Bir “Ölü Doğum” Hikâyesi: 1875 Adalet Fermanı ve Meclis-i Âlî-i İcrâât’ın Faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 62 Sayı: 62, 185 - 226, 22.11.2023

Kübra Fettahoğlu

https://doi.org/10.18589/oa.1398435

Öz

Bu çalışmada, Sadrazam Mahmud Nedim Paşa zamanında Hersek İsyanı’nın yayılmasından sonra genel idareyi düzenlemek için ilan edilen 1875 Adalet Fermanı ve yeni kararları uygulamak için kurulan Meclis-i Âlî-i İcrâât’ın faaliyetleri ele alınmış- tır. Adalet Fermanı ile Tanzimat ve Islahat Fermanları karşılaştırılıp aradaki farklılık ve benzerlikler ortaya konulmuştur. Böylece, Tanzimat döneminin üç önemli metni olan bu fermanların, 1839-1875 yılları arasındaki süreçte bürokratik açıdan nasıl bir dönüşüm geçirdiği ve devletin uluslararası imajı bağlamında ne tür tepkiler aldığı sorgulanmıştır. Ayrıca dönem literatürüne hâkim olan, Sadrazam Mahmud Nedim Paşa’nın Rusya Sefiri Ignatyev’in etkisiyle sadece ve tek başına ülkeyi felakete götüren işler yaptığı söylemi, arşiv belgeleri, gazete ve hatırat türü kaynakların mukayeseli kullanımıyla tekrar gözden geçirilmiştir. Bu bağlamda yeni reformları uygulamak üzere Mahmud Nedim Paşa tarafından kurulan Meclis-i Âlî-i İcrâât’ın faaliyetleri de ilk defa ayrıntılı şekilde anlatılmıştır. Sonuç olarak Adalet Fermanı ve Meclis-i Âlî-i İcrâât’ın o dönemin önemli bir kurtuluş çabası sayılması ve teleoloji yapmadan yakın dönem tarihinde yeniden değerlendirilmesi gerektiği çıkarımına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, Mahmud Nedim Paşa, Adalet Fermanı, Meclis-i Âlî-i İcrâât, Hersek İsyanı, reform.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) I. Belgeler Cevdet, Dahiliye (C.DH), 105/5207. Cevdet, İktisat (C.İKTS), 17/846. Hariciye Nezareti Paris Sefareti (HR.SFR.4), 275/76. Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti (HR.SFR.1), 180/129, lef 4; 180/132. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO), 30/96; 121/165; 58/81; 475/37. Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 1863/2; 1916/32; 1916/33. İrade Dahiliye (İ.DH), 720/50232; 712/49817; 716/50048; 719/50204; 720/50272; 717/50132. İrade Hariciye (İ.HR), 269/16212; 269/16187; 269/16214. İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 54/2382; 54/2377. Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML.EEM), 34/61. Sadaret Divân Kalemi Mukavelenameler (A.DVN.MKL), 13/09; 13/10; 13/15; 13/27; 13/23; 13/26; 13/08; 13/24; 13/25. Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM), 479/75; 480/13. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 31/11; 77/6; 39/2. Yıldız Perakende Sadaret (Y.PRK.A), 1/72.