BAHRÜ’L-MAÂRİF’İN BİRİNCİ BÖLÜMÜNDE YER ALAN VEZİNLER

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 45, 1 - 22, 31.12.2017

Yakup Şafak

https://doi.org/10.32330/nusha.347855

Öz

XVI. yüzyılın
büyük alimlerinden, Kanûnî Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzâde Mustafa’nın hocası
Muslihuddin Mustafa bin Şa’bân (öl.969/1561) dinî ilimler, mantık, tıp nücûm,
edebiyat vs.sahalarda telif, tercüme, şerh ve haşiye olarak birçok eser vermiş;
devrinin alimleri içerisinde velûd bir şahsiyet olarak temâyüz etmiş; Sürûrî
mahlasıyla şiirler de yazmıştır.

Edebî bilgiler
ve şiirdeki teşbih ve mecaz unsurları üzerine Türkçe olarak kaleme aldığı
Bahrü’l-maârif adındaki eseri,  uzun
zaman sahasında beğenilen bir kitap olarak rağbet görmüştür. Ancak eserde bazı
eksik ve kusurlu yönler de bulunmaktadır.

Bir mukaddime,
üç makâle ve bir hâtimeden oluşan Bahrü’l-maârif’in mukaddimesinde ve birinci
makâlesinde aruz bahsi yer almaktadır. Burada müellif, Türk edebiyatında yaygın
olan veya kullanılan vezinlerin listesini vermektedir. Makalemizde söz konusu
listenin, bu alanda yapılan araştırmalarla ne ölçüde uyuştuğu ve onda yer alan
vezinlerin durumu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sürûrî, Bahrü’l-maârif, Aruz Vezinleri, Fars Edebiyatı

Meters in the First Part of Bahr al Maarif

Öz

Muslih al-Din Mustafa bin Sha'ban (died.969/1561),one of
the great scholars of the 16^th century and lecturer of Price
Mustafa, the son of Suleyman the magnificient, wrote several works on  religion, logic, medicine and was known as a
prolific person among his contemporary scholars. He wrote with the penname
Sururi.

His work, named as Bahr al-maarif and written
in Turkish and focusing on the literary information and similes in the poetry
was a very popular one in its area. However, there are some faulty and
incomplete aspects in this work. 

His work, consisting of three essays and one epilogue (result),
deals with prosody in its first essay and epilogue. Here the author gives a
list of meters commonly used in Turkish literature. In our paper, we will
examine the extent to which this list complies with the research done in this
area.

