BELEDİYELERİN VERGİLENDİRME YETKİSİNİN KANUNİLİK İLKESİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 3, 433 - 444, 28.11.2017

Doğan Bozdoğan , Cuma Çataloluk

Öz

Devletin kamu ihtiyaçlarının karşılamak amacıyla
gerçekleştirdiği kamu hizmetleri düzenli mali kaynakların bulunmasını gerekli
kılmaktadır. Söz konusu kaynakların önemli bir kısmının vergilerle sağlanması,
vergilerin en yaygın kamusal finansman türü olduğunu göstermektedir.
Dolayısıyla devletler kamu hizmetlerinin gerçekleşebilmesi için ihtiyaç duyduğu
mali kaynakları vergilendirme yetkisini kullanarak karşılamaktadırlar.
Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayanarak vergi
alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücüdür. Vergilendirme yetkisi
devlet tüzel kişiliği tarafından doğrudan kullanılabileceği gibi, yerel
idarelere de belirli ölçüler içerisinde devredilebilmektedir.

Vergi gelirleri merkezi idare için
olduğu kadar yerel idareler içinde önemli bir finansman kaynağıdır. Yerel
yönetimlerin mali açıdan güçlendirilmesiyle, hizmet etkinliğini artırmak
hedeflenmektedir. Vergilendirme yetkisinin merkezi ve yerel idare arasındaki
paylaşımı konusu ise ülkelerin Anayasaları tarafından belirlenmektedir. 1982
Anayasası’nın vergilendirmeyle doğrudan ilgili temel hükmü olan 73. maddede
vergilendirme yetkisinin yasama organına ait olduğu hükme bağlanmıştır.
Anayasa’da yerel yönetimlerin vergilendirme yetkisini kullanabilmesine dair
hüküm bulunmamaktadır.

Çalışmada kanunilik
ilkesi çerçevesinde belediyelerin vergilendirme yetkisi Anayasa Mahkemesi
kararları ışığında incelenecektir. Bu kapsamda vergilendirme yetkisi kavramı ve
kanunilik ilkesi açıklanarak gerek 1982 Anayasası’nın 73. maddesi gerek
belediyelerin özerkliği ve gerekse Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı göz
önüne alınarak Anayasa mahkemesinin kararları öncülüğünde belediyelerin
vergilendirme yetkisinin varlığı değerlendirilecek ve bir takım önerilerde
bulunulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Belediyeler, Vergilendirme Yetkisi, Kanunilik İlkesi

