Erken Dönem Osmanlı Padişah Cenazelerinde Tahnit Uygulaması

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 461 - 476, 26.12.2022

Ali Kozan

https://doi.org/10.48120/oad.1141524

Öz

Tarihsel süreçte pek çok toplumun kendine özgü ölü gömme geleneklerinin olduğu bilinmektedir. Bu merasimlerde gerçekleşen uygulamalardan birisi cenazelerinin tahnit edilmesi uygulamasıdır. Tahnit, cesedin bozulmasını önlemek için iç organlarının çıkarılarak belirli formüllere tabi olarak tütsülenme ve ilaçlanma yapılmasıdır. Daha çok antik Mısır uygarlığıyla özdeşleşen ve firavunların cesetlerinin mumyalanması suretiyle gerçekleşen benzer bir uygulama ile cesedin uzuvlarının bozulmadan saklandığı bilinmektedir. Eski Türk topluluklarından Hunlarda, Göktürklerde ve Oğuzlarda da tahnit uygulamasına dair örnekler görülmektedir. Geleneğin bir uzantısı olarak ilk Türk-İslâm devletleri, Selçuklu ve Osmanlı Devleti’nde de tahnit adı verilen bir uygulamadan bahsedilmektedir. Bu devirlerde gerçekleştirilen tahnit uygulaması farklı gerekçelere dayandırılmaktadır. Bunlar cenaze töreninin ileri bir tarihte yapılacak olması, padişahın ölüm haberinin doğuracağı kargaşadan dolayı ölümünün gizlenmesi yahut cesedin bulunduğu yerden devlet merkezine nakli esnasında muhafazası zorunluluğu gibi unsurlardır. Böylelikle iç organları çıkarılarak bir takım kimyasal işlemlerden geçen cenazenin sağlam kalması ve belli bir süreliğine muhafazası sağlanırdı. Osmanlı erken dönem padişahlarından Osman Gazi fetih arifesinde; I. Murad savaş meydanında, I. Bayezid esaret hayatında, I. Mehmed bir av esnasında, II. Murad baş ağrısından ve II. Mehmed ise yeni bir sefer için Üsküdar’a geçtikten sonra vefat etmiş ve cenazelerine tahnit işlemi uygulanmıştır. Bu çalışma, vefatlarını müteakip cenaze teşrifatının bir parçası olarak tahnit uygulanan erken dönem Osmanlı padişahlarının tespit edilerek cenazelere tahnit sürecinde ve sonrasında hangi işlemlerin uygulandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cenaze, Defin, Mumyalama, Tahnit, erken dönem Osmanlı, Funeral, Burial, Embalming, Early Ottoman Period

Embalming Application in Early Ottoman Sultan Funerals

Öz

It is known that many societies have their own burial traditions in the historical process. One of the practices that took place in these ceremonies is the embalming of their corpses. It is known that with this practice, which is mostly identified with the ancient Egyptian civilization and carried out by mummification of the corpses of the pharaohs, the limbs of the corpse were kept intact. Examples of this practice can also be seen among the Huns, Gokturks and Oghuzs from the old Turkic communities. In the first Turkish-Islamic states, the Seljuk and Ottoman Empires, a practice called embalming is mentioned, although it does not exactly overlap with embalming. The embalming practice carried out in these periods is based on the obligation that the funeral ceremony will be held at a later date, the death of the sultan must be concealed due to the turmoil caused by the news of his death, or the corpse must be preserved during transport from the place where it was found to the state center. In this way, it was aimed to keep the corpse intact and to be preserved for a certain period of time, which had undergone a number of chemical processes by removing its internal organs. Osman Gazi, one of the early Ottoman sultans, on the eve of the conquest; Murad I died on the battlefield, Bayezid I died in captivity, Mehmed I during a hunt, Murad II died of a headache and Mehmed died after she went to Üsküdar for a new expedition and their bodies were embalmed. This study aims to identify the early Ottoman sultans who were embalmed as a part of the funeral ceremony following their death and to reveal which procedures were applied to the funerals during and after the embalming process.

