Şam Hac Güzergâhından Erken Dönem İslâmî Bir Yazıt (Karşılaştırmalı Analitik Çalışma)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 740 - 755, 26.12.2024

Ali B. İbrahim Gabbân Çevirmen: Hakan Temir , Çevirmen: İbrahim Oğuzhan

Öz

Tarih, insan ile başlar. Tarihin bir alt dalı olan İslâm tarihi ise İslâm Peygamberinin vahye muhatap olduğu süreçten itibaren anlamlı hale gelir. Her oluşumda başlangıç önemsendiğinden İslâm tarihinin başlangıcı sayılan Asr-ı saadet dönemi yoğun bir ilgiye muhataptır. Bu dönemi genel hatlarıyla resmedecek temel kaynaklar mevcut olsa da daha detaylı bilgilendirme için yeni kaynaklara ihtiyaç duyulduğu kesindir. Bu noktada arkeolojiye büyük iş düşmektedir. Zira onun verileri oldukça yeni ve kimi zaman güvenilirdir. Arkeolojik verilere duyulan ihtiyaçtan dolayı son iki asırdır Arap Yarımadası’nda arkeolojik malzeme toplanmaktadır. Benzer bir gayretin neticesi olarak 1900’lü yılların sonlarında yarımadada bilimsel araştırma yapan Gabbân, İslâm’ın ilk asrı için kilit nokta olabilecek bir yazıtı tesadüfen de olsa bularak çeşitli yönlerden analize tabi tutmuştur. İlk asra ait bu yazı, dönemin birçok özelliğini anlama açısından eşsiz bir bulgudur. Gabbân’ın analitik ve karşılaştırmalı yaklaşımı ise hem metodoloji hem de bilgi birikimi açısından oldukça önemlidir. Bu sebeple makalesinin Türk okurlarla buluşturulması ve onun ulaştığı sonuçların yeniden gözden geçirilmesi amaçlandı. Çeviride asıl metne sadık kalındı ve kısmen ilaveler yapıldı.

Anahtar Kelimeler

İslam Medeniyeti, Şam Hac Yolu, Yazıt, Kafile, Kaya Resimi

An Early Islamic Inscription on the Damascus Pilgrimage Route: A Comparative Analysis Study

Öz

History begins with humankind. Islamic history, which is a sub-branch of history, becomes meaningful from the time when the Prophet of Islam was the recipient of revelation. As beginnings hold significance in all formations, the Asr-ı Saadet period, regarded as the inception of Islamic history, has attracted intense interest. Even though there are basic sources to describe this period in general terms, it is certain that new sources are needed for more detailed information. At this point, archaeology has a great role to play. Its data is quite recent and sometimes reliable. Due to the need for archaeological data, archaeological material has been collected in the Arabian Peninsula for the last two centuries. As a result of a similar effort, Gabbān, who conducted scientific research on the peninsula in the late 1900s, accidentally discovered an inscription that could be a key point for the first century of Islam and analyzed it from various aspects. This inscription from the first century is a unique finding in terms of understanding many features of the period. Gabbān's analytical and comparative approach is highly significant both in terms of methodology and scholarly insight. This paper seeks to introduce his article to Turkish readers and to re-evaluate his conclusions. The translation is faithful to the original text and some additions have been made.

Anahtar Kelimeler

Islamic Civilization, Damascus Pilgrimage Route, Inscription, Caravan, Rock Drawing

Kaynakça

• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhü’l-Kebîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• el-Cebbûrî, Mahmûd Şakir. Neş’etü’l-Hatti’l-Arabî ve Tadavvürihi. Bağdat: 1984.
• Dâvûd, Mâyise Mahmûd. el-Kitâbâtü’l-Arabiyyeti ‘alâ’l-Âsâri’l-İslâmiyyeti munzü’l-Karni’l-Evvel hatta Evâhiri’l-Karni’l-Sânî Aşara li’l-Hicrî. Kahire: Mektebetü’n-Nahdeti’l-Mısriyye, 1991.
• el-Fa’r, Muhammed. Tadavvürü’l-Kitâbâti ve’n-Nukûşi munzu Fecri’l-İslâm hatta Muntasıfi’l-Karni’s-Sâbii’l-Hicrî. Cidde: Dâru Tihâme, 1405/1984.
• el-Hârisî, Nâsır b. Ali. en-Nukûşü’l-Arabiyyeti’l-Mübekkira bi Mıntikati’t-Tâif. Taif: 1415/1994.
• Gabbân, Ali. Şimâlü Garbi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye (el-Kitâbü’s-Sânî). Riyad: Matbaatü Sefîr, 1414/1993.
• Grohmann A., Expedition Philby- Ryckmans- Lippens en Arabie, II Partie- Textes epigraphiques, Tome I, Arabic İnscriptions, ed Pucliation Universitaires. Louvain: Istitu Orientaliste, 1962.
• Healey, John F. “Osmanlı Dönemi Kuzey Arabistanı’nda Bir Arkeolojik Buluntu: Medâin-i Sâlih’teki Nabatî Güneş Saati*”. çev. Oğuzhan, İbrahim ve Hakan Temir, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24 (2023): 231-40.
• el-’Iş, Muhammed Ebü’l-Ferec. Kitâbâtü Gayra Menşûra fi Cebelî Essîs. Mecelletü’l-İbhâs 3/17 (1964).
• İbn Abdürabbih, Ahmed b. Muhammed. Ikdü’l-ferîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânu’l-Arab (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Râhûye, İshâk b. İbrâhim. Müsned İbn Râhûye. Medine: Mektebetü’l-İmân, 1412/1991.
• İbn Sa‘d, Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• J. Derek. Content Islamic Rigs and Gems. London: Philip Wilson Publishers, 1987.
• Kehhâle, Ömer Rıza. A’lâmü’n-Nisâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• el-Kilâbî, Hayât Abdullah. el-Âsâri’l-İslâmiyye bi-Beldeti Bedâ- Muhâfazatü’l-Vech- Şimâli’l-Garbi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye. Medine: Câmiatü’l-Melikü’s-Suûd, Doktora Tezi, 1416.
• Müncid, Selahaddin. Dirâsât fî Târihi’l-Hatti’l-Arabî munzu Bidâyetihi ilâ Nihâyeti’l-Asri’l-Emevî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1972.
• Müslim b. Haccâc. el-Künâ ve’l-Esmâ. thk. Abdurrahim Muhammed Ahmed el-Kaşkarî. Medine: el-Camiatü İslâmî, 1404.
• Ory, Solange. Les graffiti Umayyades de Ayn al-Garr. Extraits du Bulletin du Musee de Beyrout, 1967.
• er-Râşîd, Sa‘d b. Abdülazîz. Nakşü Müerrih mine’l-Asrî’l-Emevî Mechûl el-Mevki min Mıntıkati Cenûbi’l-Hicâz. Dirâsât fî’l-Âsâr I, Buhûs İlmiyye. Riyâd: Câmiatü Melik Suûd, 1413/1992.
• er-Râşîd, Sa‘d b. Abdülazîz. Kitâbâtü İslâmiyye Gayre Menşûra min “Ravâve” el-Medinetü’l-Münevvera. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1413/1993.
• er-Râşîd, Sa‘d b. Abdülazîz. Kitâbâtü İslâmiyye min Mekketü’l-Mükerreme. Riyad: Mektebetü Melik Fehd, 1416/1995.
• er-Râzî, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-Ta‘dil. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Evsat. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415.
• et-Tirmizî, Muhammed b. İsâ. el-Câmiü’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• el-Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhu’l-Yaʿkûbî. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1960.