Kaynakça

• Alodalı, Fatih B., Özcan L., Çelik F. ve Usta S. (2007). Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve Türkiye’de Belediyelerde Özerklik. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, Yerel Ekonomiler Özel Sayısı.
• Bayraklı, Hasan H. Ve Sezer, Y. (2000). “Devletin Vergilendirme Yetkisi Karşısında Temel Hak ve Özgürlüklerin Güvence Altına Alınması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2, 1.
• Budak, T. Ve Yakar, S. (2007) “Vergilendirme Yetkisinin Sınırları”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 133-144.
• Çağan, N. (1982). Vergilendirme Yetkisi. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları.
• Çağan, N. (1984). “Türk Anayasası Açısından Vergileme Yetkisi”. Anayasa Dergisi, Ankara, 1.
• Çelik, A. (2013). “Yerel Özerklik Açısından 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun Genel Bir Değerlendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18, 1, 17-28.
• Çınar, T. ve Güler, Birgül A. (2004). Yerel Maliye Sistemi. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Doğrusöz, B. (2000). Yargı Kararları Işığında Vergilerin Kanuniliği İlkesi Açısından Türk Vergi Mevzuatının Değerlendirilmesi, Anayasal Mali Düzen. XIII. Türkiye Maliye Sempozyumu, İstanbul, Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi, 12, 135-160.
• Egeli, E. Ve Diril, F. (2012). “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Mali Özerklik ve Vergilendirme Yetkisi”. Sayıştay Dergisi, 84.
• Erkin, G. (2013), “Türk Hukukunda Vergilendirme Yetkisi”. “Yaşar Üniversitesi E-Dergisi”, 8 (Özel Sayı), 1111-1154.
• Geray, C. (1998). “Kentsel Yaşam Kalitesi ve Belediyeler”. Türk İdare Dergisi, Ankara, 70, 421
• Güneş, G. (1998). Verginin Yasallığı İlkesi. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Hatipoğlu, C. (2005). Yerel Yönetimler ve Vergilendirme Yetkileri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• İnanç, H.ve Ünal, H. (2015). “Avrupa Yerel Özerklik Şartı ve Türkiye’de Belediyeler”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), 1-24.
• İsbir, B. (2009). “Temsili Demokrasi Anlayışına Göre Yerel Yönetimlerde Özerklik”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11, 1571-1599 (Basım Yılı, 2010).
• Jellinek, G. (1905), Allegime Staatslehre, Berlin.
• Kalabalık, H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Yerel Yönetimler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku. İstanbul. 2. Basım.
• Karaaslan, M. (2008). Özerklik ve Denetim Açısından Yerel Yönetimler Reformu. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R. (1995). Yerel Yönetimler Özerklik Şartı Karşısında Avrupa ve Türkiye. Ç.Y.Y.D., 23, 6.
• Keleş, R. (2000). Yerinden Yönetim ve Siyaset. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Memiş, E. (2006). Anayasa’nın “Vergi, Resim, Harç ve Benzeri Mali Yükümlülükler Kanunla Konulur, Değiştirilir ve Kaldırılır” Kuralı Bağlamında, Vergi Kanunlarında Hükümete Tanınan Alt ve Üst Sınırları Belirleme ve Usul ve Esasları Maliye Bakanlığınca Belirlenir” Hükümlerinin Değerlendirilmesi. Danıştay Başkanlığı 138. Yıl Sempozyumu.
• Nadaroğlu, H. (1983-1984). Mahalli İdareler Maliyesindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 29.
• Ökmen, M. ve Parlak, B. (2008). Kuramdan Uygulamaya Yerel Yönetimler, İlkeler, Yaklaşımlar ve Mevzuat, Alfa Aktüel, İstanbul.
• Öncel, M., Kumrulu, A. ve Çağan, N. (2003). Vergi Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş, 11. Baskı.
• Öz, S. (2012). “Anayasa Mahkemesinin Belediye Meclislerinin Vergilendirme Yetkisiyle İlgili Kararına İlişkin Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67, 4.
• Özbudun, E. (2004). Türk Anayasa Hukuku. Ankara, 8. Baskı.
• Palamut, Mehmet E. (2002). “Ulusal Egemenlik Bağlamında Vergilendirme Yetkisi ve Türkiye’nin AB Karşısındaki Konumu, Avrupa Birliğine Geçiş Süreci ve Türk Kamu Maliyesinin Uyumu”. 17. Türkiye Maliye Sempozyumu, TÜRMOB Yayınları, 185, 219-243.
• Saraçoğlu, F. (2003). “Vergilendirme Yetkisi ve Türkiye Avrupa Birliği İlişkileri”. Gazi Üniversite İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3.
• Saran, U. (1995). “Özerklik ve Mahalli İdareler Düzeyinde Denetim”. Türk İdare Dergisi, 408.
• Saran, U. (2004). Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma. Ankara: Atlas Yayıncılık.
• Şengül, R. (2013). Yerel Yönetimler. Kocatepe: Umuttepe Yayınları.
• Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek A. (2016). Vergi Hukuku (Genel Hükümler), 7. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa.
• Tamer, M. (2016). “Belediye Personelinin Sorunlarına Yönelik Bir Alan Çalışması: Hatay Büyükşehir Belediyesi”. 2. Uluslararası Çin’den Adriyatik’e Sosyal Bilimler Kongresi, 98-109.
• Taş, M. (2000). “Anayasal Vergi Normları Açısından Gelir Vergisi”. 13. Türkiye Maliye Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi, 12.
• Tavşancı, A. (2004). “Türkiye’de Yerel İdarelerin Vergilendirme Yetkisi ve 1982 Anayasası”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 1.
• Tekbaş, A. (2009). “Vergi Kanunlarının Anayasa Uygunluğunun Yargısal Denetimi: Türkiye Değerlendirmesi”. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı Yayını, Ankara.
• Topal, A.Kadir. (2004). “Belediyelerin Öz Gelirlerinin Arttırılmasında Vergilendirme Yetkisi: Ülkelerarası Bir Karşılaştırma”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3-4, 18. Türkiye, Ankara, Türk İdare Dergisi, 403, 195-204.
• Tosuner, M. (1989). 1980 Sonrası Türk Vergi Sisteminin Yapısı ve Gelişimi. İzmir: Bayraklı Matbaacılık.
• Turhan, S. (1998). Vergi Teorisi ve Politikası. İstanbul: Filiz Kitabevi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. Baskı.
• Türkoğlu, İ. (2009). Yerel Yönetimlerde Mali Reform Arayışları: Türkiye’de Belediyelerde Mali Özerklik ve Belediye Başkanlarının Mali Özerklik Algılaması. Ankara, T.C. Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Bakanlığı.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2009). “Yerel Yönetimler ve Mali Özerklik: Türkiye ve OECD Ülkelerinin Karşılaştırmalı Analizi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 21, 259-287.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2010). Mahalli İdareler. Ankara: Seçkin Yayınevi, 6. Basım.
• Yakar, S. ve Budak, T. (2013). “Bakanlar Kurulunun Vergilendirme Yetkisinin Alt Sınır: “Sıfır Oran’ın Anlamı”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 1, 399-426.
• Yakar, S. ve Gündüz, İsmail O. (2014). “Türkiye’de Belediyelerin Vergilendirme Yetkisi: “Var” mı “Yok” mu İşte Bütün Mesele Bu”. Sayıştay Dergisi, 92.
• Yontar, İbrahim G. Ve Dağ, M. (2014). “Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı Çerçevesinde Türkiye’de Mali Özerklik”. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10, 21.
• Zengin, E. (1994). “Avrupa Yerel Yönetimler Şartı ve Türkiye”. Türk İdare Dergisi, İç İşleri Bakanlığı Yayını, 195-204.
• 1924 Anayasası
• 1961 Anayasası
• 1982 Anayasası
• 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu
• 5393 Sayılı Belediye Kanunu
• Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı