İslam Aile Hukukunda Evliliği İspat Yükümlülüğünün Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 2, 31 - 52, 30.03.2024

Mustafa Bayram , Şevket Pekdemir

https://doi.org/10.5281/zenodo.10889548

Öz

Evlilik akdinin kurulmasındaki gerekli şartlar Hz.Peygamber döneminde belirlenip sonraki dönemde uygulanmış olmakla birlikte modern anlamdaki evlilik tescilinin ilk nüveleri Osmanlılarla birlikte uygulanmaya başlamıştır. Tarihsel süreçte gelişimini sürdüren tescil uygulaması hakların ispatında önemli yere sahip olmakla birlikte bu uygulamanın dışanda kalan evliliklerin durumu ve hangi sebeplerle ispat edilmesi gerektiği araştırmaya konu olmuştur. Bu makalede evliliğin ispatını gerektiren sebepler işlenmiş ayrıca ilgili kısımlarda İslam hukukunun pozitif hukuktan ayrıldığı kısımlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma sırasında mukâyeseli yönteme başvurularak iki hukuk sistemine ait literatür taraması yapılıp, evlilik öncesi , evlilik içi ve evlilik sonrası hak ve sorumlulukların tespitinde ispatın önemi ortaya konulmaya çalışılmış, ayrıca evliliğin tescilinin önemine değinilmiştir. Tarihsel süreçte evliliğin tesciline getirilen zorunluluğun yaşanan mağduriyetlerin zorunlu sebebi olduğu sonucuna varılmıştır. Tarihsel sürecin bizlere aktardığı tecrübeden hareketle İslam hukukunun da ruhuna uygun olan evliliğin resmi statüde olmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Evlilik, Aile, İspat, Hak, Sorumluluk

