The Concept of the Signal according to Al-Jahiz and the İnfluence of the Rhetoricians after Him has impacted Until the Fifth Century AH

Yıl 2022, , 279 - 298, 28.06.2022

Bassem Alhaj Khalaf , Yakup Civelek

https://doi.org/10.32330/nusha.1041086

Öz

Much of notions have been escalated that the spoken tongue & language is considered the only method of communication among the individuals of society, thus linguistic researchers have been concerned with conducting a variety of researches that uncover the crucial of spoken intended language and the semantics of not only its vocabulary but also lexical structures; However, this concern in its general sense was not accurate, and does not indicate final features in the process of human communicational interaction. since the twentieth century emerged with its modern linguistic studies, modern linguists have figured out that the process of communication does not take place through spoken language only, but that humans use diversity of other methods such as mobile gestures, physical signs, (body language) symbols, and so on; however its worth mentioning here that Al-Jahiz as a prominent writer had already preceded them in inculcation this science.
Speech is regarded as one of diverse methods by which populace communicate with each other, thus this method is not only the most ubiquitous but also an effective among those , utilizing the auditory input , and in addition to the auditory input functioned in speaking; however people use other inputs , including the visual input , when they make physical movements and the face expressions , gesture and movements of the hands are direct visual aids of communication by means of what the speakers are accustomed to and familiar with; however it is worth mentioning that linguistic marks remain the most important means of interactive communication among the cluster of speakers. The importance of this science has prominently emerged, as it has considered as one of the pragmatic thesis, since mankind is in needs of it at any urgent time of his daily life, therefore he has to interact with its messages, and realize their meaning and implications, as he sends various physical messages, expressing his secrets and secrets, which he must be highly attentive, in order to act well in each situation
Furthermore body language has been embodied in several of the Prophet’s declaration, may God bless him and grant him peace, to his companions, and his signs, may God’s prayers and peace be upon him, were evidence that gesture and body language may be a substitute for the pronunciation or a visible clarification for it.
Al-Jahiz was considered to be the first writer who has initiated to create the concept of signification and turn the spot of light on this norm of this statement, defined its limits, separated its types, and said about it what had not been previously mentioned, after he derived his notions from Greek philosophy.
The five statements, which are the pronunciation, the calligraphy, the sign, the contract, and the nasbah. then this concept was graded until it became part of the science of meanings according to Qudamah bin Jaafar, then it was included within the science of Badi by Al-Askari and Ibn Rashiq, therefore that sign and body language became among the third section of the sections of Arabic rhetoric, which is the science of Badi.
Al-Jahiz recognized that some of the signs are valid, and some of them are invalid, and that this is due to the sign’s compatibility with the pronunciation, or its conflict with it. If the sign harmonizes with the pronunciation, it becomes correct, the elements of the intent are fulfilled, and the semantic becomes eloquent, and reaches the heart in a glorious form. But if the sign differs from the pronunciation, then the meaning is shrouded in ambiguity, and the intended recipient is confused, and the speaker comes to him from the wrong door, then he falls into confusion, and the meaning remains hidden, because its owner did not improve its output, and expressing it due to the dissonance between the pronunciation and the sign, and that is a mistake, what an error????
and he does not deny that the origin in the statement is mere pronunciation on the contrary it highlights other methods, and one of the most crucial of that is the reference, and if it is not independent often - by semantics, it is regarded to be an aid to the utterance in the statement, and if the word is unrevealed for one reason or another, it emerges to accordingly altered on his behalf, because it is its auxiliary, and much more illustrated to him in the depiction intention.

Anahtar Kelimeler

Signal, Movement, Symbol, Gesture, Revelation.

