ANTAKYA – HARBİYE VE SAMANDAĞ ARAPÇASINDA GÜNDELİK DİLDE KULLANILAN KARGIŞLAR / BEDDUALAR

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 52, 247 - 268, 24.06.2021

Alim Koray Cengiz , Neşe Güzelşemme

https://doi.org/10.32330/nusha.886070

Öz

Kalıp sözler arasında değerlendirilen beddualar aynı zamanda Türkçede kargış, bedat, ilenç, inkisar ve benzeri kelimelerle de anılmaktadır. Beddualar, dil özellikleri, içerdiği anlam ve bağlam bakımından kültürün sonraki kuşaklara aktarılmasında önemli bir yer tutar. Bireyler, kötü bir durumla karşılaştıklarında, kendisinin, ailesinin veya yakın çevresinin başına olumsuz bir durum gelmesi, haksızlıkla karşılaşılması, memleket hasreti çekmesi neticesinde bedduaları kullanabilmektedir. Beddualar, olumsuz durumdan kurtulmak ve rahatlamak amacıyla kullanılırlar. Araştırmanın başlamasıyla birlikte Türkçe ve yabancı dilde yapılan literatür taraması çalışmalarında hem Türkçede hem de yabancı dilde kargışlar - beddualar konusunda yapılan pek çok çalışmaya yer verildiği görülmüştür. Araştırma çalışması 2017 yılında Antakya, Samandağ ve Harbiye yerleşim yerlerinde başlamıştır. Bu kapsamda farklı cinsiyet ve yaşlardan 24 kişiyle görüşülmüştür. Görüşülen kişiler Türkçenin yanı sıra Arapçayı da etkin şekilde kullanan iki dilli bireylerdir. Elde edilen Arapça cümleler, içerdikleri anlamlar bakımından farklı kategoriler altında değerlendirilmiştir. Her bölümün sonunda kategorilerin değerlendirmesi yapılmıştır. Arapça ifadelerin Türkçeye çevrilmesinde gerekli olduğu durumlarda ilk cümle ifadenin düz anlamını vermektedir, ikinci cümle Türkçede karşılık gelebileceği ya da anlamı karşılayacak ifadeler olmuştur. Hatay ilinde Arapça konuşan iki dilli bireyler gündelik dilde Arapçayı kullanmaktadır fakat yazılı Arapça kullanımı etkin değildir. Bu nedenle Arapça ifadeler Latin harfleri kullanarak yazılmış, seslerin tam karşılığını verebilmesi amacıyla Arap diyalektolojisinde kullanılan sesbirim temelli yazım sisteminden yararlanılmıştır. Çalışmanın geneli, cümlelerin kategorilendirilmesi ve içerdikleri anlamların değerlendirilmesi bakımından dil antropolojisi ve toplumdilbilim disiplinlerinin bakış açısıyla ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antakya, Beddua, Kargış, Arapça, Dil Antropolojisi

Cursing in Antakya, Harbiye and Samandağ Daily Spoken Arabic

Öz

Considered as formulaic expressions, curses are also referred to as kargış, bedat, ilenç, inkisar and so on in Turkish. In terms of meaning and content, curse statements have an important place to transfer the culture to next generations. When individuals encounter a bad situation, when their family or relatives are in an adverse condition, are subjected to injustice or miss hometown, they may use curse statements. Curse statements are used to get rid of these negative situations and to relax. After starting the research study, as a result of the detailed literature review on curse statements – kargış – it is noticed that there is a great deal of publications on the issue both in Turkish and other languages. The present research study launched in Antakya, Samandağ and Harbiye in 2017, and 24 people from different ages and gender were interviewed. The informants are bilinguals who are able to speak both Turkish and Arabic. Field research data were categorized depending on the content and meaning. All the categories were evaluated within themselves. During the translation of the statements into Turkish, if it was necessary, the literal meaning was written first, and then the closest Turkish equivalent was written. Bilingual people speak Arabic in Hatay; however, written Arabic is not common in the city. Hence, while indicating the Arabic statements in the research, a phoneme-based transcription system that is commonly used in Arabic dialectology was utilized. Regarding the entire study, categorization of the statements, evaluation of the meaning, the approach on the study is based on Linguistic Anthropology and Sociolinguistics.

