شخصيات الوهراني في منامه الكبير بين النقد والسخرية

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 53, 413 - 436, 27.12.2021

Abdulrhman Challar , Abdulhadi Timurtaş

https://doi.org/10.32330/nusha.909618

Cited By: 1

Öz

ركن الدين محمد بن محرز الوهراني (ت.575هـ) من أدباء القرن السادس، له (رسائل ومقامات ومنامات) مطبوعة، وأشهر مناماته (المنام الكبير) الذي كتبه ردًّا على رسالة الغضب والوعيد التي أرسلها إليه الحافظُ العُلَيْمِيّ (ت.574هـ)، وسبب غضب الحافظ العليمي على الوهراني أنَّ الأخيرَ ـــ الوهراني ـــ كان قد خاطب الأولَ ـــ العليمي ـــ في رسالة سابقة بصيغة الجمع إلى المُخاطَبِ المفرد، من دون أن يذكر صفاتِ الاحترام والتوقير.
وجاء المنام مملوءًا بالأحداث الخيالية المتسارعة التي تدور عجلتها يوم القيامة، إذ يبدأ المنام بخروج الوهراني من قبره، وينتهي بشُربِهِ الماءَ من الحوض بعد عَناءٍ وخَوفٍ، وبعد أن شاهدَ مواقفَ الحسابِ والتعذيبِ وكشف حقائق الناسِ.
أراد الوهراني من خلال أحداثِ منامه وشخصياته أن يوجِّهَ نقدا ساخرا إلى المجتمع، وإلى بعض الشخصيات المعاصرة أو السابقة، بل نراه يستهزئ ببعض شخصياته أحيانا؛ فيصوِّرُ حالَها الحزين يومَ القيامة وهي تُحَاسَبُ على أفعالها السيئة، أو يُظهرُها على هيئة مضحكة، كما أراد الوهراني أن يُعبِّر من خلال أحداث المنام عن بعض آرائه السياسية أو الدينية أو الاجتماعية.
يتناولُ البحثُ بعضَ جوانب (الشخصية) الواردة في المنام، وكيفية توظيف الوهراني إياها للوصول إلى هدفه، فقد تكون الشخصية سويَّةً واقعية تتوافق أفعالُها وأقوالُها مع طبيعتها أو مع مقتضيات المقام الذي هي فيه، ويكون ذلك ـــ غالبا ـــ مع شخصياته المُفضَّلة، وقد تكون الشخصياتُ غيرَ سويَّة، فتصدرُ عنها أفعالٌ أو أقوالٌ غيرُ متوافقة مع طبيعتها، أو تتعارض تلك الأفعالُ مع مقتضيات الواقع الذي تعيشه، ويكون ذلك ـــ غالبا ـــ مع شخصياتٍ غيرِ مُحبَّبَةٍ إليه، أو شخصياتٍ معاصرةٍ له يريدُ السُّخريةَ منها. سيتناول البحثُ هذا الجانبَ، مع الإشارة إلى الشخصيةِ المتحولة، ودَورِ الشخصيةِ الغائبةِ وتأثيرِها في أحداث (المنام الكبير).

Anahtar Kelimeler

الوهراني ، الحافظ العليمي ، المنام ، الشخصية ، الغائبة ، السويَّة ، غير السويّة.

Al-Wahrani Characters in his Big Dream Between Criticism and Irony

Öz

Ruknuddîn Muhammed bin Mohriz al-Wahrânî (d. 575), who was one of the important literary figures of the Sixth Century, has works such as Rasâil, Maqâmât and Manâmât. The most famous of the Manâmât type is al-Manâm al-kabeer written by al-Hafez al ‘Uleymî in response to the treatise of anger and threat he sent him. The reason why al-‘Uleymî was angry with al-Wahrânî is that he used the second plural style of addressing and using other attributes of respect and exaltation when he addressed al-Wahranî in a letter he wrote to al ‘Ulaymî earlier.
Al Manâm al Kabeer is full of fictional events that take place one after another on the Day of Judgment. The dream begins with the resurrection of al-Wahrânî on the Day of Judgment and ends with the drinking of water from Al Kawthar Basin, after experiencing great fear and troubles, and the group explores the truths of the people.
Al Wahrânî wanted to criticize and even make fun of some personalities in his own age or previous periods through the events and personalities he included in his work. Al-Wahrânî describes the situation of the people concerned while giving account of the evil they committed in the world on the Day of Judgment or by shows the characters as funny. At the same time, while telling about the events in his dream, al Wahranî wanted to express his political, religious and social thoughts.
The main goal of our research is to reveal how the characters in his work named al Manâm al Kabeer are used for the desired goal. As a matter of fact, the actions and words of some of the characters used in the work are smooth and realistic characters that are compatible with their structures and suitable for the task they see. This is generally the case for select characters. Although the words and actions of some characters are not compatible with their nature, they are irregular characters that do not suit their position. These are contemporary characters who are generally disliked or wanted to make fun of themselves. In addition, the task seen by variable characters and invisible characters was determined.