Cahız'a Göre İşaret Kavramı ve Ondan Sonra Gelen Belagatçıların (Hicri V. Yüzyıla Kadar) Etkilenmesi

Öz

İnsanoğlunun konuşma dili dışında jest, mimik, ve işaretle de anlaştığı bir gerçektir. Daha önceleri konuşma dilinin toplumun üyeleri arasında tek iletişim aracı olduğu düşünülüyordu. Klasik dilbilimciler ise konuşulan dilin önemi üzerine genelde çalışmalarını yapmışlardır. Ancak klasik dilbilimciler konuşma dilinin dışındaki jest, mimik ve işaret dili üzerine görüş serdetmemekle kalmayıp bu alana vurguda yapmamışlardır. Modern dönem dilbilimcileri ise klasikçilerin bu eksiğini kapatmaya çalışarak çok kapsamlı çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmalara sonucunda konuşma dilinin dışında jest, mimik ve işaret dilinin varlığının da insan hayatı üzerindeki önemi anlaşılmış olup bu alanda çalışmalar giderek artmaktadır. Konuşma dilinin dışında da yapılan araştırmalara örnek olarak dilsizleri verebiliriz. Bildiğimiz gibi dilsizler çevresindekilerle beden diliyle yani işaret diliyle anlaşmaktadırlar. Jest, mimik ve işaret ile ilgili Kur’an’ı Kerim’de de bu konuyla alakalı birçok ayet vardır.
İnsanoğlunun konuşma dilinin dışında işaret dilinin de önemli olduğuna işaret eden ilk klasikçi dilci Cahız’dır. Cahız işaret dilini beşe ayırır. Bunlar şunlardır: (اللفظ, الخط, الإشارة, العَقد, النِصبة). Cahız’dan sonar bu kavrama işaret eden bir diğer klasikçi dilci Kudâme b. Ca‘fer’dir. Öyleki Kudame işaret dilinin önemini kavramakla kalmayıp bu konuyu meani ilminin kapsamında zikretmiştir. Bu konuya eğilenlerden iki klasikçi dilcide Askerî ve İbn Reşîk’tir. Bu iki klasikçi dilci işaret ve beden dilinin önemine ek olarak bu ilmi bedî‘ ilmine dahil etmiştilerdir.
Makalemizde konuşma dilinin dışındaki kavramlara da yer verilip bu kavramları ilim dünyasına kazandıran klasikçi alimlere de yer verilmiştir. Ayrıca bu belağat alimlerinin konuyla alakalı görüş ve fikirleri de belirtilmiştir.
Konuşma dilinin öneminin yanısıra işaret ve beden dilinin de önemine işaret edilerek bu konunun önemi ve klasik belağatçıların bu konuyla ilgili düşüncelerinin de verilmesine çalışılmıştır. Sözün öneminin yanında beden dilinin de güncel hayatta önemli olduğuna vurgu yapılmıştır. Câhız’ın işaretten bahsederken “خاص الخاص/özelin özeli” dediği şey de budur. Böylece işaretin daha beliğ ve net bir anlamı sağladığı ifade edilmek istenmiştir. Konuşmacı, konuşarak izah edemediği durumlarda beden diline ve işaret kullanımına başvurarak birçok sözü özetleyen net bir anlamı kullanır. Cürcânî’nin “معنى المعنى/anlamın anlamı” terimiyle ifade ettiği de budur.
Ardından Câhız’dan sonraki belagat alimlerine göre işaret kavramına yer verildi. Bu bağlamda İbn Vehb el-Kâtib, Kudâme b. Ca‘fer, Hâtimî, İbn Fâris er- Râzî, Bâkillânî‘ gibi alimlerin görüşleri araştırmaya dahil edildi.
Ardından işaretin ve beden dilinin nasıl sesten ve konuşmadan daha açıklayıcı olabileceğine değinildi. Zira işaret, sözün yetersiz olduğu durumlarda konuşmacının iletmek istediğini ifade edebilmesini sağlar. Câhız’ın işaretten bahsederken “خاص الخاص/özelin özeli” dediği şey de budur. Böylece işaretin daha beliğ ve net bir anlamı sağladığı ifade edilmek istenmiştir. Konuşmacı, konuşarak izah edemediği durumlarda beden diline ve işaret kullanımına başvurarak birçok sözü özetleyen net bir anlamı kullanır. Cürcânî’nin “معنى المعنى/anlamın anlamı” terimiyle ifade ettiği de budur.

Anahtar Kelimeler

İşaret, Hareket, Jest, Mimik, İma.

