İsrail Tarih Ders Kitaplarının Merceğinden Osmanlı İmparatorluğu

Yıl 2019, Cilt: 54 Sayı: 54, 307 - 348, 21.06.2019

Selim Tezcan , Alper Sarıbaş

https://doi.org/10.18589/oa.632436

Öz

Bu çalışmada 1948’den 2014’e kadar İsrail’deki devlet okullarında kullanılmış

olan İbranice tarih ders kitaplarında Osmanlı tarihinin nasıl işlendiği incelenmektedir.

Tüm kitaplarda kuruluş dönemi ve fetihler anlatılırken gaza tezine dayanılmakta,

Osmanlılar için gaza idealinin önemi vurgulanmaktadır. Klasik dönemindeki Osmanlı

İmparatorluğu merkezi yönetimi, etkili ordusu ve gayrı-Müslimlere karşı hoşgörülü

tutumuyla takdir edilmektedir. Buna karşılık eski yeni tüm kitaplar Osmanlı tarihyazımındaki

gerileme paradigmasını kabul etmektedir ve 1990’larla sonrasında yayınlanan

kitaplar gerileme devri olarak gördükleri döneme ağırlık verdikleri için sundukları

Osmanlı imgesi daha olumsuzdur. Tüm kitaplarda İmparatorluğun 16. yüzyıldan

sonra idaresi, ordusu ve ekonomisiyle zayıflayarak yolsuzluk ve anarşinin hüküm

sürdüğü bir ülkeye dönüştüğü anlatılmaktadır. Balkanlardaki isyanlar haklı bulunmakta

ve yönetim isyancılara kıyım uygulamakla itham edilmektedir. Tanzimat dönemi

reformlarının çoğunun muhafazakârların direnci yüzünden hayata geçirilemediği

kaydedilmektedir. Abdülhamid idaresinin baskıcılığı vurgulanmakta, Jön Türklerin

etnosentrik politikaları eleştirilmektedir. Çanakkale ve Filistin’deki savaşlar çoğunlukla

İngiliz perspektifinden aktarılmaktadır. Ermeni olaylarının anlatımı eski kitaplarda

yenilerine oranla Türkiye’nin resmi tarih tezlerine daha yakındır.

Anahtar Kelimeler

İsrail, Osmanlı İmparatorluğu, tarih ders kitapları, gaza tezi, gerileme paradigması

