbestên Wî, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Teyran, F. (2022). Dîwan. (K. Yıldırım, Çev.) Ankara: T:C: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Xwarikî, M. E. (2013). Feqîyê Teyran.(Erişim: 15.04.2022), https://youtu.be/tn-SNaJEggw.
• A. Adak, mulaqat, 20 Çirîya Pêşîn 2022 . M. E. Dağ, mulaqat, 27 Nîsan 2022