SARAYBOSNA'NIN ŞEHDÎ OSMÂN EFENDI KÜTÜPHANESI: ARAPÇA İLIMLERINE AIT YAZMALAR

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 53, 297 - 326, 27.12.2021

Kerima Filan

https://doi.org/10.32330/nusha.910877

Öz

Osmanlı bürokratı olarak bilinen Şehdî Osmân Efendi 1174 (1760-1761) yılında Saraybosna'da kütüphane kurduğunda bu, Osmanlı devletinin bu bölgesinde müstakil binaya sahip ilk vakıf kütüphanesi oldu. Ana koleksiyonunu oluşturan kitapların sayısı 180 civarında idi. Şehdî Kütüphanesi 1910 yılına kadar hizmet vermiş, 1914 yılında koleksiyonun tümü Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi'ne nakledilmiştir.
Bu çalışma için Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi'nde korunan yazma eserlerin 17 cilt halinde Katalog'u taranmış, Şehdî Osmân Efendi vakfına ait olduklarına dair bilgi verilen kitapların listesi çıkarılmıştır. Bu çalışmada Arapça ilimleriyle ilgili kitaplar üzerinde durulmuştur. O dönemde ilmî eserleri okuyup anlayabilmek için Arapça bilmek gerektiği görüşünün hakim olduğu bilinmektedir. Bu durumda Arapça dil bilgisi alanına ait kitapların koleksiyonların yapı taşlarından olduğu söylenebilir.
Şehdî Osman Efendi koleksiyonuna ait Arapça ilimlerine giren kitaplar incelendiğinde önemli bir kısmının Osmanlı medreselerinde okutulan ders kitapları olduğu görülmüştür. Sarf, nahiv, belâgat olmak üzere Arapça öğretiminin gerçekleştirildiği her üç daldan kitaplara yer verilmiştir. Koleksiyona alınan eserler arasında medreselerde okutulmayan kitapların bulunduğu da tespit edilmiştir. Böylece kaynaklarda anılmayan bir eser bugün sadece Şehdî Kütüphanesi’nin ana koleksiyonunda yer almış nüshasıyla bilinir. Koleksiyonun bir başka özelliği, bir eserin birden fazla nüshasının dahil edilmemiş olmasıdır. Bu koleksiyondan ödünç kitap alınmasının mümkün olduğu sonucuna bizi ulaştıran durumlar da tespit edilmiştir. Çalışmanın bir bölümünde elde edilen bilgilere dayanılarak Şehdî Kütüphanesi’nin kuruluş amacına ulaştığı gösterilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanli donemi, Saraybosna, Osman Sehdi Kutuphanesi

Osman Shehdi-Effendi Library in Sarajevo: Manuscripts in the field of Arabic

Öz

When the Ottoman bureaucrat Shehdi Osman-Effendi (1760-1761) opened a library in Sarajevo in 1174, it was the first independent library in this part of the Empire. The basic collection comprised about 180 books. Shehdi's Library remained open until 1910, only to be transferred to the Gazi Husrev-Bey's Library in 1914.
For the purposes of writing this paper all 17 volumes of the Catalogue of manuscripts at the Gazi Husrev-Bey's Library were reviewed, and a list of books was composed which are indicated as belonging to the collection of Shehdi's Library. The paper analyses the works in the field of science of the Arabic language. The goal is to examine how the library's stock was established. It is indicated that the majority of those works are those studied at Ottoman madrasas. There are books from all three fields of science of Arabic: morphology, syntax and rhetoric. The analysis shows that the collection also contains the works which were not studied at madrasas. For instance, there is a work in Arabic grammar which is not mentioned in other sources. It is emphasized that there is hardly ever more than a single copy of one work. A reliable piece of information is presented–those books were lent out for reading. These and some other features of the collection discussed in the paper indicate that Shehdi's Library achieved the purposes for which it had been founded.

