Gelişmiş ve Azgelişmiş Ülkelerde Doğrudan Yabancı Yatırım, Kurumsal Kalite ve Ekonomik Kalkınmanın Karşılaştırmalı Bir Analizi:1996- 2015 Dönemi

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 3, 561 - 586, 28.11.2017

Hidayet Ünlü , Emmanuel Nızıgıyımana Abidin Kemeç

Öz

Özet

1980’li yıllardan itibaren
dünya ekonomisi genelinde neo-liberal iktisat politikalarının yükselişe
geçmesiyle başlayan finansal serbestleşme uygulamalarının bir uzantısı olarak
sermaye hareketlerinin serbestleşmesi giderek artmıştır. Bu sürecin bir diğer
uzantısı da doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının  artış eğilimine girmesidir. Küreselleşme
olgusuyla birlikte, özellikle az gelişmiş ülkeler için gereksinim duyduğu
sermayenin tamamını ya da en azından bir kısmını doğrudan yabancı yatırımlar yoluyla
karşılayabilir mi sorusu daha çok sorulmaya başlanmıştır. Buna ek olarak
doğrudan yabancı yatırımların ev sahibi ülke ekonomisine pozitif mi negatif mi
katkısı olduğu da diğer bir merak uyandıran araştırma konusunu oluşturmaktadır.

Bu perspektifte doğal
kaynakların bolluğu, kurumların kalitesi ve doğrudan yabancı yatırımların
ekonomik büyüme üzerindeki etkisi önemli araştırma alanlarından biridir. Kurumların
kalitesinin ve tasarrufun eksik olduğu ülkelerde doğrudan yabancı yatırımların
ülkeye girmesiyle ekonomik büyümeye katkı yapabileceği konusunda farklı bakış
açıları içeren teoriler bulunmaktadır. Bununla birlikte genel olarak doğrudan
yabancı yatırımların bölgesel kalkınmada önemli bir unsur olduğu, ancak
başarılı kalkınmanın anahtarının dengeli ve etkili iç tasarruf ve yatırımlar,
nitelikli beşeri sermaye ile etkin makroekonomik ve yapısal politikalara da bağlı
olduğu kabul edilmektedir (Gedikli, 2011:128).

Bu çalışmada doğal
kaynakların, doğrudan yabancı yatırımların ve kurumların kalitesinin ekonomik
büyüme üzerindeki etkileri 1996- 2015 yılları arasındaki dönem için
incelenmiştir. Çalışmanın analiz kısmında fixed-effects modelleri ve kukla
değişkenler kullanırak OLS tahmin modeli kurulmuştur. Bu çalışmada iki farklı ülke
grubu seçilmiştir. Beş ülkeden oluşan birinci grupta doğal kaynak zengini ve az
gelişmiş ülkeler olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gana, Liberya, Nijerya ve Zimbabwe
yer almaktayken ikinci grupta ise Danimarka, Almanya, İrlanda, Finlandiya ve
İsviçre gibi gelişmiş ancak doğal kaynak yönünden zayıf ülkeler bulunmaktadır.

Bu çalışmanın
bulgularına göre doğal kaynak zengini ülkerin büyüme performansı doğal kaynak
yoksunu olan ülkere göre düşüktür. Doğal kaynakların, ekonomik büyümeye olumlu
katkılar sağlayabilmesi için ülkede bulunan kurumların iyi işlemesi
gerekmektedir.  Bol miktarda doğal kaynak
rezervi olan ülkelerin üretim yanlısı politik kurumlara sahip olmasıyla
ekonomik büyüme gerçekleşmektedir. Çalışmanın sonucuna göre; az gelişmiş
ülkerden oluşan birinci grup ülkelerde kurumların kalitesi zayıftır. Bu
ülkelerde siyasi çeşitlilikten daha fazla şiddet ve terör gibi politik
istikrarsızlık ve hükümetin etkinsizliği mevcuttur. Az gelişmiş ülkelerde yolsuzlukların
azaltılması, kanunların kalitesinin arttırılması, seçim sonuçlarına saygı ve
siyasi kurumların güçlendirlmesi doğal kaynakların doğru kullanımına neden
olurken aynı zamanda doğrudan yabancı yatırımları artırarak ekonomik büyümede
önemli bir rol oynamaktadır.