Anahtar Kelimeler

Funeral, Burial, Embalming, Embalming,, Early Ottoman Period

Kaynakça

• Aka, İsmail, “Selçuklu Sultanlarının Ölümleri ve Gömüldükleri Yerler”, Makaleler, haz. E. Semih Yalçın-Şarika Gedikli, Berikan Yayınevi, Ankara, 2005.
• Akpınar, Cemil, “Hacı Paşa”, DİA, c. 14, İstanbul, 1996, s. 492-496.
• Aktepe, Münir, “Kosova”, DİA, c. 26, İstanbul, 2002, s. 216-219.
• Anonim Gazavâtnâme, Milli Kütüphane, 06 HK 3816.
• Aşıkpaşazade Tarihi, haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2013.
• Barthold, W., “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimleri”, Belleten, c. XI, Sayı: 43, Ankara, 1947.
• BCA, Muamelât Genel Müdürlüğü, 203-391-28, 16 Temmuz 1952.
• BOA, BEO, Dosya No: 1438/107816.
• BOA, BEO, Dosya No: 3331/249752.
• BOA, BEO, 4420/331495-1.
• BOA, DH-İD, 28/1.
• BOA, DH.MKT, 308/69-1.
• BOA, HR.SYS, 2422/84.
• BOA, İ.MMS, 152-6.
• BOA, A.DVNSMHM, 31/806.
• BOA, A.DVNSMHM, 29/270.
• BOA, A.DVNSMHM, 30/460.
• BOA, A.DVNSMHM, 33/726.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. 2, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1948.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2013.
• Diyarbekirli, Nejat, Hun Sanatı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1972.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Doğan, Sema, “Kümbet”, DİA, c. 26, İstanbul, 2002, s. 547-550. Dukas Kroniği, çev. V. Mirmiroğlu, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Edhem, Halil, “Anadolu’da İslami Kitabaler”, TOEM, Numara: 32, 1 Haziran 1331, s. 453-454.
• Efe, Zehra, Anadolu Türk Kültüründe Mumyalama, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir, 2011.
• Efe, Zehra, “Türkiye Müze ve Türbelerindeki Mumyaların Tarihi ve Bugünkü Durumları”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 34, Nisan 2015, s. 279-292.
• Ertuğ, Zeynep Tarım, XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Cülus ve Cenaze Törenleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, vol. VII, eds. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• Eyice, Semavi, “Fatih Camii ve Külliyesi”, DİA, c. 12, İstanbul, 1995, s. 244-249.
• Eyice, Semavi, “Kosova’da Meşhed-i Hüdâvendigar ve Gazi Mestan Türbesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. XII, Sayı: 16, 1961, s. 71-82.
• Fodor, Pál; Pab, Norbert, “In Search of the Tomb of Sultan Süleyman In Szıgetvár”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung, Volume 71 (2), 2018, p. 179-195.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr(Dördüncü Rükn), C. I (Tıpkıbasım), TTK Basımevi, Ankara, 2009.
• Göde, Kemal, “Konyalı Hekim Hacı Paşa’nın Hayatı (1335-1425)”, Konyalı Hekim Hacı Paşa (1335-1425), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayın No:3, Kayseri 1986.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Szigetvar’daki Türbesi”, Tarih Dünyası, Sayı: 4, 1954, ss. 144-146.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Kanuni Sultan Süleyman, MEB Yayınları, İstanbul, 1992.
• Günay, Ünver; Güngör, Harun, Türklerin Dini Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2003.
• Hadidi Tarihi, haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2015.
• Herodotos Tarih, çev. Müntekim Ökmen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
• Hoca Sâdeddin, Tâcu’t-Tevârîh, c. 3, Kültür Bakanlığı Yayınları, yay. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara, 1992.
• İbn Battuta Seyahatnâmesi, çev. A. Sait Aykut, YKY, İstanbul, 2013.
• İbn Bibi, Selçuknâme, çev. Mükrimin Halil Yinanç, Kitabevi, İstanbul, 2010.
• İbn Fadlan Seyahatnamesi, çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe, İstanbul, 2010.
• İbn Kemal, Tevârîh-i Âl-i Osmân, IV. Defter, haz. Koji Imazava, TTK, Ankara, 2000.
• Koca, Salim, “Türkiye Selçuklu Tarihine Damgasını Vuran Menfur Bir Cinayet: Sultan I. Alaaddin Keykubad’ın Zehirlenmesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 27, Konya 2010, s. 360-361.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Enes Kitap Sarayı, Konya, (t.y.).
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde-Aksaray Tarihi I, Fatih Matbaası, İstanbul, 1974.
• Köprülü, Fuad, “Yıldırım Bayezid’in Esareti ve İntiharı Hakkında”, Belleten, c. 1, Sayı: 2, Ankara, 1995, s. 591-603.
