XVIII. ASIR ŞÂİRİ NEVRES-İ KADÎM VE SA‘DÎ-Yİ ŞÎRÂZÎ’NİN KASÎDESİNE YAZDIĞI FARSÇA TAHMÎSİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 54, 1 - 42, 28.06.2022

Serpil Koç , Tuba Bal

https://doi.org/10.32330/nusha.1001211

Öz

XVIII. asrın ortalarında yaşamış olan Nevres-i Kadîm, gerek şiir gerekse de nesir alanında klâsik Türk edebiyatının tanınmış sîmâlarından biridir. Aslen Kerküklü olan Nevres’in hayatı hakkındaki bilgiler oldukça sınırlı olmakla birlikte, kaleme aldığı manzum ve mensur eserleri hayatı ile ilgili bazı bilgileri ihtivâ etmesi bakımından ayrı bir öneme sâhiptir. Bu eserlerine, sürgün yüzünden gurbette geçen hayatını aksettirebilmiştir. Eserleri arasında, şâiriyet üslûbunun tespiti açısından Nevres’in Türkçe Divanı kadar Farsça Divanı da kendisinin Fars diline ve edebiyatına vukûfiyetini gösteren kıymetli bir eserdir. Öyle ki Farsça Divanı ile Nevres, Türkçe şiirlerinde olduğu gibi Farsça şiir söylemedeki başarısını ortaya koymuştur. Gazel nazım şeklinin daha fazla yer aldığı bu divan; kasîde, târih, tahmîs, sâkînâme, muammâ, lugaz, rubâî, kıt’a, müfred gibi diğer nazım şekillerinden müteşekkildir. Bilhassa bu divanındaki Sa’dî-yi Şîrâzî ve Örfî-yi Şîrâzî gibi İran edebiyatının büyük şâirlerinin kasîdelerine yazdığı 97 bentten müteşekkil iki tahmîs, onun şâirliği üzerinde bu iki şâirin güçlü etkisini göstermektedir.
Nevres-i Kadîm’in hayatı, eserleri ve edebî şahsiyetiyle alâkalı olarak gerçekleştirilen bu çalışmada; Nevres’in hayatının şahsî tarafını ilgilendirmesi bakımından müderrisliğe tâyin olmasına vesîle olan Sa’dî-yi Şîrâzî’nin kasîdesine yazmış olduğu tahmîs üzerinde duruldu. Sa’dî’nin klâsik Türk şiirine etkisi bağlamında ilgili tahmîsten hareketle, Nevres-i Kadîm’in şairlik yönünün değerlendirilmesi hedeflendi.

Anahtar Kelimeler

İran Edebiyatı, Klâsik Türk Edebiyatı, Nevres-i Kadîm, Nevres'in Farsça Divanı, Sa'dî-yi Şîrâzî, Tahmîs

XVIII. ASIR ŞÂİRİ NEVRES-İ KADÎM VE SA‘DÎ-Yİ ŞÎRÂZÎ’NİN KASÎDESİNE YAZDIĞI FARSÇA TAHMÎSİ

Öz

XVIII. Century Poet Nevres-ı Kâdim and His Persian Tahmîs to Saadi Shirazi

Öz

Nevres-i Kâdim who lived in the mid-18th Century is one of the distinguished figures in classical Turkish literature in the fields of both Poetry and Prose. Although the information about Nevres, who was originally from Kirkuk, is very limited, his scholarship on poetry and prose works are of particular importance in that they contain some information about his life. In these works, he was able to reflect on his life abroad in exile. In respect of resolving his poetry style, among his works, Nevres' Persian Diwan is as valuable as his Turkish Diwan showing his proficiency in the Persian language and literature. With his Persian Diwan Nevres manifested his success in writing Persian poetry, as in Turkish poems. In this Diwan which consists mostly of gazel poetries, other poetry styles like qasida, time-writing, tahmîs, sâkînâme, muamma, lugaz, rubaie, kıt’a and mufred are also visible. In particular, two tahmîs parts that consist of 97 paragraphs in the divan are written to qasidas of the great poets of Iranian literature, Saadi Shirazi and Urfi Shirazi. These two parts present the strong influence of these two poets on Nevres’poetry.
This study is about the life, the works, and the literary personality of Nevres-i Kadîm. It also focuses on the Nevres' Tahmîs that he wrote to Saadi Shirazi’s qasida. This work is also important in terms of his personal life in that it led Nevres to be appointed as a Mudarris (the old status which is equivalent to modern professor). This study aimed to evaluate the poetry aspect of Nevres-i Kadîm based on the above-mentioned tahmîs in the context of Saadi’s effect on classical Turkish poetry

Anahtar Kelimeler

Persian Literature, Classical Turkish Literature, Nevres-i Kadîm, Nevres, Saadi Shirazi, Tahmîs.

