Muallim Sadi Bey's Poetry Written by Borrowing from a Turkish Verse of Mevlâna

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 55, 27 - 42, 26.12.2022

Yakup Şafak

https://doi.org/10.32330/nusha.1177092

Öz

Muallim Sadi Bey (1853-1916), one of the recent period writers, poets and educators, worked mostly in the Balkans, engaged in publishing activities, wrote his poems and writings, usually on religious, national, moral and social subjects; sometimes he expressed his views on education and training.
He is a person who uses Turkish in a simple and understandable way. In the Balkans, before the New Language Movement, he operated in strengthening the Turkish language through publication and in making it understandable.
In our article, a verse written by Muallim Sadi with this idea is discussed. The poet published this verse, which he wrote by borrowing from a Turkish verse of Mawlana (d.1273), in the 54th issue of Cerîde-i Sûfiyye dated 8 July 1328 (21.7.1912). He dedicated his poem to Veled Chelebi (1867-1953), who was at the highest office of the Mawlavi sect at that time and who was also among the leading cadre of the Turkism and Turkishism movement.
For this reason, Veled Chelebi's short life story, his place in the Turkishism movement and his studies on Mawlana's works and Turkish poems are also mentioned in our article.
On the other hand, this verse also reflects the view of the great thinker and sufi Mawlana Celâleddîn-i Rûmî in our country in a way. For this reason, Mawlana's role in the development of written literature in Anatolia was mentioned and some explanations were made on the text of the borrowed verse.

Anahtar Kelimeler

Veled Chelebi, Turkishism, Mawlana, Mawlaviyah

MUALLİM SADİ BEY’İN, MEVLÂNA’NIN TÜRKÇE BİR KITASINI TAZMİN EDEREK YAZDIĞI ŞİİR

Öz

Yakın dönem yazar, şair ve eğitimcilerinden Muallim Sadi Bey (1853-1916), daha çok balkanlarda görev yapmış, yayın faaliyetlerinde bulunmuş, şiir ve yazılarını, genellikle dinî, millî, ahlâkî, ictimâî konularda kaleme almış; kimi zaman da onlarda eğitim ve öğretimle ilgili görüşlerini dile getirmiştir.
O, Türkçe’yi sade ve anlaşılır şekilde kullanan bir zattır. Balkanlarda, Yeni Lisan Hareketi öncesinde yayın yoluyla Türkçe’yi güçlendirme ve anlaşılır kılma yolunda faaliyet göstermiştir.
Makalemizde Muallim Sadi’nin bu fikirle kaleme aldığı bir manzûme ele alınmıştır. Şair, Mevlâna’nın (ö.1273) Türkçe bir kıtasından alıntı yaparak yazdığı bu manzûmeyi, Cerîde-i Sûfiyye’nin 8 Temmuz 1328 (21.7.1912) tarihli 54. sayısında yayınlamıştır. Şiirini, o tarihte Mevlevîlik tarikatinin en üst makamında bulunan, aynı zamanda Türkçülük ve Türkçecilik akımının öncü kadrosu içinde yer alan Veled Çelebi’ye (1867-1953) ithaf etmiştir.
Bu sebeple yazımızda Veled Çelebi’nin kısa hayat hikâyesi, Türkçecilik hareketindeki yeri ve onun, Mevlâna’nın eserleri ve Türkçe şiirleri üzerindeki çalışmaları da değinilmiştir.
Diğer taraftan bu manzûme, ülkemizde bir yönden, büyük mütefekkir ve mutasavvıf Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî’ye olan bakışı da yansıtmaktadır. Onun için Mevlâna’nın Anadolu’da yazılı edebiyatın gelişimindeki rolüne değinilmiş ve tazmin edilen kıtanın metni üzerinde bazı açıklamalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muallim Sadi, Veled Çelebi, Türkçecilik, Mevlâna, Mevlevîlik, Muallim Sadi, Veled Çelebi, Türkçecilik, Mevlâna, Mevlevîlik, Veled Chelebi, Turkishism, Mawlana, Mawlaviyah