• Kutlu, Mehmet; Leila, Kutlu, “Berel’deki 11. Kurgan ve Pazırık Kurganı”, Sanat Tarihi Dergisi, 29/1, Nisan, 2020, s. 173-207.
• Küçük, Cevdet, “Abdülmecid Efendi”, DİA, c. 1, İstanbul, 1988, s. 263-264.
• Küçük, Mehmet Alparslan, “Geleneksel Türk Dini İnanışlarında Ölüm ve Sonrası İle İlgili Uygulamalara Genel Bir Bakış”, Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı, haz. Mustafa Argunşah-Mustafa Ünal, Kesit Yayınları, İstanbul, 2010.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ, haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 2008.
• Mustafa Cezar, Mufassal Osmanlı Tarihi, c. II, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede, Müneccimbaşı Tarihi, haz. İsmail Erünsal, c. 1, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, t.y.
• NizamüddinŞâmî, Zafername, çev. Necati Lugal, TTK, Ankara, 1987.
• Önkal, Hakkı, Anadolu Selçuklu Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• Özel, Ahmet, “Kaysunî-zâde”, DİA, c. 25, İstanbul, 2002, s. 105-106.
• Özgüç, Tahsin; Akok, Mahmut, “Melikgazi Türbesi ve Kalesi”, Belleten, c. XVIII, Sayı: 71, Ankara 1954, s. 331-336.
• Pab, Norbert; Kitanics, Máté, “Research on the Türbe Complex of Suleiman the Magnificent in Szigetvár and its Fortification”, Osmanlı Araştırmaları(The Journal of Ottoman Studies), LVI (2020), p. 1-23.
• Peker, Ali Uzay; Başak, Meral Özdengiz; Deveci, Abdullah; Uzun, Mehmet Cihangir; Sertel, Sinan; Pap, Norbert; Hancz, Erika, Akdeniz Sanat Dergisi Özel Ek, Sayı: 21, Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 25-27 Ekim 2017, Cilt: 13/23, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, 2019, s. 93-157.
• Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1996.
• Sahillioğlu, Halil, “II. Süleyman’ın Techiz ve Tekfini”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 4, Ocak 1968, s. 66-74.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî I, haz. Mehmet İpşirli, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1989.
• Sofuoğlu, Filiz, “Rusya’da Hun Arkeoloji Çalışmaları”, Pearson Journal of Social Sciences&Humanities, Volume: 6, Issue:10, 2021, s. 119-128.
• Solakzade Tarihi, I, haz. Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1989.
• Sümer, Faruk, “Mengücüklüler”, DİA, c. 29, İstanbul, 2004, s. 139-142.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Cem Sultan”, DİA, c. 7, İstanbul, 1993, s. 283-284.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, Dersaâdet İkdam Matbaası, 1317, s. 386-387.
• Şener, Mehmet, “Cenaze(İslam’da Cenaze)”, DİA, C. 7, İstanbul, 1993, s. 354-357.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Emir Timur(Zafernâme), Selenge Yayınları, İstanbul, 2013.
• Tekindağ, Şehabettin, “Fatih’in Ölümü Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. 16, Sayı: 21, Mart 1996, s. 95-108.
• Turan, Osman, “Şemseddin Altun Aba Vakfiyesi”, Belleten, c. XI, Sayı: 42, Ankara, 1947, s. 197-235.
• Uyumaz, Emine, Sultan I. Alaaddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi(1220-1237), TTK, Ankara, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Fatih Sultan Mehmed’in Ölümü”, Belleten, c. XXXIV, Sayı: 134, Ankara, 1970, s. 231-234.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK, Ankara, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK, Ankara, 1988, s. 138.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi I, TTK Yayınları, Ankara, 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi II, TTK, Ankara, 2006.
• Vatin, Nicolas; Veinstein, Gilles, “II. Mehmed’den I. Ahmed’e Osmanlı Padişahlarının Cenaze Törenleri(1481-1616)”, Osmanlılar ve Ölüm, yay. haz. Gilles Veinstein, İletişim Yayınları, İstanbul 2016, s. 253-298.
• Vatin, Nicolas; Veinstein, Gilles, “II. Mehmed’in Ölümü”, Osmanlılar ve Ölüm, haz. Gilles Veinstein, çev. Ela Gültekin, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, s. 227-251.
• Yazar, Turgay, “Osmanlı Defin Merasimlerinde Otağ Kurma Geleneği”, Bellleten, LXXVIII, Sayı: 281, Ankara, 2014, s. 93-122.
• Yılmaz, Mehmet Emin, “Osmanlı Macaristanı’nda Tekkeler, Türbeler, Şehitlikler ve Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 52, Aralık 2019, s. 157-204.