SELÇUKLULARDAN EYYÛBÎLERE SÜNNÎ İSLAM DEVLET SİYASETİNDE MISIR'IN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 119 - 138, 24.12.2018

Ayşe Çekiç

Öz

Özet

            Mısır coğrafi konumu itibariyle
eskiçağlardan beri birçok medeniyete cömertlikle ev sahipliği yapmıştır. Nil
nehrinin ülkeye sunduğu verimliliğin yanı sıra, Mısır Doğu ile Batı'nın ticaret
kavşağı konumunda olduğundan ötürü siyasi çekişmelerin odağında olmaktan
kurtulamamıştır.

            Miladi 641 yılında Babilion'un
fethiyle Mısır kapısı İslam ordularına açılmıştır. Daha sonraki süreçte
Emevîler ve Abbasîler'in hakimiyeti döneminde valiler vasıtasıyla yönetilen
Mısır, 10. yüzyılın ikinci yarısında Fatımi hakimiyetine geçmiştir. Mısır'da
Fatımi (Şiî) yönetiminin ikamesi Bağdat Abbasi (Sünnî) yönetimine rakip bir
yapılanmanın ortaya çıkması anlamını taşıyordu ki, bu rekabette zayıf taraf
Abbasilerdi. Şiî Fatımîlerin yanı sıra Sünnî cepheyi tehdit eden bir başka
durum da Haşhaşîlerin varlığı ve faaliyetleriydi. Ayrıca ilerleyen zamanda Haçlı
yerleşkeleri ve onların zaman zaman Fatımîlerle işbirliği içinde olmaları
Selçuklu devletinin mücadele eksenini genişletmekteydi. Bu süreçte Fatımîler'e
karşı Abbasîler'i destekleyip Bağdat'ın taraftarlığını üstlenmekle beraber,
Haşhaşîler'e karşı duruşları da Selçuklu devletini Sünnî İslam'ın koruyucusu ve
taşıyıcısı konumuna getirecektir. Bu hassas konjönktürel durumda Selçukluların
tavrı ve siyaseti, gerek kendi çağlarında gerekse ileriki yüzyıllarda Selçuklu
kanalından gelen devletlerin siyasal yol haritasını çizecektir.

            Bu makalede: Büyük Selçukluların
Batı politikasının ve Mısır'ı fetih girişimlerindeki amaçlarının irdelenmesinin
yanı sıra, Selçuklu atabeyliği olan Zengî hanedanlığının Mısır'a yönelik
politikalarına ve nihayetinde Eyyûbî ailesinin Mısır'ı fethetmesinin Sünni
İslam devlet siyasetinde nasıl yorumlanması gerektiğine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Zengîler, Eyyûbiler, Mısır

