Hasankeyf (Batman) Ortaçağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 36 - 61, 26.06.2024

Ayşe Acar

https://doi.org/10.48120/oad.1373351

Öz

Ilısu Barajı Hasankeyf kurtarma kazısı kapsamında 2019 yılı içinde çıkarılan buluntuların dönemi, Ortaçağ olarak tarihlendirilmiştir. Çalışmanın amacı; Hasankeyf bireylerinin üst çene, alt çene ve diş bulguları incelenerek, ağız sağlığı, beslenme alışkanlıkları, yaşam biçimi ile birlikte demografik yapısını tahmin etmektir. Çalışmada, diş ve çene patolojilerinde çürük, apse, ölüm öncesi kaybı ve diş taşı oluşumları incelenmiştir. Veri analizi sonucunda, 83 birey (% 33,73 erkek, %25,30 kadın, %33,73 bebek-çocuk ve %7,22 erişkin bireyin cinsiyeti tahmin edilememiştir) tahmin edilmiştir. Değerlendirilen veriler, 63 adet mezardan elde edilen 57 adet (24 adet maxilla, 33 adet mandibula) üst ve alt çeneden oluşmaktadır. Toplumda çürük görülme oranı % 2,56, apse % 2,38, antemortem diş kaybı % 29,25 ve diş taşı % 5,76’dır. Patolojiler cinsiyet açısından değerlendirildiğinde, çürük erkek bireylerde, apse kadın bireylerde, antemortem diş kaybı ve diş taşı yine erkek bireylerde daha yüksek oranda tespit edilmiştir. Çürük, orta yetişkin grupta, antemortem diş kaybı ileri yaş grubunda daha yüksek oranda görülmüştür. Değerlendirmeler sonucunda toplumun beslenme alışkanlıklarının bitkisel besin ağırlıklı ürünleri diyetlerinde bulundurdukları tahmin edilmiştir. Karşılaştırılan çağdaşı ve yakın dönem eski Anadolu toplumlarıyla belirgin bir farklılık taşımadığı ve benzer bir hayat sürdükleri tahmin edilmiştir. Hasankeyf toplumuna özgü maxilla ve mandibula’ya ait paleopatolojik bulguların karşılaştırmalı veri için değerlendirilebileceği ve Güneydoğu Anadolu bölgesi için antropolojik veri kaynağı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Diş ve Çene Patolojileri, Ortaçağ, Antropoloji

Oral And Dental Health in Hasankeyf (Batman) Population of Medieval Period

Öz

Within the scope of Ilısu dam Hasankeyf rescue excavation, the findings uncovered in 2019 are dated back to the Medieval period. The purpose of the study is to estimate the demographic structure, oral health, eating habits, and lifestyle of Hasankeyf locals by examining their upper, lower jaws and dental findings. In the study, tooth decay, abscesses, antemortem tooth loss and dental calculus formation were investigated in dental and jaw pathologies. As a result of data analysis, 82 individuals were assessed (33.73% male, 25.30% female, 33.73% child, and 7,22% sex could not be determined).The evaluated data consists of 57 (24 maxilla, 33 mandible) upper and lower jaws obtained from 63 graves. The rate of tooth decay in the society is 2.56%, abscess is 2.38%, antemortem tooth loss is 29.25% and dental calculus is 5.76%. When the pathologies were evaluated in terms of sex, tooth decay, antemortem tooth loss and dental calculus were more common among males, whereas abscess was more common among females. Tooth decay was more frequently seen within middle aged people, and antemortem tooth loss was more common in older people. The evaluations suggest that although the society's dietary habits are predominantly plant-based their diets. Their lifestyles did not differ significantly compared to Anatolian societies who lived in the near period. It is thought that paleopathological findings of maxilla and mandible, which are specific to Hasankeyf society, can be evaluated for comparative data and may be anthropological data source for the Southeastern Anatolia region.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Tooth and Jaw Pathologies, Medieval Period, Anthropology