Anahtar Kelimeler

Sururî, Bahr al-maârif, Aruz Meters, Persian Literature, Turkish Literature

Kaynakça

• Abbâs Mâhyâr, Arûz-i Fârsî, Tahran, 1374 h.ş. Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmaları Katalogu, III, İstanbul, 1972. Ahmed Ateş-Abdülvehhab Tarzî, Farsça Grameri, İst., 1962. Ahmed Münzevî, Fihrist-i nüshahâ-yi hattî-i Fârsi, III, Tahran, 1350 h.ş. Ahmed Safî, Câm-ı muzaffer: Şerh-i Arûz-i Mollâ Câmî, İstanbul, 1267. Halil İbrahim Okatan, Sürûrî’nin Bahru’l-Ma’ârif’i İnceleme ve Mukaddime Metni, Ege Ün. SBE, basılmamış yüksek lisans tezi, İzmir 1986. Halûk İpekten, Eski Türk Edebiyatı Edebi Bilgiler Aruz Ölçüsü, Erzurum, 1989. Hânbâbâ Muşâr, Fihrist-i kitâbhâ-yi çâpî-i Fârsî, I-V, Tahran, 1350-53 h.ş. Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ, nşr. İbrahim Kutluk, I-II, Ankara, 1989. İsmail Güleç, Bahrü’l-ma‘ârif’te Geçen Edebiyat Terimleri, İstanbul Ün. SBE, basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul, 1997. İsmail Güleç, “Gelibolulu Muslihuddin Sürûri, Hayatı, Kişiliği, Eserleri ve Bahrü’l-Maârif İsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları, İst., 2001, C.XXI, s.211-236. İsmail Güleç, “Sürûrî Muslihuddin Mustafa”, TDV İslam Ansiklopedisi, İst., 2010, C.38, s.170-172. L.P.Elwell-Sutton, The Persian Metres, Cambridge, 1975. Mehmet Çavuşoğlu, “Divan Şiiri”, Türk Dili (Türk Şiiri Özel Sayısı-II), Ankara, 1986, S. 415-417, s.1-16. M. Fuad Köprülü, “Aruz”, İslâm Ansiklopedisi, İst., 1940, C. I, s.625-653. Muhammed Kutbî, Heves-nâme, Milli Kütüphane (Adnan Ötüken), Yazma no: 439. Muhammed Riyâzî, Riyâzu’ş-şuarâ, Nuruosmaniye Ktp., no 3724, vr.82a-82b. Nihad M. Çetin, “Aruz”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İst., 1991, C.III, s.424-437. _____, “Ahmedî’nin Mirkâtü’l-edeb’i hakkında”, Türkiyat Mecmuası, İst., 1965, S.14, s.221-223 Ömer Faruk Akün, “Sürûrî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İst., 1994, C.XI, s.250. Ömer Okumuş, “Câmî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İst., 1993, C.VII, s.94-99. Pervîz Nâtil Hânlerî, Tahkîk-i intikâdî der arûz-i Fârsî, Tahran, 1327 h.ş. Sadık Yazar, “XVI. Yüzyılda Yazılmış Türkçe Bir Aruz Risalesi: Aşkî’nin Arûsu’l-Arûz’u”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, İst., Yaz-2014, S.10, s.83-130. Sîrûs Şemîsâ, Aşinâyî bâ arûz ve kâfiye, Tahran, 1371 h.ş. _____, Seyr-i gazel der şi’r-i Fârsî, 3 bs., Tahran, 1370 h.ş., s. 236-240) Şemsüddîn Muhammed b. Kays er-Râzî, Kitâb-ı el-Mu’cem fî meâyîri eş’âri’l-Acem, Muhammed Kazvînî neşrini yeniden gözden geçirerek yayınlayan: Müderris Rezevî, Tahran, 1338 h.ş. Şerefüddîn-i Ramî, Enîsü’l-uşşâk, nşr. Abbâs İkbâl, Tahran, 1341 hş.; trc.Turgut Karabey ve diğerleri, Ankara, 1994. Takî Vahîdiyân Kâmyâr, Ber resî-i menşe-i vezn-i şi’r-i Fârsî, Meşhed, 1373 h.ş.. Tarama Sözlüğü (TDK), Ankara, 1963, C.I, s.X-XCI. Yakup Şafak, Aruz Terimleri, Konya, 2003. _____,“Bahrü’l-Maârif Müellifi Sürûrî’nin Şiir ve Şairlikle İlgili Görüşleri”, Yedi İklim, İst., Temmuz-1994, S.52, s.17-21. _____, “Câmî’nin Aruz Risalesi Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Araştırmalar Dergisi, İst., 1999, S.3, s.107-119. _____, “Sürûrî’nin Bahrü’l-mârif’i ve Bu Eserdeki Teşbih ve Mecaz Unsurları”, (Selçuk Ün.) Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 1997, S.4, s.217-236. _____, Sürûrî’nin Bahrü’l-maârif’i ve Enîsü’l-uşşâk ile Mukayesesi, Atatürk Ün. SBE, basılmamış doktora tezi, Erzurum, 1991. Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara, 2010. Zebîhullâh Safâ, Târih-i edebiyyât der İrân, I-V, Tahran, 1369 h.ş. Z. Velidi Togan-H. Ritter, “Câmî”, İslâm Ansiklopedisi, İst., 1977, C.III, s.15-20.