Kaynakça

• Abdul Rahman Azzam, Selahaddin Eyyûbi, (Çev. Pınar Arpaçay), Alfa Yayınları, İstanbul, 2015.Abdurrahman İbn Cevzî, El- Muntazam Fi Tarihi'l Ümem'de Selçuklular, (Çev. Ali Sevim), TTK, Ankara, 2014.Ahmed b. Ali el- Kalkaşandî, Subhu’l A’şa fi Sınâatü’l İnşâ, C. 6, Kahire, 1915.Ahmed B. Mahmud, Selçukname, (Haz. Erdoğan Merçil), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2011.Ahmed Muhtar El-İbadi, Fi Tarihi Eyyubiyyin ve el- Memalik, Dar'ul-Nehzatü'l Arabiyye, Beyrut, 2014.Ali Sevim - Erdoğan,Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara, 2014.Ali Sevim, "Atsız b. Uvak", DİA, C. 4, 1991, ss. 92-93.Anonim Selçuk Nâme, (Çev. Halil İbrahim Gök- Fahreddin Coşkuner), Atıf Yayınları, Ankara, 2014.Aydın Usta, "İmadeddin Zengi ve Artuklular", Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, 2007, C. 9, S. 2, ss. 120- 137.Ayşe Çekiç, "Eyyubi- Haçlı İlişkilerinden Bir Kesit: Paylaşılamayan Kudüs'ü Paylaşan Liderler El- Melik El-Kamil ve II. Friedrich", Cappadocıa Journal of Hıstory And Socıal Scıences, Vol. 9, October-2017, ss. 82-89.Ayşe Dudu Kuşçu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, TTK, Ankara, 2013.__________, "Büyük Selçuklu Devletinin Suriye Filistin ve Mısır Politikasına Dair Bazı Tespitler", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (Sayı belirtilmemiş), ss.637-664. Azimî, Azimî Tarihi, Selçuklularla İlgili Bölümler, (Yay. Ali Sevim), TTK, Ankara, 2006.Bahaaddin İbn Şeddad, Selahaddin-i Eyyubi, (Çev. M. Selim Bilge), Lis Yayınları, Diyarbakır, 2015.Baha'al-Din Ibn Shaddad, The Rare and Excellent Hıstory of Saladin, (Translated by: D.S. Rıchards), USA, 2002.Bar Hebraeus Gregory Ebu'l Farac, Tarih, (Çev. Ö. Rıza Doğrul), C. I, TTK, Ankara, 1999.__________, Tarih, (Çev. Ö. Rıza Doğrul), C. II, TTK, Ankara, 1999.Bernard Lewis, Haşişiler, (Çev. Ali Aktan), Sebil Yayınları, İstanbul, 1995.Bertold Spuler, "Doğu'da Hilafetin Çöküşü", İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, (Çev. Hamdi Aktaş), C. 1, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1997.Carole Hillenbrand, Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri, (Çev. Nurettin Elhüseyni), Alfa Yayınları, İstanbul, 2015.Cecıle Morrıson, Haçlılar, (Çev. Nermin Acar), Dost Yayınları, Ankara, 2005.Claude Cahen, "Atsiz b. Uvak" EI, C.1, Leıden, 1986, ss. 750-751.Clıfford E. Bosworth, Doğuşundan Günümüze İslam Devletleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005.Corci Zeydan, Selahaddin Eyyubi ve Haşhaşiler, (Çev. Zeki Megâmiz), Kapı Yayınları, İstanbul, 2014.Coşkun Alptekin, The Reıgn of Zangi (521-541/1127-1146), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1978.Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 5, Çağ Yayınları, İstanbul, 1988.__________, C. 7, Çağ Yayınları, İstanbul, 1992.Ebu Şame, Kitabu'r-Ravzateyn Fi Ahbari'd-Devleteyn en- Nuriyye ve's Salahiyye, (Tahkik: İbrahim Zeybek), C. 1, Müessese-i Risale, Beyrut, 1997.Ebu'l Fida, el- Muhtasar fî Ahbâri'l - Beşer, C. II, Darü'l- Kütûbi'l- İlmiyye, Beyrut, 1997. __________, Takvimü'l Büldan, (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2017.El- Fahri İbn'üt Tiktaka, Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirler Tarihi 632- 1258, (Çev. Ramazan Şeşen), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2016.El- Makrîzî, Kitabu's- Sülûk li- Marifeti Düveli'l- Mülûk, (Neşr. M. Mustafa Ziyade), C. 1-1. kısım, Kahire, 1956.El-Bundarî, Zübdet en-Nusra ve Nuhbet el-Usra, (Çev: Kıvameddin Burslan), TTK, Ankara,1999.Elisabeth Özdalga, Tarihsel Sosyoloji, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2016.Er-Râvendi, Râhat-üs- Sudûr ve Âyet-üs- Sürûr, (Çev. Ahmed Ateş), C. I, TTK, Ankara, 1999.Eymen Fuad Seyyid, "Fatımiler", DİA, C. 12, 1995, ss. 228-237.Gülay Ö. Bezer, "Zengiler", DİA, C. 44, 2013, ss. 268- 272.H.İbrahim Gök, Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233), TTK, Ankara, 2013.Hamdullah Müstevfi-İ Kazvini, Tarih-i Güzide, (Editör: Erkan Göksu), TTK, Ankara, 2015.Işın Demirkent, "Haçlı Seferleri Düşüncesinin Doğuşu ve Hedefleri", Haçlı Seferleri Tarihi, Dünya Yayınları, İstanbul, 2007.İbn Esir, El- Kamil Fi't- Tarih, (Çev. Heyet), C. 8, Ocak Yayınları, İstanbul, 2016. _________, El- Kamil Fi't Tarih, (Çev. Heyet), C. 9, Ocak Yayınları, İstanbul, 2016._________, et- Tarihu'l- Bahir fi'd-devleti'l Atabekiyye bi'l- Mavsıl, (Tahkik: Abdülkadir A. Tuleymat), Kahire, 1963.