Kaynakça

• Acar Ayşe, Dara Antik Kent Kazısı Antropolojik Analizi, 33. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2017:101-116.
• Acar Ayşe, Mardin Midyat Aktaş Mevkii İnsan İskeletlerinde Diş ve Çene Patolojileri, Mukaddime, 2018, 9(1), 151-172.
• Atamtürk Derya ve İzzet Duyar, Antik Adramytteion Topluluğunda Diş Boyutları ve Eski Anadolu Toplumlarıyla Karşılaştırılması, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1):207-217, 2008.
• Bass William M., Human Osteology: A Laboratory and Field Manual. (Missouri: Missouri Archaologicak Society, 1995),85.
• Bıçak Saadet ve Fadime Suata Alpaslan, Zeytinli Ada İskelet Topluluğunun Diş ve Çene Patolojisi Açısından İncelenmesi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 2015, 36(5), 32-46.
• Brothwell Don R., Digging up Bones : The Excavation, Treatment, and Study of Human Skeletal Remains (Cornell University Press, 1981), 169.
• Buikstra Jane E. ve Douglas H. Ubelaker, Standarts: For Data Collection from Human Skeletal Remains (Arkansas: Archaeological Survey Research Series, 1994), 71.
• Çırak Asuman, Mustafa Tolga Çırak ve Ahmet Cem Erkman, Kelenderis Halkının Diş ve Çene Patolojileri, OLBA, 2013, 21:1-25.
• Erdal Yılmaz Selim, Büyük Saray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2003,15-30.
• Erdal Yılmaz Selim, İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1996.
• Erkman Ahmet Cem, Doğu Anadolu Ortaçağ ve Demir Çağı Toplumlarında Ağız ve Diş Sağlığı, (Ankara: Bilgin Kültür ve Sanat Yayınları, 2019), 57.
• Eroğlu Serpil, Ölçülemeyen Diş Özelliklerinin Biyolojik Uzaklık Çalışmalarındaki Önemi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 543-567, 2009.
• Erol Ayla Sevim, Zehtiye Füsun Yaşar, Serpil Özdemir ve A. Yiğit Yavuz, Hasankeyf İnsanlarının Antropolojik Yapısı, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2010:219-234.
• Goldstein Arto Harvey, Demirjian, ve James M. Tanner, A New System of Dental Age Assessment, Human Biology, 1973, s. 211-227.
• Halcrow, S. E., Harris, N. J., Tayles, N., Ikehara-Quebral, R. ve Pietrusewsky, M. From the mouths of babes: Dental caries in infants and children and the intensification of agriculture in mainland Southeast Asia. American Journal of Physical Anthropology, 2013, 150(3), 409-420.
• Hillson S. W., The Current State of Dental Decay. J. D. Irish, & G. Nelson içinde, "Technique and Application in Dental Anthropology "(s. 111-135). Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Hillson Simon, Recording Dental Caries in Archaeological Remains, International Journal of Osteoarchaology, 2001, 249-289.
• Hillson Simon. Teeth. (Cambridge University Press, 2005).
• İşcan Mehmet Yaşar ve S. R. Loth, Determination of Age From the Sternal Rib in White Males: A Test of the Phase Method, Journal of Forensic Science, 1986:127.
• Kedici Sema P. ve Mehmet Yaşar İşcan, Diş Boyutundan Cinsiyet Tayini, Adli Bilimler Dergisi, 3(1):61-66, 2004.
• Khamis Mohd F., Jane A. Taylor, Shan N. Malik ve Grant C. Townsend, Odontometric Sex Variation in Malaysians with Aplication to Sex Prediction, Forensic Science International, 183.e1-183.e7, 2014.
• Kırmızıoğlu Pınar Gözlük, Ayhan Yiğit ve Ahmet Cem Erkman, Van Kalesi ve Eski Van Şehir İnsanlarındaki Sağlık Sorunları, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2004, 51-62.