Anahtar Kelimeler

Antakya, Curse, Imprecation, Arabic, Linguistic Anthropology

Kaynakça

• Ağbaht, M. (2014). Hatay Yerleşik Arap Diyalektleri: Wals’e Göre Dil Özellikleri (Basılmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akalın, S. (1990). Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 130, Halk Edebiyatı Dizisi: 36, Ankara.
• Artun, E. (1999). 3. Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana, s.111-122.
• Austin, J.L. (2009). Söylemek ve Yapmak, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bars, M.E. (2014). Şor Kahramanlık Destanlarında Kalıp İfadelerin Kullanımı, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 5, s. 289-308.
• Beyazıt, D. (2019). Karacaören Köyü Halkıyât ve Harsiyâtından Bir Nebze: Alkışlar ve Kargışlar, Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 5, s.24-104.
• Boyraz, Ş. (2012). Anonim Halk Edebiyatı Araştırmalarının Tanım ve Tasnif Sorunları Bağlamında “Söylemelik ve Konuşmalık Türler’le İlgili Çalışmaların Durumu." Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 36.1, s.31-55.
• Bulut, S. (2016). Türkiye Türkçesi Ağızları ile Kıbrıs Türk Ağızlarında Ortak Kullanılan Kalıp Sözlerden Hayır-Dualar ve Beddualar, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 24, s.298-308.
• Doğan, C. (2016). "Kem Sözün Aidiyeti Meselesi: Toplumsal Cinsiyetin İnşası Bağlamında İstanbul Şer'iyye Sicillerinden Üç Küfür Vakası”. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI / 2, s.405-420.
• Dursun, A. (2011). Bedduaların Estetiği, IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 22-24 Aralık, Muğla, s.435-442.
• Elkılıç, G. ve Topbaşoğlu, K. (2018). Kars Yöresi Beddualarında Kullanılan Örtmeceler, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, 51-62.
• Emin, B.M. (2014). Manas Destanı’nda Alkış ve Kargışlar. Asos Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S, 2(1), 200-213.
• Ersöz, S. (2011). Türkiye Türkçesinin Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri Ve Cümle Yapıları Arasındaki İlişki. Turkish Studies, 6.1, s.29-46.
• Fischer, W. ve Jastrow, O. (1980). Handbuch der arabischen Dialekte. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Gökdayı, H. (2008). Türkçede kalıp sözler. Bilig 44, s.89-110.
• Harmancı, M. (2012). Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23: 1-17.
• İpek, S.A. (1989). Antakya Dua ve Bedduaları. Güneyde Kültür, 4, 12.
• Jastrow, O. (2006). Arabic dialects in Turkey — towards a comparative typology, Türk Dilleri Araştırmaları, 16, 2006: 153-164.
• Jay, T. ve Janschewitz, K. (2008). The pragmatics of swearing. Journal of Politeness Research. Language, Behaviour, Culture 4.2: 267-288.
• Kasımoğlu, S. (2018). "Elektronik Kültür Ortamında Bedduaların Dönüşümü." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 24, s. 47-58.
• Kaya, D. (1997). Dualar ve Beddualar, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 4, Sivas, s. 99-121.
• Kazan, Ş. (2009). Klâsik Türk Şairlerinin Dilinden Beddualar. Electronic Turkish Studies 4.2, s.744-788.
• Kemaloğlu, M. (2013). Terekeme–Karapapak Türklerinde Dualar (Alkışlar) ve Beddualar (Kargışlar). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26: 94-114.
• Keskin, A. (2019). Alkışların (Dua/İyi Dilek) ve Kargışların (Beddua/Kötü Dilek) Terim, Tanım ve Tasnif Problemlerine Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 74, s.205-220.
• Kuanışbayeva, A. (2002). Kazak Kahramanlık Destanlarındaki Dua ve Beddualar, Cilt:10 No:1 Kastamonu Eğitim Dergisi, s.11-26.
• Ljung, M. (2011). Swearing: A cross-cultural linguistic study. Springer.
• Mohr, M. (2015). Küfür Etmenin Kısa Tarihi. (Z.D. Abacı, Çev.) İstanbul: Aylak Kitap.
• Okuyan, H.Y. (2012). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Bir Kültür Aktarımı Aracı Olarak Kalıp Sözlerin Kullanımı Üzerine Bir İnceleme. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 162.162, s.31-46.
• Ong, W.J. (2012). Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi, Metis Yayını, İstanbul.
• Öztürk, J. (2012). Antakya Ağzında Kargışlar. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana.
• Pinker, S. (2007). The stuff of thought: Language as a window into human nature. New York: Penguin.
• Sapir, E. (1985). Selected Writings of Edward Sapir in Language, Culture and Personality. (Edit. David G. Mandelbaum). University of California Press.
• Sevinçli, V. (2015). Türk Kültüründe Alkış/Kargış ve Adilcevaz Örneği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 52.52, s.97-125.
• Seyhan, B.Y. (2015). Ölüm Kaygısı ve Dua Tutumu Üzerine Bir Araştırma, Turkish Studies, 10:2, s.863-882.
• Stapleton, K. (2010). Swearing. In M.A. Locher and S.L. Graham (Edit.), Interpersonal pragmatics (pp. 289-306). Berlin, Germany: De Gruyter Mouton.
• Şahiner, A.E. (2015). Gaziantep Halk Kültüründe Dua ve Beddualar, II. Uluslararası Genç Halkbilimciler Sempozyumu Bildirileri.
• Temizkan, M. (2006). Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Anadolu, Kıbrıs Alkış ve Kargışları Üzerine Bir İnceleme. VII. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi (27 Haziran–1 Temmuz). Gaziantep.
• Terzioğlu, Ö. (2007). Alkış ve kargışların, sözlü kültürdeki yerleşik kodların aktarımını ve yeniden üretimini kolaylaştıran biçimsel özellikleri. Millî Folklor, Sayı: 75, s. 34-37.
• Uysal, Y. (2019). Adıyaman Halk Kültüründe Dua ve Beddualar (Alkışlar-Kargışlar). Türkiyat Mecmuası, 29(2), 62-644.
• Vanci-Osam, Ü. (1998). May you be shot with greasy bullets: Curse utterances in Turkish. Asian folklore studies, s.71-86.
• Vingerhoets, A.J. Bylsma, L.M., ve De Vlam, C. (2013). Swearing: A biopsychosocial perspective. Psihologijske teme, 22(2), 287-304.
• Zengin, A. (2015). Dillere Düşmek: Küfür, Kadınlık ve Erkeklik. Evrensel Kültür, s.82-83.