Jeopolitik Bir Faktör Olarak İngiltere’nin Azerbaycan Çıkarlarında Ermenistan (1917-1919)

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1277 - 1294, 02.08.2022

Yunus Ekici

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1107207

Öz

İngiltere’nin Azerbaycan’daki jeopolitik çıkarları ve genel olarak Kafkasya politikası, tarihi Doğu meselesinin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Tarihsel olarak her büyük gücün kendi emperyalist politikasını sürdürmek için çeşitli bahaneler ve faktörler kullandığı yadsınamaz bir gerçektir. Bu faktörler, dünyadaki güncel olaylarda büyük güçlerin jeopolitik çıkarlarında gözlemlenebilir. XX. yüzyılın başında Ermeniler, İngiltere’nin hem Osmanlı coğrafyasında hem de Güney Kafkasya’da jeopolitik çıkarlarının peşinde koşmasındaki ana faktörlerden biriydi. İngiltere’nin önceliği Kafkasya’daki çeşitli etnik ve dini gruplar arasında hangi ulusun Türklere ciddi şekilde direnebileceğini belirlemekti. Osmanlılara Türk oldukları için sempati duyan Azerbaycan Türklerine güvenmemekteydiler. Buna karşılık Azerbaycan Türkleri, İngilizlerin Ermenilere yaptığı yardım konusunda çok endişeliydiler. Bu yardım Ermeniler tarafından Azerbaycanlıları rahatsız etmek için bile kullanılmıştır. Ermenilerin bu davranışları, İngiliz hükümetinin açıkça İslam karşıtı bir politika izlediğine dair kamuoyu oluşturmuşlardır. Bu çalışmada İngiltere, Ermeni sorununun ve onun yayılmacılığı da dahil olmak üzere ulus ötesi sorunlarının ortaya çıkmasında kilit bir rol oynadığını, Güney Kafkasya’daki jeopolitik çıkarlarında Ermenileri ana araç olarak kullandığına dair bilgiler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Ermeniler, İngiltere, Kafkasya, Rusya

Armenia as a Geopolitical Factor in British Interests in Azerbaijan (1917-1919)

Öz

The geopolitical interests of Great Britain in Azerbaijan, as well as the policy of the Caucasus in general, are considered an integral part of the historical Eastern question. It is an undeniable fact that historically every great power has used various pretexts and factors to maintain its own imperialist policy. These factors can be observed in the geopolitical interests of the great powers in current events in the world. XX. at the beginning of the century, Armenians were one of the main factors in the pursuit of Britain's geopolitical interests both in the Ottoman geography and in the South Caucasus. The priority of the UK was to decipher which nation among the various ethnic and religious groups in the Caucasus could seriously resist the Turks. They did not trust the Azerbaijani Turks, who sympathized with the Ottomans because they were Turks. In turn, the Azerbaijani Turks were very worried about the British assistance to the Armenians. This aid was even used by the Armenians to annoy the Azerbaijanis. These actions of the Armenians have created public opinion that the British government is pursuing an openly anti-Islamic policy. In this study, information is discussed that the UK plays a key role in the emergence of the Armenian problem and its transnational problems, including its expansionism, and uses Armenians as the main tool in its geopolitical interests in the South Caucasus.