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV, 2000, 466-471
• Acar, Halil İbrahim, “İslam Hukuku Açısından Nişanlanma”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23 (2005), 71-94.
• Akıntürk, Turgut. Medenî Hukuk, İstanbul: Beta Yayınları, 2017.
• Aras, Bahaddin. Boşanma Davalarında Yargılama Usulu ve Aile Mahkemeleri. Ankara: Adalet Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanânî, el-Musannef, thk. Habîburrahmân el-Azamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403.
• Abdülhamîd, Muhammed Muhyiddîn, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye, İstanbul: Matbaatü’l-İrşâd, 2021.
• Bâbertî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1489/1970.
• Bedruddîn el-Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye, 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• Berki, Şakir, “Türk Medeni Kanununda Evlenmede Mutlak Butlan”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 19/1-4 (1962), 201-231.
• Berki, Şakir “Türk Medeni Kanununda Karı Kocanın Mirasçılığı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21/1 (1964), 309-342. Bilmen, Ömer Nasûhî, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1976.
• Bingöl, Kemale Leyla Aslan. “Gaipliğin Miras Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 48 (2021), 313-334.
• Cessâs, Ebû Bekir Aḥmed b. Alî er-Râzî. Âhkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdu’s-Selâm Muhammed Alî Şâhîn. 3 Cilt. Beyrut; Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İvaz. el-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-erbaa. 5 Cilt. Lübnan; Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Ceylan, Zeynep Şeyma. “Yargıtay Kararları Işığında Zina Sebebiyle Boşanmada Manevi Tazminat İstemi” 17/1 (2022), 49-94.
• Çalışkan, İbrahim. “İslam Hukukunda Zina Suçunun Mahiyeti ve Cezası”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33/1 (1994), 61-100.
• Çiğdem, Recep. Mukayeseli Medeni Hukuk. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Çitak, Burçak. Eşler Arasında Nafaka Yükümlülüğü. İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe, Hâşiye ale’ş-Şerhi’l-Kebîr. 4 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• Dirik, Mehmet. “İslâm Hukuku Açısından Nişanı Bozma Tazminatı”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 13 (2021), 107-137
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşaŝ es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnaût. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru Taybe, 2002.
• Ebu Zehre. Muhammed el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye. Suriye: Dâ’ru’l-Fikr, 1950.
• Ergüne, Mehmet Serkan. “Nişanın Bozulmasında Maddi Tazminat”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 72 (2016), 257-771.
• Ersöz, Oğuz. “Yoksulluk Nafakasının Sona Ermesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 12 (2018), 463-504.
• Gökçe Canarslan. “743 Sayılı Kanundan Günümüze Sağ kalan Eşin Mirasçılığı”. Electronic Journal of Vocational Colleges 5/6 (2015), 30-39.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslam Hukukunda Mehir”. Mehir Dergisi, 2 (1998), 23-25
• Gözübenli, Beşir, “Mefkud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 28, Ankara: TDV Yayınları, 2003, 253-56.
• Heyet, el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Bulak: Matbaatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 2. Basım, 1310.
• Heyet, el-Mevsûatu’l-Fıkhıyye. 45 Cilt. Kuveyt: Dâru’s Selâsil, 1980.
• Heyet. Mecelletü Mecmaʿi’l-fıkhi’l-İslâmî. 40 Cilt. Cidde, 1431.
• İbn Arabî, Ebu’l-Fazl Bekr b. Muhammed b. el-Ala el-Basrî el-Mâlikî el-Kuşeyrî. Ahkâmü’l-Kurʾân. 2 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri, 2016.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullâh b. el-Absî. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’r-Rüşd, 1409.
• İbnü'l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr li’l-âcizi’l-fakir. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1970.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. et-Turuku’l-Hukmiyye fî’s-Siyâseti’ş-Şeriyye. thk. Nâyif b. Ahmed el-Hamd. 2 Cilt. Mekke: y.y., 1428.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muġnî. 10 Cilt. Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muḥammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen İbn Mâce. nşr. Muḥammed Fuâd Abdülbâkî. Dâru İhyâi’l-Kütübü’l Arabiyye, 2010.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârı Sâdır, ts.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrahîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râîk şerhu Kenzi’d-dakâik. 8 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1422/2002.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid. 4 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012.
• İbnu’l-Munzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-İşrâf alâ Mezâhibi’l-Ulemâ. thk. Ebû Hammâd Saġîr Ahmed b. Muhammed. 10 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetu’l-Mekketu’s-Sekâfiyye, 1425/2004.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs, ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994. Karaman, Hayrettin. Mukâyeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1996.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesûd, Bedâiu’s-Sanâʾi fî tertibi’ş-şerâi, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Komisyon. TBK, Türk Borçlar Kanunu. Türk Borçlar Kanunu 6098 (11 Ocak 2011).
• Köse, Saffet. “Nikah Hak ve Değer Bağlamında Fıkhı Analiz”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017), 9-44.
• Kudûrî, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed, Muhtasaru’l-Kudûrî fî’l fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyda, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Kutoğlu, Tuğba. “Türk Mevzuatında ve İçtihatlarında Babalık Hükmü”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12 (2010), 945-982.
• Lecnetü’l- Ulemâ, Mecelletü’l-Ahkâm. Karaçi: Nur Muhammed, ts.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvatta (Rivâyetu Ebî Musab). thk. Beşşâr Avvâd Marûf, Mahmûd Halîl. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1412.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen Alî b. Muḥammed el-Basrî, el-Hâvî’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî ve huve Şerḥu Muhtasari’l-Müzenî. thk. eş-Şeyh Alî Muhammed Meûd eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419-1999.
• Merğînânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ebûbekr el-Ferğânî el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mubtedî. thk. Tallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl Abdullâh b. Mahmûd el-Hanefî, el-İhtiyâr li-talîli’l-Muhtâr. thk. Abdullatîf Muhammed Abdurrahmân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn Yahya b. Şerîf , el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb, 23 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts. Özbek, Dilek. Aile Davaları Rehberi. Ankara: Adalet Yayınları, 2020.
• Öztürkoğlu, Sema. İslam Hukukuna Göre Gizli Nikah Sebepleri ve Sonuçları. Samsun: Ondukuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Pekmez, Cüneyt. “Tedbir Nafakasına İlişkin Güncel Yargıtay Kararlarının İncelenmesi”. Aile Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7 (2021), 141-160.
• Resmî Gazete. “Anayasa Mahkemesi Kararı”. Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü (13 Mart 1999), 7.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene. 4 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l- İlmiye, 1994.
• Sağlam, Hadi. “İslam hukukunda mehir evlilik sigortası mıdır?” Universal Journal of Theology, 1 (2016), 1-19.
• Semerkandî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed Ebû Bekr. Tuhfetü’l-Fukahâ,. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Sümeyya Akman Köse. İslam Hukukunda Miras Engelleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Şengül, Eda Şahin. “Yargıtay Kararları Işığında Nişanın Bozulmasında Manevi Tazminat”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakultesi Dergisi, 12 (2021), 520-38.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İdrîs b. Abbâs, el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990. Şahin, Osman. İslam Hukukunda Zaman Aşımı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Şahin, Hasan. İslam Miras Hukukunda İrade Hürriyeti, Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Şeybânî, Ebû Abdullâh Muḥammed b. el-Hasen, el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şirbînî, Şemsed-Dîn Muhammed b. Aḥmed eş-Şâfiî Hatîb, Muğnî’l-Muhtâc ilâ Marifeti Meânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415, 1994.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mucemu’l-Evsat. thk. Târik b. İvadullâh b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Taşbas, Mustafa Başar. Evlenmenin Şartları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tehânevî, Muhammed Alâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Keşşâfu Istilâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tahâvî Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Ahkâmü’l-Kurʾân. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Arıştırmaları Merkezi, 1995.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sunen. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Türkmen, Ahmet. “Yargıtay’ın Bağışlama Yaklaşımı Çerçevesinde Mehir ve Mehrin Geri Alınması”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22/2 (2020), 541-76.
• Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). Evlenme Başvurusu ve Töreni, (22 Kasım 2001).
• Uludağ, Sabiha Nur. Evlenmenin Hükümsüzlüğü Sebepleri. Çankaya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uyanık, Mehmet Zeki. “İslam Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergis 47 (2019), 57-87.
• Yazıcı, Samet. Evlilik Birliğinin Korunmasına Yönelik Hâkim Tarafından Alınacak Önlemler. Ankara: Ankara Üni Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Yazıcı, Oğuzhan. “Nafakanın Kaldırılması ve Azaltılması”. İstanbul Anadolu Hukuk Bürosu (10 Şubat 2023). Zapata, Tan Tahsin. Medenî Hukuk. Ankara: Savaş Yayınevi, 2018.
• Zeydan, Abdü’l-Kerim. el-Mufassal fî Ahkâmi’l-Mer’e ve Beyti’l-Müslim fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Müessesetü'r-Risâle, 1993.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus Tebyînü’l-hakāʾik Şerhu Kenzü’d-Dekâik. Kâhire: el-Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1895.