İKİ KASİDE BAĞLAMINDA MÜTENEBBÎ’NİN İHŞİ̂Dİ̂ HÜKÜMDARI EBÜ’L-MİSK KÂFÛR’A METHİYE VE HİCİVLERİ

Yıl 2022, , 43 - 72, 28.06.2022

Fuat Daş

https://doi.org/10.32330/nusha.930116

Cited By: 1

Öz

Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî, X. yüzyılda yaşamış Arap şiirinin en güçlü simalarından biridir. O, sanatsal değeri yüksek şiirler kaleme almış, hem yaşadığı dönemde hem de sonraki dönemlerde birçok şairi derinden etkilemiştir. Daha hayattayken etrafını hayranları kuşatmış ve dönemin hükümdarları onun gibi güçlü bir şairi saraylarında görmek için ona karşı oldukça cömert davranmışlardır. Öyle ki hayatı boyunca birçok hükümdarın sarayında bulunmuş, onlara methiyeler söylemiş ve ihsanlarına mazhar olmuştur. Bu hükümdarlardan biri de kendisine valilik vaadinde bulunan ve yaklaşık olarak dört yıl himayesinde kaldığı İhşîdî hükümdarı Ebü’l-Misk Kâfûr’dur. Aslen Habeşli siyahî bir köle olan Kâfûr’un himayesine girmek şairin onurunu incitmiş olsa da kalbinin derinliklerinde yatan itibar elde etme arzusu onuruna üstün gelmiş ve böylece Mısır’a giderek onun himayesine girmiştir. Kâfûr’a yönelik sanatsal değeri yüksek methiyeler söylemiş; lakin bu methiyelerinde samimi ve içten duygular yansıtmamış, kalbinin hissettikleriyle sözcüklere dökülen mısralar daima birbiriyle çelişmiştir. Öyle ki bu methiyeler sadece çıkar amaçlı söylenmiştir. Çünkü Kâfûr’un kendisine verdiği vaat gerçekleşmeyince methiyelerinde yücelttiği, bütün hükümdarlardan üstün gördüğü hâmisini en ağır sözlerle, aşağılayıcı ifadelerle yermiştir. Mütenebbî’nin Kâfûr için söylediği hem methiyeleri hem de hicviyeleri divanının nadide ürünleridir. Çünkü bu şiirler, sanatının en olgun olduğu bir dönemde kaleme alınmıştır. Ayrıca bu şiirler şairin; umut, arzu, hayal kırıklığı, hüzün, özlem, nefret ve kin gibi Kâfûr’un himayesinde bulunduğu süre boyunca yaşadığı karmaşık duygularını yansıtmış ve yaşamından izler taşımıştır. Bu çalışmada; Mütenebbî’nin bir methiyesi ve bir hicviyesi özelinde Kâfûr’la ilgili kaleme aldığı şiirler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap Şiiri, el-Mütenebbi, Ebü'l-Misk Kafur, Methiye, Hicviye