Kaynakça

• Abdülkadir Özcan: “Mahmud I”, İslâm Ansiklopedisi, XXVII (Ankara 2003), s. 351.
• Akgün, Ömer Faruk: “Nevres, Abdürrazzak”, İslâm Ansiklopedisi, XCII (İstanbul 1964), MEBDK, 1964, s. 230.
• Akkaya, Hüseyin: “Nevres, Abdürrezâk”, TDV İslâm Ansiklopedisi ,.XXXIII (İstanbul 2007), s. 55.
• Akkaya, Hüseyin: Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı (Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994.
• Aruçi, Muhammed: “Sûdî Bosnevî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVII (İstanbul 2009), s. 466.
• Avcıoğlu, Gamze Gizem: Sa’dî-yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri (Doktora Tezi), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Banarlı, Nihad Sâmi: Resimli Türk Edebiyatı Târihi, c.II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Cengiz, Halil Erdoğan: “Divan Şiirinde Musammatlar”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LII, 1986, s. 292.
• Çiçekler, Mustafa: “Sa’dî-i Şîrâzî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXV (İstanbul 2008), s. 405-407.
• Dânişpejûh, Minûçihr : Ustâd-i Suhen Sa‘dî, Tahran: Neşr-i Hemşehrî, 1388.
• Değirmençay, Veyis: Farsça Arûz ve Kafiye, 2.bs., Erzurum: Atatürk Üniversitesi Ofset Tesisleri, 2012.
• Dilçin, Cem: Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Durmuş, İsmail ve Öz, Mustafa: “Sahbân el-Vâilî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXV (İstanbul 2008), s. 511-512.
• Ferhâdi, Abdüldafûr Revân: “Bîdil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992), s. 134-135.
• Hasanli, Kavus: Şirazlı Sa’dî: Hayatını ve Sözünü Yeniden Anlamak, çev. Esra Çakar, Elif Namoğlu, İstanbul: Demavend Yayınları, 2017.
• Horata, Osman v.dğr: XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• İlaydın, Hikmet: Sa‘di: Hayatı Sanatı ve Eserleri, İstanbul: Varlık Yayınevi, 1954.
• İpşirli, Mehmet: “Âsaf”, TDV, İslâm Ansiklopedisi, III (İstanbul 1991), s. 455.
• İsmail Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Beyân, Beyrut, c.6, s. 101.
• İsmail Paşa, Bağdatlı: Hediyyetü’l- Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l- Musannifîn, c.I, İstanbul: MEBDK, 1951.
• Karadere, Adem: Nevres-i Kadîm’in Farsça Divânı, (Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Karaismailoğlu, Adnan: “Bostân”, TDV İslâm Ansiklopedisi İslâm Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992, s. 307-308.
• Kemâl, Nâmık: Tahrîb-i Harâbât, Konstantiniyye: Matbaa-i Ebüzziyâ, 1304.
• Külliyyât-ı Sa’dî, haz. Muhammed-i Sadrî, Tahran: Neşr-i Nâmek, 5.bs., 1384.
• Muallim Naci, Istılâhât-ı Edebiyye, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1307.
• Onay, Ahmet Talat: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Öcalan, Hasan Basri: “Üftâde Tekkesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII (İstanbul 2012), s. 283.
• Özaydın, Abdülkerim: “İbn Mukle”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XX (İstanbul 1999), s. 211-212.
• Pala, İskender ve Kılıç, Filiz: “Musammat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2006), s. 233-235.
• Pala, İskender: Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: LM Yayınları, 2002.
• Safâ, Zebîhullâh: Târîh-i Edebiyyât der-Îrân, c.I-III, Tahran: İntişârât-i Firdevs, 1369.
• Saraç, M. Ali Yekta: Klâsik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınları, 2007.
• Savi, Saime İnal: “Şeyh Ömer Fuadi Hazretlerinin Menakıb ve Türbename’sinde Mevlana, Sadi ve Hafız’dan Farsça Dizeler”, I. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, c.I, Kastamonu Üniversitesi, ( Kastamonu 2012), s. 392.
• Semerkandî, Devletşah: Tezkiretu’ş-şuarâ, tsh. Muhammed Abbâsî, Tahran: İntişârât-i Kitâbfurûşî-yi Bârânî, 1337.
• Suzan, Yahya: Arap Şiirinde Muhammes ve Tahmîs (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Şentürk, Ahmet Atilla ve Kartal, Ahmet: Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Tâhir el-Mevlevî, Edebiyat Lügatı, haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Kitapevi 1994.
• Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, “Irak (Kerkük) Türk Edebiyatı”, mad. Nevres https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78495/irak-kerkuk-yazili-turk-edebiyati.html (Erişim 11 Nisan 2021).
• Yazıcı, Tahsin: “Gülistân”, TDV İslâm Ansiklopedisi İslâm Ansiklopedisi, XIV (İstanbul 1996), s. 240-241
• Yıldırım, Ali: “Siyâh-bahâr Tamlamasının Bir Üslup Özelliği Olarak Divan Şiirinde Yer Alması”, F.S.M. İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 23 (2014), s. 139-150.
• Yuvalı, Abdülkadir: “İlhanlılar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII (İstanbul 2000), s. 102.