Anahtar Kelimeler

al Wahrânî, al Hâfez al ‘Ulaymî, Dream, Character Types.

Eleştiri ve İroni Bakımından el-Vehrânî’nin el-Menâmu’l-kebîr Adlı Eserindeki Karakterler

Öz

Altıncı Yüzyıl’ın önemli edebiyatçılarından olan Ruknuddîn Muhammed bin Muhriz el-Vehrânî’nin (ö. 575) Resâil, Makâmât ve Menâmât türünden eserleri vardır. Menâmât türünün en meşhuru el-Hâfız el-‘Uleymî’nin kendisine gönderdiği öfke ve tehdit içerikli risalesine cevaben yazdığı el-Menâmu’l-kebîr’idir. el-‘Uleymî’nin el-Vehrânî’ye öfkelemesinin sebebi ise el-Vehrânî’nin daha önce el-‘Uleymî’ye yazdığı bir mektupta kendisine hitap ederken ikinci tekil hitap tarzıyla yetinip diğer saygı ve yücelik sıfatlarını kullanmamasıdır.
el-Menâmu’l-Kebîr, Kıyamet Gününde peşpeşe gelişen kurgusal olaylarla doludur. Rüya el-Vehrânî’nin Kıyamet Gününde dirilip kabirden çıkmasıyla başlıyor ve büyük korku ve sıkıntıları yaşayıp hesap ve azap sahnelerini görüp insanların hakikatlerini keşfettikten sonra Havz-ı Kevserden su içmesiyle son buluyor.
el-Vehrânî çalışmasında yer verdiği olaylar ve şahsiyetler aracılığıyla toplumu, kendi çağındaki veya önceki dönemlerde yaşayan kimi şahsiyetleri eleştirmek ve hatta onlarla dalga geçmek istemiştir. el-Vehrânî ilgili kişileri Kıyamet Gününde dünyada işledikleri kötülüklerin hesabını verdikleri anki hallerini betimliyor veya onları maskara haline getirerek anlatıyor. Aynı zamanda el-Vehrânî rüyasında geçen olayları anlatırken bu vesileyle siyasi, dinî ve sosyal düşüncelerini de aktarmak istemiştir.
Araştırmamızın esas hedefi el-Menâmu’l-kebîr adlı eserde yer alan karakterlerin metinde hedeflenen sonuca varmak için nasıl kullanıldığını ortaya koymaktır. Nitekim eserde kullanılan karakterlerden kimisinin eylem ve sözleri kendi yapılarıyla uyumlu ve gördükleri göreve uygun düşen düzgün ve gerçekçi karekterler iken kimi karakterlerin söz ve eylemleri kendi tabiatlarıyla uyumlu olmamakla birlikte bulundukları konumlarına da yakışmayan düzgün olmayan karakterlerdir. Bu durum ise genelde sevilmeyen ya da kendileriyle dalga geçmek istenen yazarın çağdaşı olan karakterlerdir. Bunun yanı sıra değişken karakterler ile görünmeyen karakterlerin gördükleri görevin tespiti de yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