Anahtar Kelimeler

Ottoman period, Sarajevo, Osman Shehdi Library, sciences of Arabic, establishing a book collection

Kaynakça

• Ahmed, Sh. and N. Filipović (2004). “The Sultan's Syllabus: A Curriculum for the Ottoman Imperial medreses prescribed in a fermān of Qanūnī Süleymān, dated 973 (1565).” Studia Islamica, 98-99, 183-218.
• Anameriç, H. (2006). “Osmanlılarda kütüphane kültürü ve bilimsel yaşama etkisi.” OTAM Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19, 53-78.
• Arslan, A. T. (1995). “Ezherî, Hâlid b. ʻAbdullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XII, 64-65. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arslanoğlu, O. O. (2016). „Nasrullah Kadı ve Nasrullah Kadı camii etrafında kurulmuş medreseler“. In A. R. Özkan (Ed.), III Uluslararası Şeyh Şa'bân-ı Velî Sempozyumu – „Kastamonu'da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri“, 249-263.
• Aynur, H. (2002). “Türkiye'de Türkçe yazma eserlerin kataloglanması üzerine bir değerlendirme 1989-2002.” Journal of Turkish Studies, 26 (I), 37-52.
• Bejtić, A. (1981). „Jedno viđenje sarajevskih evlija i njihovih grobova kao kultnih mjesta“. Prilozi za orijentalnu filologiju 31, 111-129.
• Çögenli, M. S. (2006). „Mutarrizî“. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXI, 375-377.
• Čar-Drnda, H. (1990). “Neki legati Osman-Šehdijine biblioteke.” Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke 15-16, 243-252.
• Demir, U. (2010). “Şehdî Osman Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, 427-428.
• Dobrača, K. (2000). “Gazi Hüsrev-begova biblioteka u Sarajevu.” In E. Kujundžić (Ed.), Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 106-111. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Durmuş, İ. (1991). “El-ʻAvâmilü'l-Mie.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV, 106-107.
• Durmuş, İ. (1995). “Emsile.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XI, 166-167.
• Dursun, H. (2002). “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları.” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, I, 274-293.
• Erünsal, İ. E. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik. İstanbul: Timaş.
• Fajić, Z. (1987). “Biblioteka Abdulah-efendije Kantamirije.” Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke 13-14, 15-36.
• Fajić, Z. (1983). „Originali i prepisi vakufnama sačuvanih do danas.“ Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke 9-10, 25-28.
• Fazlıoğlu, Ş. (2005). “Ta'lîm ile İrşâd arasında: Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın medrese ders müfredatı.” DÎVÂN İlmî Araştırmalar, 18 (1), 115-173.
• Filan, K. (2011). (Trans.) XVIII. Yüzyıl Günlük Hayatına Dair Saraybosnalı Molla Mustafa'nın Mecmuası. Sarajevo: Connectum.
• Filan, K. (2017). O turskom jeziku u Bosni:Studija. Sarajevo: Connectum.
• Frkin, V. (2012). “Knjižnica Franjevačkog samostana u Požegi.” Radovi Zavoda za znanstveni u umjetnički rad u Požegi, 1, 33-38.
• İçimsoy, A. O. & İ. E. Erünsal (2008). “The Legacy of the Ottoman Library in the Libraries of the Turkish Republic.” Libri, 58, 47-57.
• İpşirli, M. (2005). “Molla Zeyrek.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXX, 266-267.
• Jahić, M. (1999). (Ed.) Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa. Svezak 6. London: “Al-Furqân” Fondacija za İslâmsko naslijeđe, Sarajevo: Rijaset Islamske zajednice u BiH.
• Jahić, M. (2000). (Ed.) Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa. Svezak 8. London: “Al-Furqân” Fondacija za İslâmsko naslijeđe, Sarajevo: Rijaset Islamske zajednice u BiH.
