Once Upon a Time Carpet - Making in Anatolia: The Oriental Carpet Manufacturers Limited [Şark Halı Kumpanyası] and its importance in the Ottoman Carpet - Making

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 2, 291 - 333, 30.12.2020

Emrah Yılmaz

Öz

This study focuses on The Oriental Carpet Manufacturers Limited [OCM], which plays an important role in the production and trade of Ottoman carpets as well as the marketing and export of Anatolian carpets to foreign markets. OCM, played an active role in the Anatolian Carpets from 1908 to the First World War and was able to reach a remarkable production volume in this process thanks to the agencies and workshops it established in various parts of Anatolia. In this success of OCM, six founding companies that make up this company and OCM's home employment system [putting – out], which is applied in carpet production, have an important role. OCM, also took the carpet raw materials into hegemony with the production facilities it established in Bandırma Beyköy and Izmir Mortakia and in this sense, it became a monopoly in carpet making. As a direct result of this monopolization, OCM employed carpet weavers ranging from 50 to 60 thousand in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

OCM, Anatolia, Ottoman Carpet - Making, Carpet Production, Trade of Carpet

Bir Zamanlar Anadolu’da Halı Dokumak: The Oriental Carpet Manufacturers Limited [Şark Halı Kumpanyası] ve Osmanlı Halıcılığındaki Önemi [1907 – 1914]

Öz

Bu araştırma, Osmanlı halıcılığının hem üretim ve ticaret hem de Anadolu halılarının yurt dışı piyasalarına pazarlanma ve ihracatında önemli bir rol oynayan The Oriental Carpet Manufacturers Limited’i [OCM] konu edinmektedir. OCM, Anadolu halıcılığında 1908’den I. Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde etkin bir rol oynamış ve Anadolu’nun birçok muhtelif yerinde tesis ettiği acenteler ve atölyeler sayesinde bu süreçte dikkate değer bir üretim hacmine ulaşmayı başarabilmiştir. OCM’nin bu başarısında şirketi meydana getiren altı kurucu şirket ile OCM’nin halı üretiminde uyguladığı eve iş verme sisteminin önemli bir rolü vardır. OCM, Bandırma Beyköy ve İzmir Mortakya’da kurduğu üretim tesisleriyle halı ham maddelerini de hegemonyasına almış ve bu anlamda halıcılıkta bir tekel olmuştur.