Anahtar Kelimeler

Armenians, Azerbaijan, Caucasus, England, Russia

Kaynakça

• Abbasova, Hokuma, The Great Britain’s Azerbaijan Policy During the Years 1917-1920. pp.411-424. https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2022/04/26-HokumaAbbasova.pdf (Erişim Tarihi: 20.04.2022).
• Abdullayev, M. İ. (2003) Beynəlxalq Münasibətlər Tarixi (XX Əsr), Bakü, Beynəlxalq Universitet Nəşriyyatı.
• Akhmedov, A. (2018). British Foreign Policy in Azerbaijan, 1918-1920. University of Lancaster: Degree of Doctor of Philosophy, Department of History.
• Avcı, H. E. (2014). İngiltere’nin Asya Politikalarında Ermeniler (1878-1923). Tarihte Türkler ve Ermeniler Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler 10 cilt, (Editörler: Mehmet Metin Hülagü, Musa Şaşmaz, İbrahim Ethem Atnur, Taha Niyazi Karaca, Mustafa Çolak, Recep Karacakaya), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Başak, T. (2013). İngiliz Genelkurmay Başkanlığının Ermeni Raporu: Tarihsel ve Etnolojik Açıdan Ermeniler (5 Nisan 1918). Ermeni Araştırmaları, Sayı 44, ss.187-232.
• Can, R. R. (2022). Güney Kafkasya Jeopolitiğinde Demiryollarının Rolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (1), ss.37-54.
• Çağlayan, T. (2014). İngiltere’nin Kafkas Cumhuriyetleri Siyaseti. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), ss.128-141.
• Elnur, K. (2018). Azerbaycan’ın Jeopolitik Konumu ve Karabağ Sorunu. Karadeniz ve Kafkaslar: Riskler ve Fırsatlar (Editör: Osman Orhan), İstanbul, TASAM Yayınları.
• Gökşen, N. (2012). İngiltere’nin Kafkasya Politikası (1917-1921). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürbüz, M. V. (2012). Kafkasya’da Siyaset Çatışma Ortamı ve Taraf Güçler. Ankara, Kadim Yayınları.
• Hacıyev, İ., Şıxəliyev E., Cəfərli, E., Şabanov, M. (2017). Böyük Güclərin Azərbaycanla Bağlı Geosiyasi Maraqlarında Naxçıvanın Yeri. Bakü, Elmin İnkişafı Fondu.
• Həsənov, Ə.M. (2015). Azərbaycanın Geosiyasəti. Bakü, Zərdabi Nəşriyyatı.
• Həsənov, Ə.M. (2005). Müasir Beynəlxalq Münasibətlər və Azərbaycanın Xarici Siyasəti. Bakü, “Azərbaycan” Nəşriyyatı.
• İbadov, A. (2007). Azerbaycan Dış Politikasında Dağlık Karabağ Sorunu ve Ermeni Sorunu: Çözümler, Öneriler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Məmmədli, E. (2003). Azərbaycan-Böyük Britaniya münasibətləri (1991-2003). Bakü, Adiloğlu Nəşriyyatı.
• Mustafayeva, S. (2009). ABŞ və Böyük Britaniyanın Ən Yeni Tarixi (1918-2007). Bakü, ADPU Nəşriyyatı.
• Okur, M. (2017). Basra Körfezi ve Hindistan Yolunu Korumak: İngiltere’nin Karadeniz ve Kafkasya Siyaseti (1914-1920). I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya Askerî, Siyasî ve Sosyal Gelişmeler, Editörler: Mehmet Okur, Bahadır Güneş, Ülkü Köksal, Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Okur, M. (2017). Bolşevik İhtilali Sonrası İngiltere’nin Rusya ve Kafkasya Politikası. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 2, Kafkasya Özel Sayısı, ss.393-416.
• Sarukhanyan, T.N. (2013). Mets Britanian Yev Gharabaghi Harts’y (1918-1920 T’t’.). Lraber Hasarakakan Gitut’yunneri, No:3, pp.39-50.
• Şıxəliyev, E. A. (2016). İngiltərənin Geosiyasi Maraqlarında “Erməni Məsələsi”nin Yeri və Azərbaycana Təsiri (1917-1920). Naxçıvan, Əcəmi Nəşriyyat.
• Ünal, L. (2019). Tarihsel Gerçeklik Işığında Türkiye’nin Transkafkasya Politikası. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 26, ss.555-576.
• Yılmaz, S. (2012). Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikasında Ermenistan. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kadir Has Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.