• Kasumović, I. (1999). Školstvo i obrazovanje u Bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske uprave. Mostar: Islamski kulturni centar.
• Kemura, S. F. (2000). “Kutubhana kod Careve džamije.” In E. Kujundžić (Ed.) Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 237-248. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Kılıç, H. (1999). “Ibn Âcurrûm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XIX, 295-296.
• Kreševljaković, H. (1932). “Muderisi Hüsrev-begove medrese.” In Spomenica Gazi Hüsrev-begove četiristo–godišnjice, 146-152. Sarajevo: Islamska dioničarska štamparija.
• “Muhamed Šefket ef. Kurt (1879-1963), muftija u Banja Luci i Tuzli. Porodica Kurt iz Mostara.“ (2021). Retrieved from https://porodica-kurt.com/muhamed-sefket-kurt/
• Mujezinović, M. (1974). Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine. Knjiga I – Sarajevo. Sarajevo: Veselin Masleša.
• Mujezinović, M. (1987). “Biblioteka Mehmed–Razi Velihodžića šejha i muderisa Hüsrev-begova hanikaha u Sarajevu.” Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke, 5-6, 65-82.
• Mujić, M. (1983). “Neke vakuf-name iz Bosne i Hercegovine (15-17. stoljeće): forma, jezik i stil.” Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke 9-10, 17-24.
• Muvekit, S. S. H. (1999). Povijest Bosne 1-2. (A. Polimac at al. Trans.). Sarajevo: El-Kalem.
• Nametak, F. (1998). (Ed.) Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa. Svezak 4. London: “Al-Furqân” Fondacija za İslâmsko naslijeđe, Sarajevo: Rijaset Islamske zajednice u BiH.
• Nametak, F (2000). “Važniji legati u rukopisnom fondu Gazi Hüsrev-begove biblioteke u Sarajevu.” In E. Kujundžić (Ed.) Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 166-174. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Neumann, Ch. K. (2005). “Üç tarz-ı mütalaa: Yeniçağ Osmanlı Dünyasında kitap yazmak ve okumak.” Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 1 (Bahar), 51-76.
• Özen, Ş. (2011). “Teftâzânî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXX, 299-308.
• Pelc, M. (2002). Pismo–Slika–Knjiga: Uvod u povijest informacijske kulture. Zagreb: Golden marketing. Popara, H. & Z. Fajić (2000) (Ed.) Katalog Arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa. Svezak 7. London: “Al-Furqân” Fondacija za İslâmsko naslijeđe, Sarajevo: Rijaset Islamske zajednice u BiH.
• Spaho, F. (2000). “Gazi Hüsrev-begova knjižnica.” In E. Kujundžić (Ed.) Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 8-18. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Stipčević, A. (1984). “Struktura bibliotečkih fondova u Hrvatskoj u 15. i 16. stoljeću.” Slovo 34, 269-282.
• Šabanović, H. (1973). Književnost muslimana BiH na orijentalnim jezicima. Sarajevo: Svjetlost.
• Šukrić, N. (2000). “Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Doprinos vakufljene knjige obrazovnom procesu kod nas.” In E. Kujundžić (Ed.) Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 125-151. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Traljić, M. (1978). “Hafizi-kutubi Gazi Hüsrevbegove biblioteke.” Anali Gazi Hüsrev-begove biblioteke 5-6, 45-54.
• Traljić, M. (2000). “Iz prošlosti Gazi Hüsrev-begove biblioteke.” In E. Kujundžić (Ed.) Gazi Hüsrev-begova biblioteka: Pet stoljeća u misiji bošnjačke kulture, 112-115. Sarajevo: Gazi Hüsrev-begova biblioteka & El-Kalem.
• Usta, İ. (2011). “Avusturya Milli Kütüphanesi'ndeki Arapça Grameri İle İlgili Elyazmaları.” Journal of Intercultural and Religious Studies 1, 107-117.
• Yüksel, E. (1992). “Birgivî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VI, 191-194.