ADİLCEVAZ KEF KALESİ KAZISI: YENİ BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 253 - 274, 29.03.2023

İsmail Coşkun , Orhan Varol , Erdal Polat

https://doi.org/10.33469/oannes.1234641

Öz

Urartu kalelerinden biri olan Kef Kalesi, Bitlis İli, Adilcevaz İlçe sınırları içerisinde Süphan Dağı’nın eteklerinde 2300 rakımıyla Van Gölü’ne hâkim volkanik bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kale, Van Gölü havzasına inen önemli bir geçiş güzergâhı üzerinde bulunmaktadır. Urartu Kralı II. Rusa (MÖ 685-645) döneminde inşa edilen Kef Kalesi, krallığın zenginliğini ve gücünü ortaya koyması bakımından önemlidir. Kef Kalesi’nde ilk kazılar 1964-1972 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda tespit edilen mimari ve yazınsal değerdeki arkeolojik verilerle kalenin önemi ortaya çıkmıştır. Yaklaşık olarak 50 yıl aradan sonra Kef Kalesi yeni dönem kazıları 2021 yılında başlatıldı. Bu çalışmada, 2021 ve 2022 yılında Kef Kalesi’nde ulaşılan arkeolojik ve filolojik verilerin değerlendirmelerine yer verilmektedir. Arkeolojik veriler ilk dönem kazıları ve bulgularıyla bağlantılı bir şekilde yorumlanmaktadır. Kalenin büyük salonunda çalışmalar başlamış, burada yer alan fil ayakları yeniden ayağa kaldırılmıştır. Kef Kalesi ikinci dönem kazılarında çanak çömlek parçalarının yoğun bir şekilde ele geçtiği hizmet odaları tespit edilmiştir. Birbirleri ile bağlantılı olan bu odalarda öğütme aletlerinin de ele geçmesi, odaların, sarayın mutfak bölümü olabileceğini düşündürmektedir. Yüzey araştırması ve kazı sürecinde Urartu çivi yazılı iki parça bulunmuş ve bu parçaların okuması yapılmıştır. Kalede bulunan tanrısal motifli ve mitolojik sahneler içeren çivi yazılı taş bloklar, Urartu arkeolojisinin Kef Kalesine özgü önemli buluntularındandır. Bazalt taş bloklara işlenmiş yazıtlarda geçen ašiḫusi sözcüğünün ‘aş/bereket evi’ anlamıyla tarihsel dil etkileşimleri ve etimoloji çalışmalarına kaynaklık edeceği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Doğu Anadolu, Kef Kalesi, II. Rusa, Çivi Yazısı

Teşekkür

Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Adilcevaz Kaymakamlığı'na teşekkür ederiz.

ADILCEVAZ KEF FORTRESS EXCAVATION: NEW FINDINGS AND EVALUATIONS

Öz

Kef Fortress of Urartu, is located on a volcanic hill overlooking Lake Van with an altitude of 2300 on the skirts of Süphan Mountain within the borders Adilcevaz Districts of Bitlis Province. The fortress is located on an important transition route leading to the Van Lake basin. Kef Fortress and its surrounding settlement, built during the reign of Urartian King Rusa II (685-645 BC), are important in terms of revealing the wealth and power of the kingdom. The first excavations in Kef Fortress were carried out between 1964-1972. With the important architectural and literary archaeological information discovered in these investigations, the significance of the fortress has been made clear. The excavations for Kef Fortress's new age were restarted in 2021 after a hiatus of over 50 years. This study incorporates analyses of the archaeological and philological information gathered in Kef Fortress in 2021 and 2022. Archaeological data are interpreted in connection with the early excavations and findings. Work has begun in the Great Hall of the fortress, and the elephant feet here have been resurrected. During the second period excavations of Kef Fortress, service rooms where sherds were intensively found. The fact that grinding tools were also found in these interconnected rooms suggests that the rooms may have been the kitchen section of the palace. During the survey and excavation, two pieces of Urartian cuneiform were found and these pieces were read. Cuneiform stone blocks with divine motifs and mythological scenes found in Kef Fortress, are important finds of Urartian archeology. It is understood that the word ašiḫusi, which is mentioned in the inscriptions carved on basalt stone blocks, will be a source for historical language interactions and etymology studies with the meaning of 'house of food/fertility'.

