KUDÜS-İ ŞERİF'TE TÜRKÇE GAZETE YAYIMINA DAİR

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 58, 15 - 40, 30.06.2024

Murat Çelik

https://doi.org/10.32330/nusha.1420936

Öz

Kudüs-i Şerif, Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler için kutsal olup Eyyûbî, Memlûk ve Osmanlılar zamanında her bakımdan büyük bir gelişme göstermiş, zengin iktisadi imkanlarla desteklenmiş bir vakıf şehre dönüşmüştür. Bu çerçevede Hristiyan ve Yahudiler kendi kurumlarını kurmakta özgür olmuş, okul, vakıf gibi kurumsal yapılanmalarda bulunmuş, 19. yüzyılın en önemli iletişim araçlarından biri olan gazeteler kurmuşlardır. Kudüs özelinde ehl-i kitap kendi gazetelerini kurarken Müslümanlar da çeşitli girişimlerde bulunmuş, Türkler ise Avrupa'dan dolaşıma sokulan yanlış bilgi ve haberlerin önüne geçmek için resmi nitelikte Türkçe bir gazetenin yayımlanmasına karar vermişlerdir. Bu çalışmada öncelikle Kudüs'te Türkçenin kullanımı üzerinde durulmuş, Türkçenin Kudüs'te konuşulan dillerden biri olduğu gösterilmiştir. Keza Kudüs'teki gazete yayımına ilişkin yapılan girişimlere ilişkin genel bir çerçeve çizilmiş, gerekçeleri ve ruhsat talepleri değerlendirilmiştir. Kudüs'teki gazete yayımı girişimleri içinde Türkçe bir resmî gazete yayımlanmasının arka planı üzerinde durulmuş, süreç ele alınmıştır. Bu yapılırken yoğun bir biçimde Osmanlı arşiv belgelerine atıfta bulunulmuş, önemli görülen bazı belgelerin transkripsiyonuna yer verilmiştir. Söz konusu dönemde Türkçenin Kudüs'ün dillerinden biri olduğu ortaya konmuş, ayrıca bilginin toplumsal anlamda yayılması için yayım faaliyetlerinin önemli araçlar olduğu neticesine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Filistin, Türkçe, Kudüs, Gazete

The Publication of Turkish Newspapers in al-Quds al-Sharif

Öz

al-Quds al-Sharif, sacred for Muslims, Christians and Jews, developed greatly in all respects during the Ayyubid, Mamluk and Ottoman periods and turned into a foundation city supported by rich economic opportunities. Throughout the Muslim rule, Christians and Jews were free to establish their own institutions, they were involved in institutional organisations such as schools and foundations, and they established newspapers, one of the most important means of communication in the 19th century. While non-Muslims established their own newspapers in al-Quds, Muslims also made various attempts, and the Turks decided to publish an official Turkish newspaper in order to prevent false information and news circulated from Europe. In this study, firstly, the use of Turkish in al-Quds is emphasised and it is shown that Turkish is one of the languages spoken in the city. Likewise, a general framework is drawn regarding the attempts made for newspaper publication in al-Quds, and the reasons and licence requests are evaluated. Finally, the background of publishing an official newspaper in Turkish within the newspaper publishing initiatives in al-Quds is emphasised and the process is discussed. In doing so, Ottoman archival documents have been referred to extensively and transcriptions of some important documents have been included. As a result, it is seen that Turkish was one of the languages spoken in the city at the time, and it is concluded that publishing activities were important tools for the social dissemination of information.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Palestine, Turkish, al-Quds, Newspaper

Kaynakça

• el-Aseli, K. C. (2002). “Kudüs: Osmanlı Dönemi ve Sonrası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (VI, s. 334-338) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Atuk, F. G. (2021). "Osmanlı Yahudileri Basınına (1850-1922) Dair Türkçe Literatür Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme". EKEV Akademi Dergisi. (25/85, s. 203-225).
• Ayalon, A. (1995). The Press in the Arab Middle East: A History. New York: Oxford University Press.
• Ayalon, A, (2004). Reading Palestine: Printing and Literacy, 1900-1948. Austin: University of Texas Press.
• Büssow, J. (2011). Hamidian Palestine: Politics and Society in the District of Jerusalem: 1872-1908. Leiden, Boston: Brill.
• Duman, H. (1986). “Arap Harfli Süreli Yayınlar ve İstanbul Kütüphaneleri (1828-1928)”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. (21, s. 21-44).
• “Hashkafah”. The National Library of Israel. https://www.nli.org.il/en/newspapers/hsk adresinden erişilmiştir. (Erişim tarih: 30.04.2022).
• Hassan, A. H. ve al-Kayyali, A. (2018). “Ben Yehuda in his Ottoman Milieu: Jerusalem’s Public Sphere as Reflected in the Hebrew Newspaper Ha-Tsevi, 1884-1915”. Ordinary Jerusalem 1840-1940: Opening New Archives, Revisiting a Global City. (Ed. Angelos Dalachanis ve Vincent Lemire, s. 330-351). Leiden, Boston: Brill.
• Kellner-Heinkele, B. (2008). The Ottoman Turkish Manuscripts in Al-Khalidiyyah Library Jerusalem. London: al-Furqan Islamic Heritage Foundation.
• Kushner, D. (2010). “The Musavver Çöl – An Ottoman Journal in Beersheba at the End of World War I”. Perspectives on Ottoman Studies: Papers Frorm the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO). (Ed. Ekrem Čaušević, Nenad Moačanin, Vjeran Kursar, s. 167-172). Berlin: Lit Verlag. "The NLI Newspaper Collection". The National Library of Israel. https://www.nli.org.il/en/newspapers/titles?region=The%20Middle%20East# adresinden erişilmiştir. (Erişim tarih: 06.04.2024).
• Ouzi, E. (2020). Hebrew Popular Journalism: Birthand Development in Ottoman Palestine. London: Routledge.
• Schidorsky, D. (1998). “Libraries in Late Ottoman Palestine Between the Orient and the Occident”. Libraries & Culture. (33/3, s. 260-276).
• Tütüncü, M. (2006). Turkish Jerusalem (1516-1917): Ottoman Inscriptions from Jerusalem and Other Palestinian Cities. Haarlem: SOTA: Turkestan and Azerbaijan Research Centre.
• Yazıcı, N. (1994). “Osmanlı Devleti’nin Araplarla Meskûn Bölgelerindeki Resmi Vilâyet Basını Konusunda Bir Değerlendirme”. XI. Türk Tarih Kongresi: Ankara: 5-9 Eylül 1990: Kongreye Sunulan Bildiriler: V. Cilt, (s. 2047-2065). Ankara: Türk Tarih Kurumu.