Kaynakça

• Cehremî, İ.H. – Bahtiyârî, Ş.R. – Neyyirî, M.Y. (1394 hş.), “Ber-resî-i nüsha-şinâsî ve sebk-şinâsî-i eş’âr-i Türkî-i Mevlânâ”, Âyine-i Mîrâs, (Şehrîver, S.56, s.47-76).
• Değirmençay, V. (2014). Fünûn-i belâgat ve sınâât-ı edebî, Ankara: Aktif Yayınevi.
• Durmuş, İ. (2011). “Tazmin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, (XL, s.204-206), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gümüş, O. (2019). Edebiyatımızda berceste mısralar ve Harputlu Sa’dî’nin berceste mısralara dair eseri, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Hanioğlu, M.Ş. (2012) “Türkçülük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, (XLI, s.553), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnal, İ.M.K. (1970). Son asır Türk şairleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İzbudak, V.Ç. (2009). Tekke’den Meclis’e sıra dışı bir Çelebi’nin anıları, (Y. Şafak-Y. Öz, Neşr.), İstanbul: Timaş Yayınevi.
• Karahan, A. (1989). “Mevlâna’nın dünya ve hayat görüşü ve bunun Türk, İran ve Urdu edebiyatlarındaki etkileri”, III. Millî Mevlâna Kongresi, (s.27-36), Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Köprülü, F. (1981). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar, 4.bs., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçük, C. (1992). “Balkan Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, (V, s.551-554), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Levend, A.S. (1984). Türk edebiyatı tarihi I, 2.bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mansuroğlu, M. (1954). “Mevlâna Celâleddin Rumî’de Türkçe beyit ve ibareler”, Türk dili araştırmaları yıllığı belleten, (s. 207-220), Ankara.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (1336-1346 hş.). Külliyyât-ı Şems yâ dîvân-ı kebîr, I-IX, nşr. Bedîuzzaman Furûzanfer, Tahran: Emîr-i Kebîr Yayınları.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (1992). Dîvân-ı kebîr, I-VII, (2.bs.), (A. Gölpınarlı, Çev.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (2012). Dîvân-ı kebîr (Tıpkıbasım), I-II, (ed.M.Çıpan, takdim ve fihrist: A. Karaismailoğlu), Ankara: PTT Genel Müdürlüğü Yayınları.
• M. Şerefeddin (1934). “Mevlânâ’da Türkçe kelimeler ve Türkçe şiirler”, Türkiyat mecmuası, (S.4, s.111-168), İstanbul.
• Necib Âsım (1316). Türk tarihi, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Özcan, R. (2016). “Üsküp’te Harputlu bir şair: Muallim Sadi’nin ‘Yıldız’ Gazetesindeki şiirleri ve yazıları üzerine bir inceleme”, Uluslararası Harput’a değer katan şahsiyetler sempozyumu, Elâzığ 14-16 Mayıs 2015 bildiriler, Elâzığ: Fırat Ün. Harput Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Selçuk, B. (2020). “Muallim Sadi Efendi”, Türk Edebiyatı isimler sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr, Güncelleme Tarihi: 01.12.2020.
• Sunguroğlu, İ. (1959). Harput yollarında, İstanbul: Nurgök Matbaası.
• Şafak, Y. (2003). Aruz Terimleri, Konya: Saye Basımevi.
• _______, (2008). Mevlâna ve Sultan Veled’in Türkçe şiirleri, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• _______, (2015). Mücâhidîn-i Mevleviyye kumandanı Veled Çelebi’den anılar, notlar, şiirler, Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Tâhirü’l-Mevlevî (1973). Edebiyat lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tuncer, H. (2012) “Türk Yurdu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, (XLI, s.551), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Veled Çelebi-Kilisli Muallim Rıfat (1341). Dîvân-ı Türkî-i Sultan Veled, İstanbul: Matbaa-i Âmire.