Az gelişmiş
ülkelerin çoğu, zayıf yerel kurumları nedeniyle makroekonomik şoklara karşı
koyamamakta ve büyüme eğilimlerini uzun dönemlerde sürdürememektedir. Bu tür
şoklara karşı alınan tedbirlerin dağıtım ve bölüşüm mekanizmasıyla ilgili ciddi
iktisat politikası uygulamalarına neden olduğunu ifade edilmektedir. Fakat
buradaki sorun hangi politikaların nasıl uygulanacağıdır. Çünkü iktisat
politikaları uygulamalarında, kararlılık kadar politikaların nasıl uygulandığı
da önem arz etmektedir. Bu noktada sağlam kurumsal yapının tesis edilmiş
olması, politika uygulamalarındaki olumsuzlukların daha düşük maliyetle giderilmesine
olanak tanımakta ve ekonomik şokun büyümesini önlemektedir (Rodrik 1999:1).

Çalışmada yapılan
regresyon analizi sonucuna göre 1996- 2015 yıllarını kapsayan dönemde; doğal
kaynak zengini olan az gelişmiş ülke grubunda ekonomik büyümede doğal
kaynakların etkisi negatif yöndedir. Az gelişmiş ülkelerde petrol gibi değerli
bir kaynağın varlığı bile ekonomik performansa olumlu şekilde yansımamaktadır.
Doğrudan yabancı yatırımlar ve kurumsal kalite ise bu grup ülkelerde ekonomik
kalkınma üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Çalışmada yer alan doğal kaynak
yoksulu gelişmiş ülke grubu için ise doğrudan
yabancı yatırımların ekonomik kalkınma üzerinde herhangi bir etkisi
bulunamamıştır. Bu şaşırtıcı sonucu değerlendiriken söz konusu gelişmiş üke
grubunda yer alan ülkelerin büyük oranda doğrudan yabancı sermaye dışa veren
ülkeler olduğu göz önüne alınmalıdır. Çalışmada incelenen az gelişmiş ve
gelişmiş ülke grupları temel olarak siyasi durumları (kurumları) açısından
birbirlerinden ayrışmaktadırlar. Gelişmiş ülkeler kurumların kalitesini göz
önünde bulundurup politikalar geliştirirken az gelişmiş ülkelerde hükümetin
etkinliği ve siyasi istikrar alanlarında problem yaşanmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Doğal Kaynaklar, Kurumların Kalitesi, Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Ekonomik Büyüme

A comparative Analysis of Foreign Direct Investment, Institutional Quality and Economic Development in Developed and Underdeveloped Countries: From 1996 to 2015

Öz

Abstract

 

Throughout the decades, theories have
stated that countries with a lack of savings should well-fix its institutional
structure and follow, consequently, the economic development’s path by
attracting FDI. In this study two groups of countries
were selected. A group of five rich-natural resources and underdeveloped
countries and that of five poor-natural resources and developed countries. The
first group is constituted by: Democratic Republic of Congo (DRC), Ghana,
Liberia, Nigeria and Zimbabwe, while the second is composed by: Denmark,
Germany, Ireland, Finland and Switzerland. This work examines the effects of natural
resources, FDI and institutional quality on economic development as well as the
role of natural resources and institutions in the attraction of FDI to economic
development from 1996 to 2015. This study makes analysis which is relying on
the fixed-effects models and on the technique of dummy variables in the
population-averaged models with the OLS estimators.

 

The abundance of natural resources, institutional qualities and the impact of FDI on economic development is among the most curious research topics. However, the reality is that countries which are poor-natural resources perform well than richer-natural resource countries. Indeed there must be an indispensable condition such as good institutions that permit positive contribution of natural resources to economic performance. Rich-natural resources countries must establish political institutions which are production- friendly. According to the results of this study, institutional quality matter in the group of underdeveloped countries. These countries worry more about almost all institutional quality variables, whereas the group of developed countries worry more about political instability such as violence or terrorism’s likelihood and government effectiveness other than political variables. The establishment of the political institutions that reduce corruption, improve the quality of law, reduce problems in contracts’execution, respect the voice of electors, and increase the quality of control of markets may, of course,  permit natural resources and FDI to act positively on economic development in the group of rich-natural resources/oil and underdeveloped countries.

Anahtar Kelimeler

Natural Resources, Institutional Quality, Foreign Direct Investment, Economic Development

