Okul Öncesi Çocuk Kitaplarının Sosyal Hizmet Bakışı ile İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 5, 44 - 70, 31.12.2024

Selin Demirbaş , Zeynep Ökdemir , Tuğba Özçoban

Öz

Yapılan çalışmada İstanbul’da bulunan 6 çocuk kütüphanesindeki 0-6 yaş okul öncesi 600 çocuk kitabında sosyal hizmet ile ilgili; toplumsal cinsiyet, ölüm/yas, farklılıklar, korku, şiddet, ihmal/istismar, boşanma, göç, engellilik, değerler eğitimi ve bu temaları kapsamayan, sosyal hizmet başlığı altında kategorize edilemeyen diğer şeklinde nitelendirilen temaları içeren (aile ilişkileri, didaktik-öğretici, cinsellik, tuvalet eğitimi, hayvanları tanıma, hayal gücü, fantastik öğeler, sağlık ve hastalıklar, doğal afetler, tarih, çevre kirliliği, uyku öncesi kitaplar, klasik masallar, dini öğeler, mizahi anlatım, doğa-tabiat, bilmece, meslekler, macera) kavramların işleniş biçimi incelenmiştir. 600 çocuk kitabı listesi excel dosyasında “kitap isimleri”, “yazar”, “konu\tema” ,“açıklama”, “uygunluk durumu” ve “yaş aralığı” belirtilmiş olup tablo oluşturulmuştur. Bu tabloyu isteyen çalışmacıların iletişime geçmesi halinde iletilecektir. Araştırma verilerinin toplanması için araştırmacılar tarafından 0–6 yaş çocuklarına yönelik kitaplar incelenerek, kitapların taşıması gereken özellikler ve sosyal hizmet bakış açısını içermesine ilişkin bir “kitap içeriği analiz listesi” oluşturulmuştur. Liste; kitabın adı, kitabın yazarı, konu/tema, kitabın içeriği, kitabın çocuğa görelik durumu, kitabın hitap ettiği yaş aralığı olmak üzere 6 alt bölümden oluşmaktadır. Araştırmada yer alan çocuk kitaplarında iki temel ölçüt göz önünde bulundurulmuştur: Kitabın 0-6 yaş çocuklarına uygun nitelikte olması ve kitabın görsel içerik bulundurmasıdır. Örneklemi oluşturan her bir kitap, 3 araştırmacı tarafından birbirlerinden bağımsız olarak incelenmiştir. İncelenen kitaplarından 297 diğer (aile, arkadaşlık, didaktik, sağlık, cinsellik vb.), 155 değerler eğitimi, 50 farklılıklar, 35 toplumsal cinsiyet, 20 korku, 13 şiddet, 7 ölüm/ yas, 7 ihmal/ istismar, 6 engellilik, 5 sosyal hizmet (evlat edinme, koruyucu aile, tek ebeveynlik), 3 boşanma, 2 göç konuları içeren çocuk kitabına ulaşılmıştır. Kitapların tematik tasniflerinin ardından, MaxQda Analiz Programı ile içerik analizi yapılmıştır. Analizde, yoğunluk grafikleri, görsellerin analizi ve kitap içeriklerinin tematik kodlamaları yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda çocuk kütüphanelerinde bulunan kitapların çocuğa görelik ilkesine uygunluğu değerlendirilmiş, sosyal hizmete ait bazı değerlerin çocuk kitaplarındaki sunuş biçimi, görsel ve alıntı içerikli bulgular olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmanın sosyal hizmet bakış açısının artırılması yoluyla daha fazla nitelikli çocuk kitabı yazılmasına ve kitaplardaki sosyal hizmet kavramlarının işleyiş biçiminin zenginleştirilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çocuk edebiyatı, sosyal hizmet, içerik analizi

Teşekkür

Bu çalışmanın verilerinin taranması sırasında araştırmacılara destek olan kütüphane çalışanlarına teşekkür ederiz.