İbn Fadlan, Seyehatname, (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2013.İbn Haldun, Mukaddime, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul, 2016.İbn Hallikan, Vefayâtü'l- Ayan ve Enbau Ebnai'z- Zaman,( Tahkik. İhsan Abbas), C. 7, Beyrut, basım yılı yok.İbn Kalanisi, Şam Tarihine Zeyl, (Çev. Onur Özatağ), İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015.İbn Kesîr, El- Bidâye Ve'n Nihâye, (Çev. Mehmet Keskin), C.12, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2000.İbn Vasıl, Müferricü'l-Kürûb Fi Ahbâr-I Benî Eyyûb, C. 1, (Tahkik: Cemaleddin Şeyyal), C. 1, Kahire, 1953.İbnü'l Adim, Bugyetü't Taleb Fî Tarihi Haleb -Biyografilerle Selçuklular Tarihi, (Çev. Ali Sevim), TTK, Ankara, 1989.__________, Zübdetü'l Haleb Min Tarih-i Haleb, Daru'l- Kitab'ul-İlmiyye, Beyrut, 1996. __________, Zübdetü'l Haleb Min Tarihi Haleb'de Selçuklular, (Çev. Ali Sevim), TTK, Ankara, 2014.İbrahim Ethem Polat, Haçlılara Kılıç&Kalem Çekenler, Vadi Yayınları, İstanbul, 2016.İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2010.İlyas Gökhan, "Sultan Melikşah Zamanında Suriye Üzerinde Selçuklu-Fatımî Mücadelesi", NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2 , 2013, ss. 92-108.Jonathan P. Berkey, Ortaçağ Kahire'sinde Bilginin İntikali İslami Eğitimin Sosyal Tarihi, (Çev. İsmail Eriş), Klasik Yayınları, İstanbul, 2015.Kuran-I Kerim Meali, (Çev. Mahmut Kısa), Armağan yayınları, Konya, 2012.Marshall G.S. Hodgson, İslam'ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, (Çev. Heyet), C. 2, İz yayınları, İstanbul, 1993.Minhâc-ı Sirâc El- Cüzcânî, Tabakât-I Nâsırî, (Çev. Erkan Göksu), TTK, Ankara, 2015.Muhammed B.Havendşah B. Mahmud Mirhand, Ravsatu's- Safâ Tabaka-i Selçûkiyye, (Çev. Erkan Göksu) TTK, Ankara, 2015.Mustafa Öz, “Daî”, DİA, C. 8, 1993, ss. 420- 421.Nasır-ı Hüsrev, Sefername, (Çev. Abdülvehhab Terzi), MEB, İstanbul, 1988.Niğdeli Kadı Ahmed, El- Veledü'ş Şefîk Ve'l Hâfidü'l Halîk, (Çev. Ali Ertuğrul), C.1, TTK, Ankara, 2015.Nilay Ağırnaslı, Büyük Selçuklu Devleti'nin Mısır ve Anadolu Politikaları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE Tarih Anabilim Dalı, Ankara, 2013.Osman Gürbüz, "XII. Yüzyıl İslam Dünyasında Örnek Bir Yönetici: İmadeddin Zengî", Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 38, Erzurum, 2012, ss.51-66.Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk - İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2014.Ramazan Şeşen, Eyyûbîler (1169- 1260), İSAM, İstanbul, 2012.__________, Selâhaddin Eyyûbi ve Devri, İSAM, İstanbul, 2000. Salim Koca, "Büyük Selçuklu Sultanı Meliksâh’ın Suriye, Filistin, Mısır Politikası ve Türkmen Beyi Atsız", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, Güz/2007, ss.1-37.Seyhun Şahin, Sicilya'da Normanlar ve Müslümanlar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2016.Sıbt İbn Cevzi, Miratü'z Zaman Fi Tarihi'l Ayan'da Selçuklular, (Haz. Ali Sevim) TTK, Ankara, 2011.Steven Runcıman, Haçlı Seferleri Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), C.II, TTK, Ankara, 2008.Strabon, Geographıka, (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.Subhi Labib, "Ortaçağ Boyunca Mısır'ın Ticaret Politikası", (Çev. Seyhun Şahin), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. VI, S. 1, Elazığ, 2009, ss.185-201. Suyuti, Hüsnü'l Muhadara Fi Tarih-i Mısır ve'l Kahire, (Tahkik: M. Ebu'l Fadıl İbrahim), C.1, 1967, basım yeri ve yayınevi yok.Süleyman Genç, "Selçuklu Tarihinde İbrahim Yınal isyanı ve Onun Fatımi Arkaplanı", DEÜİFD, XXXI/2010 , ss. 9- 48.Şadruddin Ebu’l-Hasan Ali İbn Nâsır İbn Ali El-Hüseynî, Ahbârü'd-Devleti's- Selçukiyye, ( Neşr. M. İkbal- Çev: N. Lügal), TTK , Ankara 1999. Şerefhan Bitlisi, Şerefname, (Çev. Abdullah Yegin), C. 1, Nubihar Yayınları, İstanbul, 2018.Tevrat, "Levililer", Yason yayınları, Ankara, 2017.Tudela'lı Benjamin Ve Ratısbon'lu Petachıa, Ortaçağ'da İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri, (Çev. Nuh Arslantaş), İFAV, İstanbul, 2013.Usame İbn Munkız, İbretler Kitabı, (Çev. Y. Ziya Cömert), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2015.W. Heyd, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. E. Ziya Karal), TTK, 2000.