Kaynakça

• Acemoğlu, D. and Robinson, J. (2016), Ulusların Düşüşü, Doğan Kitap, 15. Baskı, İstanbul.
• Adıgüzel, M., (2011), Uluslararası Rekabet Gücü: Belirleyici Faktörler ve Ölçülmesi, Türkiye Bağlamında Bir Değerlendirme, Nobel Yayın, Ankara.
• African Development Bank (2007), Afrıcan Development Report, Africa’s Natural Resources: The Paradox of Plenty, Oxford University Press.
• Akinlo, A. (2004), Foreign Direct Invesment and Growth in Nigeria: An Empirical Investigation, Journal of Policy Modelling, 26, 627‐639.
• Akdiş, M.,(1988), Dünya’da ve Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımları ve Beklentiler,Yased Yayınları,No:33.
• Alagöz M., Erdoğan, S. and Topallı, N. (2008), Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme: Türkiye Deneyimi 1992-2007, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1):79-89.
• Alfaro, L. A.Chanda, Kalemli, S. Ö. and Sayek, S. (2004), “FDI and Economic Growth: The Role of Local Financial Markets, Journal of International Economics, Vol:64, s. 89‐112.
• Asheghian, P. (2004), Determinants of Economic Growth in the United States: The Role of Foreign Direct Investment, The International Trade Journal, Vol. XVIII, No. 1, s. 63‐83.
• Asiedu E. and Lien D. (2010), Democracy, Foreign Direct Investment and Natural Resources, Journal of International Economics 84, pp. 99-111.
• Asiedu E. (2006), Foreign Direct Investment in Africa: The Role of Natural Resources, Market Size, Government Policy, Institutions and Political Instability, s. 63-77.
• Asiedu, E. (2013), Foreign Direct Investment, Natural Resources and Institutions, International Growth Center (IGC), Working Paper: JEL F23, D72.
• Asiedu, E., and Donald, L. (2010), Democracy, Foreign Direct Investment and Natural Resources, Journal of International Economics.
• Ayanwale, A. B. (2007), FDI and Economic Growth: Evidence from Nigeria, African Economic Research Consortium(AERC) Research Paper 165, Nairobi.
• Badeeb, R., (2016), Department Of Economics And Finance College Of Business And Law Unıversity Of Canterbury Christchurch, New Zealand WORKING PAPER No. 5/2016 The Evolution of the Natural Resource Curse Thesis: A Critical Literature Survey, New Zealand.
• Bakırtaş, D., (2016), Kurumlar, Vergi Kültürü ve Ekonomik Büyüme Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Ocak 2016 Cilt-Sayı: 9(1) ss. 67-87
• Bal, H., (2010), Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Ve Türkiye Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, ss. 450 – 467.
• Blomström, M. (1992), Foreign Investment and Productive Efficiency: The Case of Mexico, The Journal of Industrial Economics, 35(1), 97‐110.
• Borensztein, E, De Gregorio J., and Lee, J.W. (1998). How Does Foreign Direct Investment Affect Economic Growth?, Journal of International Economics, No:45, pp.115-135.
• Bosworth, B. and Collins S. M. (1999), Capital Flows to Developing Economies: Implications for Saving and Invesment, Brookings Papers on Economic Activity, No.1, pp. 143‐169.
• Brunnschweiler, C. (2006), Cursing the Blessings? Natural Resource Abundance, Institutions, and Economic Growth, ETH Zurich/CCRS, University of Zurich, JEL: 011, 013, Q0.
• Cameron A.C. and Trivedi P.K. (2010), Microeconometrics Using Stata, Revised Edition, Stata Press
• Campos, N.F. and Kinoshita, Y. (2002), Foreign Direct Invesment as Tehnology Transferred: Some Panel Evidence from the Transition Countries, The Manchester School, 70(3), 398‐419.
• Chen, W., Dollar, D., and Tang H. (2016), Why is China Investing in Africa? Evidence From The Firm Level, The World Bank Economic Review Advance Access, Published September 30.
• Çapraz, İ., (2003), Türkiye’den Yurtdışına Doğrudan Sermaye Yatırımları ve Türk Yatırımcıları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
• Çınar, S., (2015), Doğal Kaynaklar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler Örneği, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt XXXVII, Sayı II, S. 171-190.
• De Mello, L. R. (1997). Foreign Direct Investment in Developing Countries and Growth: A Selective Survey, The Journal Development Studies, Vol. 34, No: 1, Oct., 1-34.
• D. Kaufmann, A. Kraay, and M. Mastruzzi (2010), The Worldwide Governance Indicators: Methodology and Analytical Issues, WPS5430.
• E. Mileva (2007), Using Arellano-Bond Dynamic Panel GMM Estimators in Stata, Fordham University.
• Ekinci A. (2011), “Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Büyüme ve İstihdama Etkisi: Türkiye Uygulaması (1980-2010)”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(2), s. 71‐96.