Kaynakça

• Bibliyografya Ders Kitapları Barnavi, Elie: Ha-Meah ha-20: Toldot ‘Am Yisrael ba-Dorot ha-Aharonim [20. Yüzyıl: İsrail Halkının Günümüzdeki Tarihi], Tel Aviv: Sifre, 1998. Bar-Hillel, Moshe, Shula Inbar: ‘Olam Leumi [Milli Dünya], Bölüm 1, Petach Tikva: Lilach, 2008. Domkeh, Eli‘ezer (ed.): Ha-‘Olam veha-Yehudim ba-Dorot ha-Aharonim [Günümüzde Dünya ve Yahudiler], Bölüm 2, Cilt 1, Kudüs: Zalman Shazar Center, 1999. Domkeh, Eli’ezer, Hanah Urbach, Tsafrir Goldberg: Ha-Leumiyut: Reshit ha-Derekh [Milliyetçilik: Yolun Başı], Kudüs: Zalman Shazar Center, 2008. Doron, Akiva (ed.): Mi-Dor le-Dor [Nesilden Nesile], Bölüm 3, Kudüs: Misrad ha-hinukh veha-tarbut, 1998. Inbar, Shulah: Mahapekhah u-Geulah be-Yisrael uv-‘Amim [İsrail ve (Diğer) Halklar Arasında Devrim ve Özgürleşme], Bölüm 1, Petach Tikva: Lilach, 2006. Katz, Jacob, Mosche Hershko: Yisrael veha-‘Amim [İsrail ve (Diğer) Halklar], Bölüm 2, Tel-Aviv: Tel Aviv Dvir, 1974. Kedem, Menahem: Perekim be-Toldot Yisrael ba-Me’ot ha-18 veha-19 [18. ve 19. Yüzyıllarda İsrail (Halkı) Tarihinden Fasıllar], Tel Aviv: Or-ʻam, 1986. S E L I M T E ZC A N – A L PE R S A R I B A Ş 345 Kovarsky, Yuval: Ha-Leumiyut be-Yisrael uv-‘Amim: Reshit ha-Derekh ‘ad 1920 [İsrail ve (Diğer) Halklar Arasında Milliyetçilik: Yolun başı, 1920’ye Kadar], Kinneret: Motsiim le-Or, 2014. Mish‘ol, Yigal: Ha-Leumiyut ha-Modernit ve-Reshit ha-Tsiyonut [Modern Milliyetçilik ve Siyonizmin Başlangıcı], Me‘ala Edomim: Hay Sikhol, 2011. Na’aman, Shlomo, Aryeh Kasher: Toldot Yemey ha-Beynayim ba-‘Amim uve-Yisrael [İsrail ve (Diğer) Halklar Arasında Ortaçağ Tarihi], Tel Aviv: ʻAmihai 1972. Naveh, Eyal: ha-Meah ha-20: Meah she-Hafka Sidrey ‘Olam [20. Yüzyıl: Dünyanın Düzenini Değiştiren Yüzyıl], Tel Aviv: Sifre, 1995. Orli, Iloni, Shalhevet Ofir, Zehavit Schenkolewski: Ve-Ele Toldot [İşte Tarih], Ramat Aviv: Matach, 2014. Shavit, Shelomoh (ed.): Toldot Yisrael veha-‘Amim [İsrail ve (Diğer) Halkların Tarihi], Bölüm 2, Kudüs: Maalot, 1987. Tabibiyan, Ketsi‘ah (ed.): Masa‘ el ha-‘Avar: Mi-Yemey ha-Beynayim ve-‘ad ha-‘Et ha-Hadasha [Geçmişe Yolculuk: Ortaçağdan Yakınçağa], Ramat Aviv: Matach, 1997. Tcherikover, Victor: Historya Klalit [Genel Tarih], Cilt 5, Tel Aviv: Ts’erikover, 1970. Toury, Jacob, Dan Helmut Schmidt: Toldot ha-‘Amim ba-Zeman ha-Hadash [Yakınçağda Halkların Tarihi], Cilt 3, Tel Aviv: Yavneh, 1967. Toury, Jacob, Dan Helmut Schmidt: Toldot ha-‘Amim ba-Zeman ha-Hadash [Yakınçağda Halkların Tarihi], Cilt 2, Tel Aviv: Yavneh, 1973. Zingrov, Israel, Shahar David: ‘Am ve-‘Olam [Halk ve Dünya], Cilt 1, Rehovot: ʻIdan, 1998. Ziv, Michael, Haim Hillel Ben-Sason, Jacob M. Landau: Divrey ha-Yamim [Kronikler], Cilt 2, Haifa: Yuval, 1959. Ziv, Michael, Samuel Ettinger, Jacob M. Landau: Divrey ha-Yamim [Kronikler], Cilt 4, Bölüm 1, Haifa: Yuval, 1963. Ziv, Michael, Jacob Toury: Divrey ha-Yamim - ha-Zeman ha-Hadash [Kronikler - Yakınçağ], Cilt 2, Tel Aviv: Yavneh, 1958. Ziv, Michael, Jacob Toury: Divrey ha-Yamim - ha-Zeman ha-Hadash [Kronikler - Yakınçağ], Cilt 1, Tel Aviv: Yavneh, 1973. Araştırma Eserleri Abu-Saad, Ismael: “The Portrayal of Arabs in Textbooks in the Jewish School System in Israel,” Arab Studies Quarterly, 29/1 (2007), s. 21-38. Alibašić, Ahmet: “Images of the Ottomans in History Textbooks in Bosnia and Herzegovina,” İslâm Araştırmaları Dergisi, 17 (2007), s. 103-37. Alpargu, Mehmet: “Türkiye ve Azerbaycan Tarih Ders Kitapları Üzerine Bazı Gözlemler,” Atatürk Dergisi, 5 (2007), s. 1-13. “Balkan ve Karadeniz Ülkelerinde Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmajı,” TÜ- BİTAK 1001 Projesi, Proje No. 110K571, Proje Yürütücüsü Mehmet Hacısalihoğlu, İstanbul, 2014. İSRAIL TARIH DERS KITAPLARININ MERCEĞINDEN 346 Balta, Evren, Süheyla Demir: “Tarih, Kimlik ve Dış Politika: Rusya Federasyonu Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk İmajı,” Bilig, 76 (2016), s. 1-31. Bar-Gal, Yoram: “The Image of the ‘Palestinian’ in Geography Textbooks in Israel,” Journal of Geography, 93/5 (1994), s. 224-32. Bar-Tal, Daniel: “The Arab Image in Hebrew School Textbooks,” Palestine-Israel Journal, 8/2 (2001), s. 5-18. Bilmez, Bülent: “Arnavutluk Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi,” Osmanlı Araştırmaları, 49 (2017), s. 343-80. Braude, Benjamin, Bernard Lewis: “Introduction,” B. Braude ve B. Lewis (ed.), Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, vol. 1: The Central Lands, New York: Holmes and Meier Publishers, 1982, s. 1-34. Çelik, Hülya, M. Bilal Çelik: “Devrim Sonrası İran Ortaokul Tarih Ders Kitaplarında Türklere İlişkin Söylemlerin Analizi,” Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4 (2015), s. 202-24. Deveci Bozkuş, Yıldız: “Ermeni Tarih Ders Kitaplarında Türk İmgesi,” Yeni Türkiye, 60 (2014), s. 1-45. Deveci Bozkuş, Yıldız: “Ermeni Tarih Ders Kitaplarında 1915 Olayları,” TESAM Akademi Dergisi, 2 (2015), s. 89-105. Deveci Bozkuş, Yıldız: Ermeni Ders Kitaplarında “Türkler”, Ankara: TEPAV, 2016. Emecen, Feridun M.: Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016. Erdönmez, Celâl: “Kıbrıs Tarihi Ders Kitaplarında Osmanlı Devrinde Kıbrıs’a Yapılan Sürgünlerle İlgili Bazı Tespitler,” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (2007), s. 65-90. Erözden, Ozan: “Hırvatistan Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk İmajı,” İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 50 (2014), s. 39-54. Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman: “Bulgaristan Tarih Algısında ve Tarih Ders Kitaplarında Devşirme Sistemi ve Yeniçeriler,” Tarih Dergisi, 66 (2017), s. 129-54. Greene, Molly: “Resurgent Islam: 1500-1700,” David Abulafia (ed.), The Mediterranean in History, London: Thames & Hudson, 2003, s. 219-50. Hacısalihoğlu, Mehmet: “II. Meşrutiyetin Balkan Ülkelerinde Algılanması ve Jön Türk İmajı,” 100. Yılında II. Meşrutiyet; Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu, ed. Zekeriya Kurşun, Cemil Öztürk, Yasemin Tümer Erdem, Arzu M. Nurdoğan, Istanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 2009, s. 549-56. Hathaway, Jane: “Problems of Periodization in Ottoman History: The Fifteenth through the Eighteenth Centuries,” The Turkish Studies Association Bulletin, 20 (1996), s. 25-31. Howard, Douglas: “Ottoman Historiography and the Literature of ‘Decline’ of the Sixteenth and Seventeenth Century,” Journal of Asian History, 22 (1988), s. 52-77. İnalcık, Halil: “Istanbul,” Encyclopedia of Islam, 2nd Edition, IV (Leiden: Brill, 1997), s. 224-48. İsov, Mümin: “Bulgaristan Tarih Ders Kitaplarında Türk Azınlığın Yerine İlişkin Bazı Gözlemler,” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 3 (2014), s. 37-51. Kafadar, Cemal: “The Question of Ottoman Decline,” Harvard Middle Eastern and Islamic Review, 4/1-2 (1997-98), s. 30-75. S E L I M T E ZC A N – A L PE R S A R I B A Ş 347 Kapar, Mehmet Ali: “Sovyetler Birliği Dönemi Ders Kitaplarında Eskiçağ Tarihi ve Eski Türk Tarihi’nin Öğretimi,” USAD, 5 (2016), s. 239-52. Kechriotis, Vangelis: “History as a Public Claim and the Role of the Historian: Two Recent Debates Regarding the Ottoman Past in Greece and Bulgaria,” E. Ginio ve K. Kaser (ed.), Ottoman Legacies in the Contemporary Mediterranean, the Balkans and the Middle East Compared, Jerusalem: The European Forum at the Hebrew University, 2013, s. 287-310. Kınıklıoğlu, Suat: “Images and Representations of Turks and Turkey in Soviet History Textbooks,” International Textbook Research, 29 (2007), s. 259-71. Kuran-Burçoğlu, Nedret: “A Glimpse at Various Stages of the Evolution of the Image of the Turk in Europe: 15th to 21st Centuries,” Mustafa Soykut (ed.), Historical Image of the Turk in Europe: 15th Century to the Present, İstanbul: The Isis Press, 2003, s. 21-42. Kutlu, Sacit: “Bulgar Kolektif Bellek İnşasında bir ‘Hatırlama ve Unutma Yeri’,” Toplumasal Tarih, 181 (Ocak 2009), s. 33-39. Lewis, Bernard: The Jews of Islam, Princeton: Princeton University Press, 1984. Lowry, Heath W.: The Nature of the Early Ottoman State, Albany: State University of New York Press, 2003. Mallet, Laurent-Olivier: La Turquie, Les Turcs et les Juifs : histoire, représentations, discours et strategies, Istanbul: Les Editions Isis, 2008. Muhasilović, Jahja: “Image of the Ottomans in Bosnian Textbooks Published After 