Teşekkür

TEŞEKKÜRLER

مفهوم الإشارة لدى الجاحظ وتأثُّر البلاغيين بعده حتى القرن الخامس الهجري

Öz

كثُرَ الاعتقاد بأن اللغة المنطوقة هي الوسيلة الوحيدة للاتصال بين أفراد المجتمع، وعنيَ الباحثون اللغويون بتأليف أبحاث متنوعة ومتعددة، تفصح عن أهمية اللغة المنطوقة ودلالات مفرداتها وتراكيبها، إلا أن هذا الاهتمام لم يكن بمفهومه العام دقيقاً، ولا يشير إلى ملامح نهائية في عملية التواصل البشري، فما إن لاحَ القرن العشرون بدراساته اللغوية الحديثة، حتى اكتشف الباحثون اللغويون المحدَثون ،أن عملية التواصل لا تتم بواسطة اللغة المنطوقة فحسب، بل يستخدم الإنسان وسائل متنوعة أخرى مثل الإيماءات الحركية، والإشارات الجسدية، والرموز وغير ذلك، إلا أن الجاحظ كان قد سبقهم في تأصيل هذا العلم لأهميته، فالأبكم لا يستطيع النطق، بل يتواصل مع الآخرين بحركاته وإشارات جسده، ونجد أن القرآن الكريم قد أُكثر فيه من الإشارة إلى أسس علم لغة الجسد، فذُكرت الإشارة والرمز والإيماء والإيحاء في القرآن الكريم في العديد من المواضع.
وقد تحدثتُ في هذه المقالة عن أوّل من استحدثَ مفهوم "الإشارة" بعد أن استمدّ أفكاره من الفلسفة اليونانية، وهو الجاحظ، وكيف نشأ هذا المفهوم عنده وجعله من ضمن "وسائل البيان" الخمسة التي هي: اللفظ والخط والإشارة والعَقد والنِّصبة. ثم تدّرج هذا المفهوم حتى أصبح من ضمن علم المعاني عند قدامة بن جعفر، ثم أُدخل ضمن علم البديع عند العسكري وابن رشيق، فأصبحت الإشارة من ضمن القسم الثالث من أقسام البلاغة العربية وهو علم البديع.
ثم انتقلتُ إلى ذكر مفهوم الإشارة عند علماء البلاغة بعد الجاحظ، عند قدامة بن جعفر وابن وهب الكاتب والحاتمي وأبو هلال العسكري وابن فارس الرازي والباقلّاني.
ثم ذكرتُ كيف أن الإشارة ولغة الجسد قد تكون أبلغ من الصوت واستخدام اللفظ، لأنها تكون معبّرة عن المقصود لدى المتكلم بما يعجز الكلام عن توضيحه وبيان مقصوده، وهذا ما عبّر عنه الجاحظ بحديثه عن الإشارة بأنها تفيد معنى "خاصِّ الخاص" أي أنها تفيد معنىً بلاغياً دقيقاً، عجزَ المتكلم عن كشفه وتوضيحه باللفظ، فلجأ إلى استخدام الإشارة ولغة البدن، ليفيد هذا المعنى الدقيق بإشارة دالة تختصر الكثير من الكلام، وهو ما أطلق عليه الجرجاني مصطلح "معنى المعنى".