• Gedikli A. (2011), “Çok Uluslu Şirketler ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişmekte Olan Ülkelerin Kalkınması Üzerine Etkileri”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi (6:1), s.98-146.
• Greene, W.H., (2012), Econometric Analysis, 7th Edition, Pearson.
• Gujarati, D.N. and Porter, D. C. (2009), Basic Econometrics, The Mc Graw Hill Edition.
• Görgün, T. (2004), Doğrudan Yabancı Yatırımların Tarihsel Gelişimi Çerçevesinde Yatırımların Geliştirilmesinin Etkin Kurumsal Yapılanmaları, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara.
• Hermes, N. and Lensink, R. (2003), Foreign Direct Invesment, Financial Development and Economic Growth, Journal of Development Studies, 40(1), 142-153.
• Hill R.C., Griffiths W.E., and Lin G.C.(2012), Principles of Econometrics, 4th Edition, John Wiley&Sons.
• Hirst P. ve Thompson G. (2003), Küreselleşme Sorgulanıyor, Çev. Çağla Erdem ve Elif Yücel, Dost Kitabevi, Ankara.
• Kaufmann, D., Kraay, A., and Mastruzzi, M.(2010) The Worldwide Governance Indicators: Methodology and Analytical Issues, Draft Policy Research Working Paper.
• Karluk, R. (2007). Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Katkısı, Ekonomik İstikrar, Büyüme ve Yabancı Sermaye Paneli.
• Karluk, Rıdvan. (2007), Cumhuriyet’in İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisinde Yapısal Dönüşüm, (Gözden geçirilmiş 11. Baskı), İstanbul: Beta.
• Klein, M.W. and G.P. Olivei (2008), Capital Account Liberalization, Financial Debt, and Economic Growth, Journal of International Money and Finance, 27, 861‐875.
• Koyuncu F.T. (2011), Doğrudan Yabancı Yatırımların İktisadi Büyümeye Etkisi: Türkiye İçin Bir Ekonometrik Analiz, Paper Presented at Econ Anadolu 2011: Anadolu International Conference in Economics II, June 15-17, 2011, Eskisehir, Turkey.
• Magnus, F. J. ve O. A. E. Fosu (2008), Bivariate Causality Analysis Between FDI Inflows and Economic Growth in Ghana, International Research Journal of Finance and Economics,15, 103‐112.
• Mencinger, J. (2003). Does Foreign Direct Investment Always Enhance Economic Growth?, Kyklos, Vol. 56, No: 4, 2003, 491-508.
• Narula R. and Dunning J.H. (2000), Industrial Development, Globalization and Multinational Enterprises: New Realities for Developing Countries, Oxford Development Studies, Vol. 28, No. 2.
• Örnek, İ. (2008), Yabancı Sermaye Akımlarının Yurtiçi Tasarruf ve Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63(2), 19-217.
• Özsabuncuoğlu, İ., The Economics of Natural Resources, Universty Of Gaziantep Press, 1999.
• OECD (2008), Foreign Direct Investment-Overview: Maximising Benefits, Minimising Costs.
• Rodrik, D., (1999), Where Did All the Growth Go? NBER Working Paper No.W6350.
• Sachs, J. D. and Warner, A. M., (1995), Natural Resource Abundance and Economic Growth, NBER Working Paper Series, 5398, 1-47.
• Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama, 15. Baskı, Güzem Can Yayınları No: 20, İstanbul.
• Şahin D. (2016), Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Analizi: Türkiye Örneği, Journal Of Life Economics, Sayı:7, s.43-56.
• Şen, A. ve M. Karagöz (2008), Türkiye’deki Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Büyüme ve İhracata Etkisi, Sosyal Bilimler Konferansı Dergisi.
• Şener, S., (2008),Yabancı Sermaye, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
• Şimşek, M. ve Behdioğlu, S., ( 2006), Türkiye’de Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Uygulamalı Bir Çalışma, Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt. 20, Sayı.2, 47-63.
• Ulaş, D.,(2008), AB' ye Yönelen Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Çok Uluslu İşletmelerin Üretim Yeri Seçim Kararları, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi Cilt: 8, No: 2, s.77-95.
• Unay, C., (1983), Makro Ekonomi, 3. Basım, Akademi Yayınları, Bursa.
• Yang, B. (2008), FDI and Growth: A Varying Relationship Across Regions and Over Time, Applied Economics Letters 15, 105‐108.
• Zhang, K. H. (2001), “Does Foreign Invesment Promote Economic Growth? Evidence From Asia and Latin America”, Contemporary Economic Policy, 19(2), 175‐185.
• World Trade Report (2010), Trade in Natural Resources
• https://datahelpdesk.worldbank.org/ Date of consultation: 25.12.2016
• www.resourcegovernance.org/resource-governance-index/countries Date of consultation: 25.12.2016
• http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home Date of consultation: 25.12.2016
• http://www.resourcegovernance.org/resource-governance-index/report#fig1 Date of consultation: 25.12.2016
• http://unctadstat.unctad.org Date of consultation: 25.12.2016