Anahtar Kelimeler

OCM, Anadolu, Osmanlı Halıcılığı, Halı Üretimi, Halı Ticareti

Kaynakça

• St. Antony’s College Middle East Centre Archive Oriental Carpet Manufacturers Limited Collection [SAC MECA OCM COL]
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 9th March 1909.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 16th February 1910.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Extraordinary General Meeting of the 7th November 1910.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 28th March 1911.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Extraordinary General Meeting of the 25th January 1912.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 17th April 1912.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 27th June 1913.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 11th July 1914.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 10th November 1920.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 3, No: 5, Matthew Lee, History of Oriental Carpet Manufacturers.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 3, No: 9, 21 Temmuz 1907 tarihli Albert Aliotti İmzalı belge.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu:3, No: 10, Production des Agents & Agences de L’Interieur.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 3, No: 11, Agences de L’Interieur D’Apres Les Provenances.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 3, No: 21, Clients OCM.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No: 46, 15 Haziran 1914 tarihli OCM yönetim kurulu tutanağı.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No: 46, 18 Ağustos 1914 tarihli yönetim kurulu tutanağı.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No: 46, 29 Ağustos 1914 tarihli Albert Aliotti’den İstanbul’daki yönetim kuruluna gönderilen yazı.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No: 46, 23 Eylül 1914 tarihli Albert Aliotti’den İstanbul’daki yönetim kuruluna gönderilen yazı.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No: 46, 23 Aralık 1914 tarihli Harry F. Giraud’an James Baker’a yazılan mektup.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 5, No:49, Memorandum.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 6, No: 65, 9 Kasım 1914 tarihli Amerika İstanbul Başkonsolosu G. Bie Ravndal’a verilen dilekçe.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 6, No: 65, Sykes & Co. ile 30 Kasım 1907 tarihinde yapılan sözleşme.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 11, No: 85, Notice.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 11, No: 85, 1 Ocak 1908 tarihli T. A. Spartali & Co. ilanı.
• St. Antony’s College MECA OCM Collection, Kutu: 6, No: 65, Isaac M. Hazanla Yapılan Sözleşme.
• Memorandum and Articles of Association of The Oriental Carpet Manufacturers Limited (1907).
• FO.195/2134 içinde, Cumberbatch’ten O’Conor’a, İzmir, 4 Aralık 1902.
• FO. 195/2299 içinde, British Interests at Sivas başlıklı yazı, İzmir, 21 Mayıs 1908.
• FO. 195/2300 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 21 Ağustos 1908.
• FO. 195/2331 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 27 Nisan 1909.
• FO.195/2360 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 7 Şubat 1910.
• FO. 195/2360 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 14 Mayıs 1910.
• FO. 195/2360 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 1 Ekim 1910.
• FO. 195/2360 içinde, Heathcote Smith’ten Lowther’e, İzmir, 20 Ekim 1910.
• FO. 195/2383 içinde, Heathcote Smith’ten Lowther’e, İzmir, 16 Haziran 1911.
• FO. 195/2383 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 28 Ekim 1911.
• FO. 195/2383 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 25 Kasım 1911.
• FO. 195/2383 içinde, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 13 Aralık 1911.
• Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Years 1902 – 1903 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna (1904).
• Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the year 1906 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna (1907).
• Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the year 1907 on the Trade of Constantinople and District (1908).
• Companies: Seventeenth General Annual Report; by the Board of Trade (1908). Londra.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti 1329 – 1331 Seneleri Sanayi-i İstatistiki. (1333).
• Ticaret ve Ziraat Nezareti 1329 – 1331 Seneleri Sanayi-i İstatistiki. (1333). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Süreli Yayınlar: Gazete, Dergi, Yıllık ve Vilayet Salnâmeleri