el-Vehrani, el-'Uleymi, Rüya, Karakterler

Kaynakça

• el-‘Askalânî, İbn Hacar, Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâmi’l-Buhârî, Riyad: Mektebetu’l-Melik Fehd, 2001.
• el-‘Umarî, Ahmed bin Yahyâ, Mesâliku’l-Ebsâr fî memâliki’l-Emsâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• el-Cezerî, ‘İzzuddîn İbnu’l-Esîr, el-Lubâb fî tehzîbi’l-ensâb, Bağdât: Mektebu’l-Mutenebbî, ts.
• Cubûr, ‘Abdunnûr, El-Mu‘cemu’l-edebî, Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1984.
• ed-Dayyûb, Samar,“Er-Ru’ya fî hitâbi’l-ahlâm ve’l-menâmât”, Mecelletu Câmi‘ati’l-Ba‘s, 36/7, 2014.
• Emîn, Ahmed, en-Nakdu’l-edebî, Kahire: Kelimât ‘Arabiyye li’t-Tercüme ve’n-Neşr, ts.
• Fâtimatu’z-Zehrâ’, ‘Atiyye, “El-Vehrânîyyu’l-lâ’iz bi’l-âlemi’l-âhar”, Mecelletu Kulliyyeti’l-Âdâb, Câmi‘at Muhammed Haydar. Sayı 16, 2014.
• el-Hacâhica, Beşîr, “Cemâliyâtu’t-tahavvul fi’ş-şahsiyyeti’s-serdiyye”, Mecellt Câmi‘ati’ş-Şârika. 14/2, 2017.
• Hamrî, Huseyn, Ez-Zâhiretu’ş-şi‘riyyetu’l-‘Arabiyye, Dimaşk: İttihâdu’l-Kuttâbi’l-‘Arab, 2001.
• el-Hattâbî, Sâmiye ve Bohlâsî, Halîle, Makâmat İbn Muhriz el-Vahrânî, Cezâir: Risâlet macester, Câmi‘at el-‘Arabî bin Muhdî, 2017.
• İbn Hallikân, Ahmed bin Muhammed, Vefeyâtu’l-‘ayân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zaman, Beyrut: Dâru Sâdir, 1978.
• İbnu’l-‘İmâd, ‘Abdulhay bin Ahmed, Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Dimaşk: Dâru İbn Kesîr, 1989.
• el-İsbahânî, ‘İmâduddîn, Cerîdetu’l-‘asr ve harîdetu’l-kasr, Muhammed Behcet el-Eserî (thk). Bağdat: el-Mecma‘u’l-‘İlmi’l-‘Irâkî, 1955.
• Kahhâle, Ömer Rıdâ, Mu‘cemu’l-muellifîn, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1993.
• el-Ma‘arrî, Ebu’l-‘Alâ’, Risâletu’l-ğufrân, Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1977.
• Mennâ‘, Meryem, Resâ’il İbn Muhriz el-Vehrânî, el-Cezâir: Utrûhat Doktorah Câmi‘at Kasdî Mirbâh, 2018.
• Nazmiyân, Homin, “Dirâsetu’t-tâbi‘I’l-kısasî fî Risâleti’l-ğufrân”, İdâ’ât nakdiyye, 9, 1984.
• Necm. Muhammed Yusf, Fennu’l-kıssa, Beyrut: Dâr Beyrut li’n-Neşr, 1955.
• Reşîd, ‘Alâ’uddîn, “El-Menâmât levnun nesriyy fi’l-edebi’l-‘Arabî”, Mecellet Câmi‘at Tikrît li’l-‘Ulûm. 19/1, 2012.
• es-Salâmî, Avrâs, “Eş-Şahsiyye ve temessulâtuhâ fî rivâyet Bakâyâ Suvar”. Mecellet Kulliyyeti’t-Terbiye. Câmi‘at Bâbil, 33, 2017.
• Todorov, Tzvetan, Medhal ile’l-edebi’l-‘acâ’ibî. Es-Sadîk bo’lâm (çev.), Rabat: Dâru’l-Kelâm, 1993.
• Vehbe, Mecdî ve el-Muhendis, Kâmil, Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-‘Arabiyye, Beyrut: Mektebet Lübnan, 1984.
• el-Vehrânî, Muhammed Muhriz, Manâmâtu’l-Vehrânî ve makâmâtuh ve resâ’iluh, el-Manyâ: Menşûrâtu’l-Cemel, 1998.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Muhammed, Siyeru e‘lâmi’n-nubelâ’, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1984.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn, el-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.