Anahtar Kelimeler

الإشارة, الحركة, الرمز, الإيماء, الوحي

Kaynakça

• Kur’an-i Kerim Buharî Muhammed bin İsmail (ö. H. 256), Sahih-i Buhari, Araştıran : Muhammed Zuheyr en-Nasir, Daru Tavki’n-Necat, Lübnan, 1. baskı, H. 1422.
• Ebu Davud, Suleyman bin el-Eşas (ö. H. 275), Sunenu Ebi Davud, Araştıran : Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Daru’l-Fikr, tarihsiz.
• el-Beyhakî Ahmed bin el-Huseyin bin Ali (ö. H. 458), es-Sunenu’l-Kubra, Araştıran: Muhammed Ata, Mektebetu Dari’l-Baz, Mekke, 1994.
• Câhız, el-Beyan ve’t-Tebyin, Araştıran : Abdusselam Harun, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 7. baskı, 1998.
• eş-Şerif el-Curcanî, Ali bin Muhammed bin Ali eş-Şerif el-Huseynî (ö. H. 816), Kitabu’t-Ta‘rifât, Araştıran : İbrahim el-Abyarî, Daru’r-Reyyan li’t-Turas.
• Câhız, Amr bin Bahr (ö. H. 255), el-Hayavan, Araştıran : Abdusselam Harun, 2. baskı, 1965.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Daru Sadir, Beyrut, 1. baskı, 1990, 4. c, ŞVR maddesi
• Muhammed Keşşaş, Luğatu’l-İşareti, mine’l-Bidaiyyeti ila’t-Tilkaiyyeti ila Luğatin Alemiyye, Mecelletu’l-Fikri’l-Arabî, sayı 95, 1999.
• Abdusselam el-Meseddî, es-Simyau’l-Arabiyyeti, Zimna Kitabi Ma Varai’l-Luğati, Daru’l-Kutubi’l-Vataniyye, Tunus, Tarihsiz.
• Firyal Cuburî Ğazzul, İlmu’l-Alamat (es-Simiyotika), Medhalun İstihlalî, Dimna Kitab Anzimetu’l-Alamati fî’l-Luğati ve’l-Edebi ve’s-Sekafe.
• el-Muhtar min Şi’ri Beşşar İhtiyaru’l-Halidiyyin (Ebu Bekr ve Ebu Usman el-Halidî), müellifi : Ebu’t-Tahir İsmail bin Ahmed Ziyadetullah et-Tecibî, Matabaatu’l-İtimâd. İbn Abdirabbihi el-Endelusî, el-İkdu’l-Ferid, el-Mecmau’s-Sekafî, Ebu Dhabî, 2003.
• Natali Bakû, Luğatu’l-Harekat Divanu Umar bin Ebi Rabia Emevî Şairi (ö. H. 93), Önsüz ve Dipnotlar : Fayiz Muhammed, Yayınlayan : Daru’l-Kitabi’l-Arabî.
• er-Rummanî, en-Nuket fî İcazi’l-Kur’ân, Dimna Selasi Resail fî İcazi’l-Kur’ân, Araştıran : Muhammed Halefullah ve Muhammed Zağlûl, Daru’l-Mearif, Mısır.
• el-Bakillanî, Ebu Bekr Muhammed bin et-Tayyib İcazu’l-Kur’ân, Araştıran : Ahmed Sakr, Daru’l-Mearif, Mısır, 3. Baskı.
• Divanu İmriu’l-Kays, Araştırma : Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Daru’l-Mearif, Kahire.
• el-Hatimî, Muhammed bin el-Hasan bin el-Muzaffer, Hilyetu’l-Muhadara fî Sinaati’ş-Şi’r, Araştıran : Cafer el-Kettanî, Daru’r-Reşid li’n-Neşr, Bağdat, 1979.
• el-Askerî, Ebu Hilal, es-Sinaateyn, Araştıran : Ali Muhammed el-Becavî ve Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Daru’l-Fikri’l-Arabî, 2.Baskı.
• Cemil Abdulmecid, el-Bedi Beyne’l-Belağati’l-Arabiyyeti ve’l-Lisaniyeti’n-Nassiye, el-Heyetu’l-Misriyeti’l-Ammeti li’l-Kitab, 1998.
• İbn Faris, Ahmed bin Zekeriya, es-Sahibî fî Fikhi’l-Luğa, Araştıran : Umar Faruk et-Tabba, Mektebetu’l-Mearif, Beyrut, 1. baskı, 1993.
• Siyutî, Celaleddin bin Abdurrahman, el-Muzhir, Açıklayan : Cadu’l-Mevla, Ebu’l-Fadl ve el-Beccavî, Menşuratu’l-Mekteberi’l-Asriyye, Beyrut, İsa el-Babî el-Halebî nüshasından kopyalanmış. Kudâme b. Cafer, Nakdu’ş-Şi’r, Araştırma : Muhammed Abdulmumin Haffaci, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• İbn Veheb el-Katib, el-Burhan fî Vucûhi’l-Beyan, Araştıran : Hadice el-Hadisî ve Ahmed Matlûb, Menşuratu Camiati Bağdad, 1. Baskı, 1967.