Kaynakça

• Abdurrahman Efendi, H. Z. (2006). Ḳalbu kâfûriyyâti’l-Mütenebbî mine’l-medîh ilâ’l-hicâ′, (Thk.: Hamdî eş-Şeyh), İskenderiye: el-Mektebu’l-câmiʿî’l-hadîs.
• Ağırakça, A. (2019). “Ebü’l-Misk Kâfûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (ek-II, s. 1-2) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-Atâbekî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî. (1963). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire, Mısır: Vüzerâtü’s-sekâfe.
• Ayyıldız, E. (2020) “el-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât)”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.( c. 2, sy. 7: 497-518) Zonguldak.
• Azzâm, A. (2014). Zikrâ Ebî’t-Tayyib baʿde elfin ʿâmin, Kahire: Müessesetu hindâvî li’t-taʿlîm ve’s-sekâfe.
• el-Bağdâdî, Abdülkādir b. Ömer b. Bâyezîd. (1997). Ḫizânetü’l-edeb ve lubbu libâbi lisâni’l-Arab, (Thk.:Abdüsselam Muhammed Harun), Kahire: Mektebetü’l-ḫâncî.
• el-Bedîʿ, Y. (2009). eṣ-Ṣubḥu’l-munebbî ‘an ḥays̱iyyeti’l-Mutenebbî, (Thk.: Mustafa es-Sekâ ve Muhammed Şetâ), Kahire: Dâru’l-meʿârif.
• Blachère, R. – Pellat, Ch. (1993). “al-Mutanabbī”, The Encyclopaedia of Islam. (VII, s. 769-772) Leiden: E. J. Brill.
• Blachère, R. (1979). “Mütenebbî”, İslâm Ansiklopedisi. (VIII, s. 858-862) İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Blachère, R. (1985). Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî dirâse fî’t-târîḫi’l-edebî, (İ. el-Kilâni, çev.) Dimaşk: Dâru’l-fikr.
• el-Bustânî, B. (2014). Udebâ’u’l-ʿArab fî’l-aʿṣuri’l-ʿÂbbâsiyye: ḥayâtuhum, âs̱âruhum, naḳdu âs̱ârihim, Kâhire: Müessesetu hindâvî li’t-taʿlîm ve’s-sekâfe.
• el-Cârim, A. (2012). eş-Şâʿiru’-ṭ-ṭumûḥ, Kahire: Müessesetu hindâvî li’t-taʿlîm ve’s-sekâfe.
• Dayf, Ş. (1960). el-Fennu ve mezâhibuhu fi’ş-şiʿri’l-Arabi, Kahire: Dâru’l-meʿârif.
• Durmuş, İ. (1998). “Hiciv” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (XVII, s. 447-449) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Durmuş, İ. (2006). “Mütenebbî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (XXXII, s. 195-200) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ekber Ahmed, Y. M. (2006). el-Kâfûriyyât ve’l-Adudiyyât fî şiʿri’l-Mütenebbî, (Yayımlanmamış doktora tezi) Ümmü Dermân el-İslâmiyye Üniversitesi, Sudan.
• el-Fâḫûrî, H. (1986). el-Câmi‘ fî târîḫi’l-edebi’l-‘Arabî ‘el-Edebü’l-ḳadîm’, Beyrut: Dâru’l-cîl.
• Ferrûh, Ö. (1984). Târîḫu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-ʿilmi’l-melâyîn.
• Ğânem, H. M. (2010). el-Âḫar fî şiʿri’l-Mütenebbî, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) en-Necâh el-Vataniyye Üniversitesi, Filistin.
• Hazer, D. (2003). “el-Mutenebbî’nin Şiirinde Humma Tasvîri” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi. (c. 2, sy. 4: 17-36) Çorum.
• Hilmî, M. K. (1921). Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî ḥayâtuhu ve ḫulḳuhu ve şiʿruhu ve uslûbuhu, Kahire: Mektebetü lisani’l-ʿArab.
• Ḥuseyn, T. (2013). Maʿa’l-Mutenebbî, Kâhire: Müessesetu hindâvî li’t-taʿlîm ve’s-sekâfe.
• el-ʿIkberî, Ebû’l-Bekâ. (2012). Divânu Ebî’ṭ-Ṭayyîb el-Mütenebbî, (Thk.: Mustafa eş-Sekâ vd.), Beyrut: Dâru’l-maʿrife li’ṭ-ṭibâʿat ve’n-neşr.
• İbn Ḫallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. (1978). Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’i’z-zamân, (Thk.: İḥsân Abbâs), Beyrut: Dâru ṣâdır.
• el-Ma′arrî, Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh. (1992). Şerḥu dîvâni Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî (Muʿcizu Aḥmed), (Thk.: Abdülmecîd Diyâb), Kahire: Dâru’l-meʿârif.
• el-Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. el-Hüseyn. (1983). Divânü’l-Mütenebbî, Beyrut: Dâru Beyrut li’ṭ-ṭibâʿat ve’n-neşr.
• Nâcî, İbrâhîm. (2012). “Arap Şiirinin Önde Gelen İki Şairi; el-Ma’arrî ve el-Mutenebbî’nin Mukâyesesi”, ( çev. Osman Düzgün), Nüsha Dergisi, 2012, (c. 12, sy. 35:131-144) Ankara.
• Selahattin, G. (1999). el-Mütenebbî’nin şiirinde medh (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• es̱-S̱eʿâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. (1983). Yetîmetü’d-dehr fî meḥâsini ehli’l-ʿaṣr, (Thk.: Mufîd Muhammed Kamîha), Beyrut: Dâru’l-kutub el-ʿilmiyye.
• es̱-S̱eʿâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail. (Ts.). Ebû’ṭ-Ṭayyib el-Mutenebbî ve mâ lehu ve mâ ‘aleyhi, (Thk.: Muhammed Muhittin Abdülhamid), Kâhire: Mektebetu’l-Ḥuseyn et-ticâriyye.
• eş-Şîrâvî, Y. A. (2004). Aṭlasu’l-Mutenebbî: Esfâruhu min şi’rihi ve ḥayâtihi, Beyrut: el-Muessesetu’l-’Arabiyye li’d-dirâsât ve’n-neşr.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. (1984). Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ, (Thk.: Şuayb el-Arna′ut ve Ekrem el-Bûşî), Beyrut: Müessetü’r-risale.