• Kırmızıoğlu Pınar Gözlük, Durgunlu, Ö., Özdemir Özbey, S., Taşlıalan, M., & Sevim Erol, A.,. Smyrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi . 21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2005, 125-140.
• Kırmızıoğlu Pınar Gözlük, Van- Karagündüz (Ortaçağ) Erişkin Bireylerinin Dental Patoloji Analizi, Cumhuriyet Dental Journal, 2018, 1-8.
• Krogman William M. ve Mehmet Yaşar İşcan, The Human Skeleton in Forensic Medicine (Illinois: Sprinfield, 1986), 261.
• Kural Ece Eren ve İsmail Özer, Havuzdere (Yalova) Toplumu Ortaçağ Popülasyonunda Ağız ve Diş Sağlığı, 36. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2022, 125-142.
• Lovejoy C. Owen, Dental Wear in Liberian Population: Its Functional Pattern and Role in the Determination of Adult Skeletal Age at Death, American Journal of Physical Antropology, (1985), s. 47-56.
• Lovejoy C. Owen, Richard S. Meindl, Thomas R. Pryzbeck, ve Robert P. Mensforth, Chronological metamorphosis of the Auricular Surface of the Ilium: A New Method fort he Determination of Adult Skeletal Age at Death, American Journal of Biological Anthropology, 1985:21.
• Olivier G., Practical Anthropology, (Ilionis:Charles C. Thomas Publisher, 1969), 281.
• Ortner Donald J. ve Walter G. J. Putschar, Identification of Pathological Condition in Human Skeletal Remanins (Washington: Smithsonian Institution Press, 1985), 261.
• Özbek Metin, Çayönü İnsanlarında Diş ve Dişeti Hastalıkları, 5. Araştırma Sonuçları Toplantısı (s. 367-395). Ankara: Kültür Bakanlığı, 1988.
• Özbek Metin, Dişlerle Tarihöncesine Yolculuk, (Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2015), 107.
• Özbek Metin, Dişlerle Zamanda Yolculuk (Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2007), 10.
• Özbek Metin, Dünden Bugüne İnsan, (Ankara:İmge Kitapevi, 2000), 532.
• Özdemir Kameray, Ali Akın Akyol, Kaan İren ve Yılmaz Selim Erdal, Koru Tümülüsü İskeletlerinin Osteobiyografilerinin Element Analizi İle İncelenmesi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 740-760, 2018.
• Perizonius W.R.K., Closing and Non-closing Sutures in 256 Crania of Known Age and Sex from Amsterdam (W.D. 1883-1909), Journal of Human Evolution, 1984, s. 201-216.
• Scheuer Lourise ve Sue Black. Developmental Juvenile Osteoloogy, (New York 2000), 272.
• Sevim Ayla, Tepecik Ortaçağ Toplumunda Makroskobik Diş Patolojileri, Ankara Diş Hekimleri Odası Dergisi, 2005, 68-71.
• Şarbak Ayşegül, Akgüney İskelet Toplumu Dişlerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi, Antropoloji, 2019, 38: 5-19.
• Todd T. Wingate, Age Changes in Pubic Bone, American Journal of Biological Anthropology, 1921, 65.
• Torun Nevzat ve Pınar Gözlük Kırmızıoğlu, Tokat (Niksar İskeletlerinde Diş ve Çene Patolojileri, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 39 (2), 47-70.
• WEA. “Recommendations for Age and Sex Diagnosis of Skeletons” Journal of Human Evolutions, 1980, s. 517-549.
• White Tim D. ve Pieter A. Folkens, The Human Bone Manual (Elsevier: Academic Press, 2005), 385.
• Yaşar Zehtiye Füsun, Adli Dental Antropoloji: Dental Antropoloji Açısından Minnetpınarı ve Güllüdere Toplumlarının Dişlerinin Karşılaştırmalı Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2007.
• Yılmaz Usta Nalan Damla, Okşan Başoğlu, Onur Erdem, Cahit Kural ve Yusuf İzci, Iasos (Erken Bizans) ve Camihöyük (Helenistik-Roma) Kazıları İskelet Toplulukları Üzerinde Karşılaştırmalı Element Analizi, Antropoloji, 37, 7-14, 2019.