ANALYSIS OF PRESCHOOL CHILDREN'S BOOKS FROM A SOCIAL WORK PERSPECTIVE

Öz

In the study conducted, 600 children's books for preschool children aged 0-6, located in six children's libraries in Istanbul, were examined in terms of social service-related themes. These themes include gender, death/grief, differences, fear, violence, neglect/abuse, divorce, migration, disability, values education, as well as other themes not categorized under social service, such as family relationships, didactic/educational content, sexuality, toilet training, animal recognition, imagination, fantasy elements, health and illness, natural disasters, history, environmental pollution, bedtime stories, classic fairy tales, religious elements, humorous narration, nature-environment, riddles, professions, and adventure. A list of the 600 children's books was compiled in an Excel file, which includes "book titles," "authors," "topics/themes," "descriptions," "suitability status," and "age range." A table was created and will be shared upon request by interested researchers. To gather research data, the researchers examined books for children aged 0-6 and created a "book content analysis list" to assess the required features of the books and their alignment with the social service perspective. The list consists of six sections: book title, author, topic/theme, content, child-appropriateness, and age range. Two main criteria were considered for the children's books included in the study: the books' appropriateness for children aged 0-6 and the presence of visual content. Each book in the sample was examined independently by three researchers. Among the reviewed books, 297 were categorized as "other" (family, friendship, didactic, health, sexuality, etc.), 155 focused on values education, 50 on differences, 35 on gender, 20 on fear, 13 on violence, 7 on death/grief, 7 on neglect/abuse, 6 on disability, 5 on social services (adoption, foster care, single parenthood), 3 on divorce, and 2 on migration. After thematic classification of the books, content analysis was performed using the MaxQda analysis software. The analysis included density graphs, visual analysis, and thematic coding of the book contents. As a result of the study, the appropriateness of the books found in children's libraries to the principle of child-appropriateness was evaluated, and the presentation of certain social service values in children's books was identified through visual and citation-based findings. It is believed that this study will contribute to the writing of more quality children's books by enhancing the social service perspective and enriching the way social service concepts are presented in children's books.