2007,” Epiphany - Journal of Transdisciplinary Studies, 7/2 (2014), s. 82-91. Naveh, Eyal: “La imagen de Europa y del mundo árabe-islámico en el currículo escolar y los libros de texto de historia en Israel,” Luigi Cajani (ed.), Conociendo al otro: El islam y Europa en sus manuales de historia, Madrid: Fundación ATMAN, 2008, s. 173-214. Nets-Zehngut, Rafi. “Israeli Approved Textbooks and the 1948 Palestinian Exodus,” Israel Studies, 18/3 (2013), s. 41-68. Owen, Roger: “The Middle East in the Eighteenth Century – An ‘Islamic’ Society in Decline? A Critique of Gibb and Bowen’s Islamic Society and the West,” Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), 3/2 (1976), s. 110-17. Peled-Elhanan, Nurit: Palestine in Israeli School Books: Ideology and Propaganda in Education, London: I.B. Tauris, 2012. Pingel, Falk: The European Home: Representations of 20th Century Europe in History Textbooks, Strasbourg: Council of Europe, 2000. Pingel, Falk: UNESCO Guidebook on Textbook Research and Textbook Revision, 2nd Edition, Paris and Braunschweig: UNESCO and Georg Eckert Institute, 2010. Podeh, Elie: “History and Memory in the Israeli Educational System: The Portrayal of the Arab-Israeli Conflict in History Textbooks (1948–2000),” History & Memory, 12/1 (2000), s. 65-100. Pirický, Gabriel: “The Ottoman Age in Southern Central Europe as Represented in Secondary School History Textbooks in the Czech Republic, Hungary, Poland and Slovakia,” Journal of Educational Media, Memory, and Society, 5 (2013), s. 108-29. İSRAIL TARIH DERS KITAPLARININ MERCEĞINDEN 348 Podeh, Elie: The Arab-Israeli Conflict in Israeli History Textbooks, 1948-2000, Westport, CT: Bergin & Garvey, 2002. Podeh, Elie: “Univocality within Multivocality: The Israeli-Arab-Palestinian Conflict as Reflected in Israeli History Textbooks, 2000–2010,” Journal of Educational Media, Memory, and Society, 2/2 (2010), s. 46-62. Popek, Krzysztof: “The Manipulation of Photographs by Dimitar Cavra and its Influence on the Creation of the Myth of the Batak Massacre (1876) in Bulgarian Historiography,” Alicja Bemben, Rafał Borysławski, Justyna Jajszczok ve Jakub Gajda (ed.), Cryptohistories, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2015, s. 115-26. Reinkowski, Maurus: “Late Ottoman Rule over Palestine: its Evaluation in Arab, Turkish and Israeli Histories, 1970–90,” Middle Eastern Studies, 35/1 (1999), s. 66-97. Shaw, Stanford J., Ezel Kural Shaw: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol. 2: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, Cambridge: Cambridge University Press, 1977. Stradling, Robert: Teaching 20th Century European History, Strasbourg: Council of Europe, 2001. Şimşek, Ahmet, Nigar Maharramova Cengiz: “Rusya Tarih Ders Kitaplarında Türk-Osmanlı İmgesi,” Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4 (2015), s. 225-58. Tak, İsa, Nurses Yıldız: “1980–1990 Yılları Arasında Bulgaristan’da İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk ve Osmanlı Algısı,” Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (2014), s. 67-100. Tezcan, Selim, Mehmet Sadık Gür, Alper Sarıbaş: “İsrail Tarih Ders Kitaplarında Türk İstiklal Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi,” Bilig, 86 (2018), s. 137-67. Tezcan, Selim, Mehmet Sadık Gür, Alper Sarıbaş: “İsrail Tarih Ders Kitaplarının (1948- 2014) Gözünden Selçuklular: Filistin-Kudüs Hâkimiyetleri ve Haçlı Seferleri ile Cihad Hareketinin Başlangıcındaki Rolleri,” Filistin Araştırmaları Dergisi, 2 (2017), s. 103-33. Tezcan, Selim, Alper Sarıbaş, Mehmet Sadık Gür: “İsrail Tarih Ders Kitaplarının (1948-2014) Gözünden Tanzimat’a Kadar Osmanlı-Yahudi İlişkileri,” TYB Akademi, 7, 21 (2017), s. 77-103. Thomas, David, John Chesworth (ed.): Christian-Muslim Relations: a Bibliographical History, vol. 8: Northern and Eastern Europe (1600-1700), Boston: Brill, 2016. Ural, Selçuk: “Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı,” Tarih Okulu Dergisi, 7 (2014), s. 797-826. Wittek, Paul: The Rise of the Ottoman Empire: Studies in the History of Turkey, Thirteenth-Fifteenth Centuries, ed. Colin Heywood, New York: Routledge, 2012.