An Ottoman Intellectual's Notes on the Shevket Divan and Aesthetic Judgments

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 54, 95 - 122, 28.06.2022

Emrullah Yakut

https://doi.org/10.32330/nusha.1074151

Öz

The divan collection called Dîvân-ı Belâgât-Unvân-ı Abdülkerîm, organized by Müderris-zâde Abdülkerîm Efendi, consists of the Divan of Nasır Ali el-Hindî and the Divan of Shaukat Bukhari. Müderris-zâde Sa‘dullah ‘İzzet, son of Abdülkerîm Efendi, recorded the annotation and/or translation of some couplets in the margin of Shaukat Bukhari Divan. However, it is a controversial issue whether these translations and commentaries belong to him or to his uncle, 'Arif Efendi, from whom he took Şevket-i Buhari lessons. Apart from translation and annotation in the Divan; By using some signs meaning a'la, gayet a'la, gayetü'l-gayet a'la, couplets have been graded aesthetically, and classifications have been made in terms of meaning, such as nükteli [witty] and müşkil [difficult]. These notes, which seem to have been recorded by Sa'dullah 'İzzet, who was also a poet, provide important information about the Indian style and Shaukat Bukhari's unique understanding of poetry. It also gives clues about how a poetry reader living in the 19th century looks at classical poetry and how he feels about poetry. In this article, the couplets subject to classification will be examined and it will be examined how these classifications are made; The "fine imagination", which has an important place in Indian style, will be determined and analyzed; By analyzing the couplets that are the subject of praise and appreciation expressions, it will be tried to understand and portray what kind of poetic aesthetics the commentator/reader has.

Anahtar Kelimeler

Indian style, Shaukat Bukhari, Müderris-zâde Sa‘dullah ‘İzzet, gentle imagination, wit

BİR OSMANLI MÜNEVVERİNİN ŞEVKET DÎVÂNI’NA DÜŞTÜĞÜ NOTLAR VE ESTETİK YARGILARI

Öz

Müderris-zâde Abdülkerîm Efendi tarafından tertip edilen Dîvân-ı Belâgât-Unvân-ı Abdülkerîm adlı divan mecmuası Nâsır Alî el-Hindî Divançesi ve Şevket-i Buhârî Dîvânı’ndan oluşmaktadır. Abdülkerîm Efendi’nin oğlu Müderris-zâde Sa‘dullah ‘İzzet ise Şevket-i Buhârî Dîvânı’nın derkenarına bazı beyitlerin şerhini ve/veya tercümesini kaydetmiştir. Ancak söz konusu bu tercüme ve şerhlerin, kendisine mi yoksa Şevket-i Buhârî dersi aldığı amcası ‘Ârif Efendi’ye mi ait olduğu tartışmalı bir husustur. Divanda tercüme ve şerhten başka; a‘lâ, gâyet a‘lâ, gâyetü’l-gâyet a‘lâ anlamına gelen bazı işaretler kullanılarak beyitler estetik bir derecelendirmeye tabi tutulmuş, anlam yönünden ise nükteli, müşkil gibi tasnifler yapılmıştır. Kendisi de şair olan Sa‘dullah ‘İzzet tarafından kaydedildiği anlaşılan bu derkenar notları Hint üslubunun ve Şevket-i Buhârî’nin kendine mahsus şiir anlayışı hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Derkenardaki dağınık ve düzensiz notlar içerdiği samimi yorumlar sayesinde XIX. yüzyılda yaşayan bir şiir okurunun klasik şiire nasıl baktığı, şiir karşısında neler hissettiği konusunda da ipuçları vermektedir. Bu makalede tasnife konu beyitler incelenerek bu tasniflerin neye göre yapıldığı irdelenecek; Hint üslubunda önemli bir yer tutan “ince hayal”in tespit ve tahlili yapılacak; övgü ve beğeni ifadelerine konu olan beyitler tahlil edilerek şârih/okurun nasıl bir şiir estetiğine sahip olduğu anlaşılmaya ve resmedilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sebk-i Hindî, Şevket-i Buhârî, Müderris-zâde Sa‘dullah ‘İzzet, nâzik hayal, nükte

Kaynakça

• Abdülkerîm, M. (t.y.). Dîvân-ı Belâgât-Unvân-ı Abdülkerîm. Kütahya Belediyesi Mustafa Hakkı Yeşil Kütüphanesi, 24333.
• Aksoyak, İ. H. (2014). ÂRİF, Ârif Mehmed Efendi, Tüfenkçibaşı. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arif-arif-mehmed-efendi-tufenkcibasi
• Atik, A. (2014). 19. Yüzyıl Şairlerinden Sa‘dullah İzzet ve Divanı. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 1-12.
• Babacan, İ. (2010). Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî. Akçağ Yayınları.
• Bilkan, A. F. (2009). Sebk-i Hindî. İçinde TDVİA (C. 36, ss. 253-255).
• Demirli, E. (2012). Vahdet-i Vücûd. İçinde TDVİA (C. 42, ss. 431-435).
• Dilçin, C. (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. Kabalcı.
• Ersoy, E. (2019). Kütahya Belediyesi Mustafa Hakkı Yeşil Kütüphanesinde Bulunan El Yazmalarının Dökümü. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 713-1034.
• Fırat, S. (1998). Dîvân-ı Hâmî-i Amîdî [Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi SBE.
• Kaya, M. (2011). Ankaralı Âyan Aileler Hakkında Bazı Bilgiler. İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 4, 62-98.
• Kutlar, F. S. (2009). Arpaemînizâde Sâmî’nin ‘Ta’kid’ Örneği Beyti Üzerine. Turkish Studies, IV, 346-359.
• Lugatnâme-i Dehhodâ. (t.y.). [Sözlük]. Vâjehyâb. Geliş tarihi 14 Şubat 2022, gönderen vajehyab.com/dehkhoda
• Mum, C. (2006). Sebk-i Hindî’de Beyit Yapısı, Paradoksal İmajlar ve Çoklu Duyulama. İçinde H. Aynur, M. Çakır, & H. Koncu (Ed.), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I: Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî (ss. 108-141). Turkuaz.
• Özyıldırım, A. E. (2006). Sebk-i Hindi’nin Türk edebiyatındaki seyri üzerine notlar. İçinde H. Aynur, M. Çakır, & H. Koncu (Ed.), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I: Sözde ve Anlamda Farklılaşma—Sebk-i Hindî (ss. 142-153). Turkuaz Yayınları.
• Şafak, T. (1386). Tashîh-i İntikâdî-yi Dîvân-ı Şevket-i Buhârî [Doktora Tezi]. Dânişgâh-ı Tahrân.
• Tahiru’l-Mevlevi. (1994). Edebiyat Lügati (K. E. Kürkçüoğlu, Ed.). Enderun Kitabevi.
• Tunalı Koç, G. (2002). Sadullah el-Ankaravi Daily concerns of on Ottoman astrologer [Yüksek Lisans Tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.