Anahtar Kelimeler

Urartian, East Anatolia, Kef Fortress, Rusa II, Cuneiform

Kaynakça

• BALKAN, K., 1984. “Urartuluların Kökeni ve Dilleri”, Belleten 48 (191-192), ss. 513-522.
• BURNEY, C. A., 1957. “Urartian Fortresses and Towns in the Van Region”, Anatolian Studies 7, ss. 37-53.
• BURNEY, C. A. – LAWSON, G. R. J., 1958. “Urartian Reliefs at Adılcevaz, on Lake Van, and a Rock Relief from the Karasu, Near Birecik”, Anatolian Studies 8, ss. 211-218.
• BİLGİÇ, E. – ÖĞÜN, B., 1964. “1964 Adilcevaz Kazıları Hakkında”, Türk Arkeoloji Dergisi Cilt 2, Sayı XIII, ss. 102-105.
• BİLGİÇ, E. – ÖĞÜN, B., 1964. “1964 Kef Kalesi Kazıları”, Anatolia Dergisi, sayı 8, ss. 64-93.
• BİLGİÇ, E. – ÖĞÜN, B., 1967. “Adilcevaz’da İkinci Mevsim Kazıları (1965)”, Türk Arkeoloji Dergisi s. XIV, ss. 119-123.
• BİLGİÇ, E. – ÖĞÜN, B., 1974. “Adilcevaz Kef Kalesi Kazıları 1972”, Türk Arkeoloji Dergisi 30 (1), ss. 31-35.
• ÇAVUŞOĞLU, R. – BİBER, H. – KILIÇ, S. – YILMAZ, H., 2018. “Van Çavuştepe Kalesi 2015-2016 Yılı Çalışmaları”, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, ss. 187-206.
• ÇİLİNGİROĞLU, A., 2007. “Urartulu Argiştî Oğlu Kral Rusa: Bir Başarı Öyküsü”, TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (10), ss. 73-89.
• ÇİLİNGİROĞLU, A. – IŞIKLI, M., 2015. “25. Yılında Ayanis Kalesi Kazıları Dün, Bugün ve Gelecek”, Eds.: H. Kasapoğlu-M. Ali Yılmaz, Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, ss. 309-323.
• DİNÇOL, M. A. 1994. “Cultural and Political contacts between Asyria and Urartu”, Journal of the Instute of Archaeology, Tel Aviv.
• HULIN, P., 1959. “New Urartian Inscriptions from Adilcevaz”, Anatolian Studies 9, ss. 189-195.
• IŞIKLI, M., 2014. “Reflectings on Twenty Five Years of Excavations at Ayanis; Past, Present and Future”, ARAMAZD (Armenian Journal of Near Eastern Studies), VIII/1-2, ss. 110-119.
• KÖNİG, W. F., 1950. Handbuch der chaldischen Inschriften, Archiv für Orientforschung, Beiheft 8. Selbstverlag Ernst Weidners, Graz (Cilt 1).
• KÖNİG, W. F., 1955. Handbuch der chaldischen Inschriften, Archiv für Orientforschung, Beiheft 8. Selbstverlag Ernst Weidners, Graz (Cilt 2).
• LYNCH, H. F. B., 1901. Armenia, Travels and Studies Vol. II The Turkish Provinces, Longmans Green and Co. London: 39 Paternoster Row New York and Bombay.
• ÖĞÜN, B., 1978. “Die Urartäischen Bestattungsbräuche”, In Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens, 2, ss. 639-678.
• ÖĞÜN, B., 1982. “Die urartáischen Paläste und die Bestattungsbräuche der Urartäer”, Palast und Hütte, Beiträge zum Bauen und Wohnen im Altertum, Verlag Philipp von Zabern, ss. 217-236.
• BİLGİÇ, E. – ÖĞÜN, B., 1968. “1967 Adilcevaz Kef Kalesi Kazıları”, Türk Arkeoloji Dergisi XVI-I, ss. 45-50.
• SALVINI, M., 1998. “The Inscription of the Urartian King Rusa II at Kef Kalesi (Adilcevaz)”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, 40 (1), ss.123-129.
• SALVINI, M., 2008. Corpus Dei Testi Urartei Volume I, II, III, Le Iscrizioni Su Pietra E Roccia-Tavole, Roma.