AZERBAYCAN VE ÖZBEK TÜRKLERİNE AİT DESTANLARDA KADIN İMGELERİNİN ÖZELLİKLERİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 12, 30.12.2023

Terane Heşimova

Öz

Türk halklarına mahsus destanlar Türk halklarının kahramanlıklarının, inançlarının ve düşünce tarihlerinin yanı sıra, tarih öncesi ve tarih sonrası yaşamlarının canlı bir resmini çiziyor. Azerbaycan ve Özbek halklarının destanlarında Türk milletinin ahlâkını, psikolojisini, geleneklerini, millî ve kültürel özelliklerini, mücadele tarihini, düşünce tarzını görüyoruz. Makalede Azerbaycan ve Özbek halklarının destanlarında kadın imgelerinden söz ettiğimizde, ortak kahramanlık destanlarında ve ayrıca Özbek destanlarında kadın imgelerinin özelliklerinden bahsedilir.
Azerbaycan ve Özbek halklarının, genellikle, Türk topluluklarının ortak destanlarında hacim, rivayet, süje hattı yönünden farklılıklar olsa bile, genel olarak aynı dönemi, sosyo-politik olayları konu eden, aynı kişilikler ve s meselelerde çoğunlukla benzer özellikleri vardır. Kadının Türk kültür tarihindeki yerini bu destanlarda görmek mümkündür. Destanlarda betimlenen kadın tipleri toplumda kadının yerini ve değerini göstermekle, Türk kadınının geçmişteki durumu hakkında fikir sahibi olmamıza, yanı sıra toplumun varlığını sürdürmesinde kadınların rolünü tayin etmemize yardımcı oluyor.

Abstract

Turkic epics paint a vivid picture of the heroism, beliefs and thought of the Turkic peoples, as well as their prehistoric and posthistoric life. The epics of the Azerbaijani and Uzbek peoples reflect morality, psychology, traditions, national and cultural characteristics, the history of the struggle and the way of thinking of the Turkic peoples. The article discusses the image of a woman in the common heroic epics of the Azerbaijan and Uzbek peoples, as well as in the epics belonging only to the Uzbek people.
Despite the differences in volume, narration and storyline in the Azerbaijani and Uzbek epics, and in general the common epics of the Turkic peoples, they usually have similar characteristics on issues related to the same socio-political events and period, as well as personalities. These epics show show women's place in the history of Turkic culture. The types of women depicted in the epics, showing the place and value of women in society, help us to understand the position of Turkic women in the past, as well as to determine the role of women in the continuation of the life of society.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Azerbaycan, Özbek, Destan, Kadın İmgesi, Ortak Özellikler, Folklore, Azerbaijan, Uzbek, Epic, Female Image, Common Features

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm yazarları, araştırmanın dürüstlüğü ve bilimsel ilkeleri koruma konusundaki yükümlülüklerini kabul etmektedir. Bu makalede sunulan veriler, literatür taramaları ve sonuçlar, titiz araştırma ve doğru bilgi sunma amacıyla kaynak gösterilerek derlenmiştir. Araştırma sürecindeki veri toplama, analiz ve yorumlama adımları bilimsel standartlara uygunluk gözetilerek gerçekleştirilmiştir. Tüm kaynaklar ve alıntılar, uygun biçimde atıf yapılarak belirtilmiştir. Ayrıca, bu makalede yer alan verilerin kullanımında, insanlar veya kurumlar üzerinde herhangi bir yanlış veya haksız öneri veya sonuç çıkarma amacı bulunmamaktadır. Makalede ifade edilen düşünceler ve görüşler, yazarların kişisel yaklaşımlarını yansıtmakta olup editoryal bir görüşü yansıtmayabilir. Çalışmada adı geçen herhangi bir kurum, kuruluş veya kişilerle ilişkili bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. Herhangi bir mali destek veya maddi katkı bu çalışma için açıklanmamıştır. Bu etik beyan, makalenin doğruluğunu ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla sunulmuştur.

Kaynakça

• Akyüz. Ç, Dünden Bügüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or TurkicVolume 6/4 Fall, p. 15-26, Turkey. 2011
• Bars Mehmet Emin, Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri, International Journal of Languages’ Education and Teaching Volume 3, 2014
• Çelikbay. A. (2000) Göroğlinin Tuğilişi Destanı-Özbek Variyantı, Ankara, s. 846
• Çolak. H. Özbek Kahramanlık Destanı Zülfizar, İzmir, 2001, s 445
• Fedakar. S. Alpamış Destanı Ve Bey Böyrek Hikâyesi Arasında Bir Karşılaştırma, Milli Folklor, cilt.7, s.51-64, 2001
• Fedakar. S, Özbek Destan Geleneği ve Rüstem Han Destanı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir: 2003.
• Karataş A. Doğa Tarihi Açısından Dede Korkut Hikayeleri Üzerine Bir İnceleme, http://www.acikbilim.com/2015/04/incelemeler/doga-tarihi-acisindan-dede-korkut-hikayeleri-uzerine-bir-inceleme.html, Kullanma tarihi: 20.11.2021
• Karaca. S. Özbek Destanları VI: Dalli, Ankara, Türk Dil Kurumu, 2017, 542 s.
• Kaplan, M. (1976), "Dede Korkut Kitabında Kadın", Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Dergah Yayınları, İstanbul , ss. 41-54.
• “Kitabi-Dede Korkut” Destanı: Azerbaycan Milli Kütübhanesi.- Bakü, 2015.- 590 s.
• Kırbaşıoğlu Filiz, “Köroğlu”nun Özbek Variyantları Üzerine Bir İnceleme, Milli Folklor dergisi, 2019
• Mestelili.Ş.“Kitabi-Dede Korkut” da Kadın Kültü, 2013, https://mastalilishabnam.wordpress.com/2013/07/04/kitabi-d%c9%99d%c9%99-qorqudda-qadin-kultu/comment-page-1/ Kullanma tarihi: 12.11.2021
• Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı, 2017, 735 s
• Teke Tuğba, Özbek Türklerine Ait Destanlarda Kadın İmgeleri Üzerine Değerlendirmeler, Bartin Üniversitesi, 2020, Doktora tezi, 305 s.
• Yardımcı. M. Türk Destanlarında Tipler ve Motifler, https://www.turkedebiyati.org/turk-destanlarinda-tipler-motifler.html Kullanma tarihi: 05.11.2021