Anahtar Kelimeler

Children, social work, content analysis

Kaynakça

• Akgün, E. Karaman Benli, G. (2019). Okul Öncesi Dönem Çocuklarla Bibliyoterapi: Bir Uygulama Örneği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11.
• Arslan Çoşar, Ş. (2018). Türk Dil Kurumunun ilköğretim okulları için yayınladığı Türkçe sözlüğünün toplumsal cinsiyet açısından analizi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, G. Kargın, T. (2021). Öğretmenlerin Kitap Önerisinde Kullandıkları Ölçütlerin Çocuk Edebiyatının Temel İlkelerine Göre İncelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 35 (4), 567-588.
• Aydın, İ. Öksüz, A. (2021). Çocuk Kitaplarının Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (25). 579-619.
• Başaran, M. Çelik, N. Güngör Aytar, A. (2021). Resimli Çocuk Kitaplarının Olumsuz Ögeler Açısından İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 41 (2). 1247-1272.
• Batgi, G. (2019). Masallar ve toplumsal cinsiyet: cinsiyet rollerinin inşası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Batmaz, Ö. (2021). Resimli Çocuk Kitaplarındaki Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Bir Bakış. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 5 (1). 1-18.
• Bulut, S. (2018). Çocuk edebiyatına sığınanlar: Zorunlu göç öyküleri. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. 8 (14).
• Burç, B. (2013). Rıfat Ilgaz’ın “Bacaksız’ın Başından Geçenler” Adlı Hikâye Serisindeki Eserlerin Çocuğa Görelik İlkesi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi.
• Cankurtaran, Ö. Beydili, E. (2016). Ayrımcılık Karşıtı Sosyal Hizmet Uygulamasının Gerekliliği Üzerine. Toplum ve Sosyal Hizmet. 27 (1). 145-160.
• Cunningham, H. (2005). Children and childhood in western society since 1500. Pearson Education.
• Demir, G. (2022). Tarihsel Süreçte Bibliyoterapi ve Kütüphanelerin Bu Süreçteki Yeri. Bilgi Yönetimi, 5 (2), 302-321.
• Düzyol, E. Gülüm, Z. Korkmaz, Ö. Ün, Ş. I. (2021). 5-6 Yaş Resimli Çocuk Kitaplarındaki Resim ve İçerik Ögelerinin MEB Okul Öncesi Eğitim Programı Sosyal-Duygusal Alan Kazanım ve Göstergeler Açısından İncelenmesi. Türk Kütüphaneciliği. 35 (2). 249-273.
• Elkatmış, V. Turan, L. (2023). Çocuk Edebiyatında Engellilik Teması ile Karşılaşan Çocukların Engelliliği Algılamaları Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 11 (1). 64-83.
• Genç, Y. (2018). Aile ve Çocukla Sosyal Hizmet Ders Kitabı. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Gilbert, N. Parton, N. Skivenes, M. (2009). Child protection systems: International trends and orientations. Oxford University Press.
• Gönen, M. Uygun, M. Erdoğan, Ö. Katrancı, M. (2012). Resimli Çocuk Kitaplarının Fiziksel, İçerik ve Resimleme Özellikleri Açısından İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi. 42 (196). 258-272.
• Gönen, M. Veziroğlu, M. (2013). Çocuk edebiyatının genel hedefleri. Çocuk Edebiyatı (1-12). Ankara: Eğiten Kitap.
• Gümüşoğlu, F. (2016). Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet. Toplum ve Demokrasi Dergisi. 2 (4). 39-50.
• Humphries, J. (2010). Childhood and child labour in the British Industrial Revolution. Cambridge University Press.
• International Labour Organization (ILO). (2017). Ending child labour by 2025: A review of policies and programmes. Retrieved from https://www.ilo.org
• Kabataş, B. Duyan, V. (2021). Doğrudan Sosyal Hizmet Uygulamalarında Hikâye ve Masallar. Sosyal Çalışma Dergisi. 5 (2). 146-170.
• Kaynak, D. Aktaş, E. (2017). Okul Öncesi Hikâye ve Masal Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Rolleri. Ekev Akademi Dergisi. (72). 67-86.
• Koç, M. (2002). Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Ruhsal Gelişim. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (12). 287-304.
• Körükçü, Ö. (2012). Okulöncesi Eğitime Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının Bulunması Gereken Temel Özellikler Açısından İncelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (2). 243-254.
• MEB. (2006). Okul Öncesi Eğitim Programı (36-72 Aylık Çocuklar İçin). MEB Yayınları, Ankara.
• Öner, U. (2007). Bibliyoterapi. Cankaya University Journal of Arts and Sciences, 1 (7). 133-150.
• Özen, B. (2022). Savaş ve Göç Gibi Travmatik Konuları Ele Alan Resimli Çocuk Kitapları. İmgelem. 6 (11). 517-538.
• Öztürk, G. M. Feyman Gök, N. (2021). Erken Çocukluk Dönemine Ait Resimli Çocuk Kitaplarında Cinsel Eğitim Unsurlarının İncelenmesi. Yaşadıkça Eğitim. 35 (2). 403–419.
• Öztürk, M. Giren, S. (2016). Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar İçin Hazırlanan Hikâye Kitaplarındaki Korku ve Şiddet Öğelerinin İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(4).
• Pilav, S. Orhan, M. (2020). 6 – 12 Yaş Grubu TÜBİTAK Çocuk Kitaplarının Değerler Eğitimi Yönünden İncelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18 (3). 434-453.
• Reynolds, L. (2019). Children's Literature as a Catalyst for Social Change. Senior Theses, 289.
• Save the Children. (1924). Geneva Declaration of the Rights of the Child. Save the Children Fund.
• Sever, S. (2006). Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Sezer, K. (2020). Çiğdem Kaplangı’nın Çocuk Kitaplarının Çocuğa Görelik İlkesi Açısından İncelenmesi. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 5 (2). 347-359.
• Şahin, G. (2014). Okulöncesi Dönem Çocuk Kitaplarında Görsel Bir Uyaran Olarak Resim. Turkish Studies (Elektronik), 1309-1324.
• Temur, M. Ertem, İ. S. (2019). Çocuk Edebiyatında Göç ve Göçmenlik. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 9 (2). 451-466.
• Trattner, W. I. (1999). From poor law to welfare state: A history of social welfare in America. Simon & Schuster.
• Tuncer, B. Tuncer, B. (2015). Okul Öncesi Eğitim Programlarının İncelenmesi ve Türkiye’de Uygulanan Programla Karşılaştırılması. International Journal Of Field Education. 1 (2). 39-58.
• Türkarslan, D. N. (2007). Boşanmanın Çocuklar Üzerine Olumsuz Etkileri ve Bunlarla Başetme Yolları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi. 11 (11). 99-108.
• Ülker-Erdem, A. Aydos, E. H. Çoban, A. (2017). Resimli Çocuk Kitaplarında Yer Alan Olumsuz Duygular ve Karakterlerin Kullandığı Baş Etme Stratejileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 17 (2). 914-931.
• UNICEF. (1946). The establishment of UNICEF: Supporting children worldwide. Retrieved from https://www.unicef.org
• UNICEF. (2021). State of the world's children report. Retrieved from https://www.unicef.org United Nations General Assembly. (1989). Convention on the Rights of the Child. Retrieved from https://www.ohchr.org
• Veziroğlu Çelik, M. Gönen, M. (2012). Resimli Çocuk Kitaplarının MEB Okul Öncesi Eğitim Programı’ndaki Kazanımlara Uygunluğunun İncelenmesi. Eğitim ve Bilim. 37 (163). 226-238.
• Yakar, Y. M., Yılmaz, O. Yılmaz, H. D. (2019). Çocuk Kitaplarında Sorun Odaklılık: Engellilik Algısı. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi. 3 (1). 56-76.
• Yalçın, S. K. Şengül, M. (2004). Dede Korkut Hikayelerinin Çocuk Eğitimi Açısından Öne Sürdüğü Değerler ve Ortaya Çıkarmak İstediği Tip Üzerine Bir Değerlendirme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 209-223.
• Yılmaz, O. Yakar, Y. M. (2018). Türk Çocuk Edebiyatında Sorun Odaklı Yaklaşım. Çocuk ve Medeniyet. 3(6). 29-42.
• Yolcuoğlu, İ. G. (2010). Çocukların İhmal-İstismara Uğramasında Aile ve Çocuklara Yönelik Risk Faktörleri ve Sosyal Hizmet Müdahalesi. Toplum ve Sosyal Hizmet. 21(1). 73-83.
• Yücel Çetin, D. Mangır, M. (2020). Çocuk Kitaplarında Cinsiyet Algısının Dile Yansıması. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 9(1). 166-187.
• Zigler, E. Styfco, S. J. (2010). The Head Start debates. Brookes Publishing.