• Ahenk, 16/M/1325, Sayı: 3228. Ahenk, 22/M/1325, Sayı: 3233. Ahenk, 1/S/1325, Sayı: 3241. Ahenk, 6/S/1325, Sayı: 3245. Ahenk, 9/S/1325, Sayı: 3248.Ahenk, 16/S/1325, Sayı: 3254. Ahenk, 20/S/1325, Sayı: 3257.Ahenk, 11/Ca/1325, Sayı: 3324.Ahenk, 30/Ca/1325, Sayı: 3340.Ahenk, 1/C/1325, Sayı: 3341. Ahenk, 2/C/1325, Sayı: 3342. Ahenk, 24/C/1325, Sayı: 3361.Ahenk, 8/Z/1326, Sayı: 3791.
• Ankara Vilayet Salnamesi. Hicri 1311, 12. def’a. Ankara: Vilayet Matbaası.
• Annuaire Oriental (1889 – 1890). Cilt. 9. Annuaire Oriental (1912). Cilt: 2. Annuaire Oriental (1914). Cilt: 2. Bursa Sergisi, 31 Temmuz 1325, Sayı: 4.Bursa Sergisi, 14 Ağustos 1325, Sayı: 6.Halka Doğru Mecmuası, 1 Mart 1335, Sayı: 3.İkdam, 18/M/1325, Sayı: 4582.İttifak, 1/Ş /1326, Sayı: 12.
• Levant Trade Review, Haziran 1912, Cilt: 2, Sayı: 1.Takvim-i Vekâyi, 28/M/1333, Sayı: 2025.Tanin, 7/L/1329, Sayı: 1105.The Times (London), 7 August 1906, Sayı: 38092. The Times (London), 8 March 1907, Sayı: 38275.
• The Times (London), 14 October 1908, Sayı: 38777. The Times (London), 18 January 1910, Sayı: 39172. The Times (London), 25 January 1910, Sayı: 39178.
• Atalay, B. (1967). Türk halıcılığı ve Uşak halıları. Yayın yeri yok: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayata, S. (1987). Kapitalizm ve küçük üreticilik – Türkiye’de halı dokumacılığı. Ankara: Yurt Yayınları.
• Aytaç, A. (1999). Geleneksel Türk el dokumacılığı sanatı. Konya: Yayınevi yok.
• Banaz, R. (1969). Uşak’ta dokuma sanayii ve dokumacılık. Uşak: Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yayınları.
• Beyru, R. (2011). 19. Yüzyılda İzmir kenti. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Çakmak, B. (2008a). XX. yüzyıl başında Uşak’ta kurulan İp fabrikaları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 41 – 58.
• Duckerts, M. J. (1904). Turquie d’Asie (Compte rendu d’une exploration commerciale). Brüksel: Imprimeur Du Roi.
• Exposition universelle et Internationale de Bruxelles 1910, catalogue general officiel de la section Ottomane (1910). Bruxelles: Imprimerie Scientifique.
• Frangakis – Syrett, E. (2015). Modernity from below: The amalgamated oriental carpet manufacturers, Ltd. of İzmir, 1907 – 1922. Perspectives on Global Development and Technology, 14 (4), 413 – 429.
• From East to West. Textiles from G. P. & J. Baker (1984). Londra: G. P. & J. Baker Ltd.
• Genç, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karakışla, Y. S. (2002). Arşivden bir belge (36): Uşak’ta kadın halı işçilerinin isyanı (1908). Toplumsal Tarih, 17 (99), 54– 57.
• Kurmuş, O. (1974). Emperyalizmin Türkiye’ye girişi. İstanbul: Bilim Yayınları.
• La Fontaine, J. (1934). A short history of the La Fontaine family. Family records. A record of the origin and history of the Giraud and Whittall families of Turkey. E. H. Giraud (Ed). Londra: Adams Bros. and Shardlow Ltd.
• Marx, K. ( 2017). Kapital ekonomi politiğin eleştirisi. (Çev. M. Selik ve N. Satlıgan). Cilt. I, İstanbul: Yordam Kitap.
• Ortaylı, İ. (2012). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2018). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, D. (1979). The economic climate of the Young Turk revolution in 1908. The Journal of Modern History, (51) 3, d1147 – d1161.
• Quataert, D. (1986). Machine breaking and the changing carpet industry of western Anatolia, 1860 – 1908. Journal of Social History, 19 (3), 473 – 489.
• Quataert, D. (1992). Manufacturing and technology transfer in the Ottoman Empire 1800 – 1914. İstanbul: The Isis Press.
• Quataert, D. (1999). Sanayi devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü. (Çev. T. Güney). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Quataert, D. (2001). Labor history and the Ottoman Empire, 1700 – 1922. International Labor and Working – Class History, (60), 93 – 109.
• Sencer, O. (1969). Türkiye’de işçi sınıfı – doğuşu ve yapısı. İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı yer adları. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Arşivleri Yayınları.
• The Oriental Carpet Manufacturers Ltd. Catalogue. (1910). Londra.
• The Oriental Carpet Manufacturers Ltd. Catalogue. Tarihsiz. [OCM’nin Fransızca yayımlanan halı katalogu].
• Toprak, Z. (1995). Milli iktisat – milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2012). Türkiye’de milli iktisat 1908 – 1918. İstanbul: Doğan Kitap.
• Uçarol, R. (2000). Siyasi tarih ( 1789 – 1999). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Wynn, A. (2008). Three camels to Smyrna. Londra: Bryan Meredith Huffner.
• Yetkin, S. (1996). Uşak Osmanlı halı ticarethanesi - I. Toplumsal Tarih, (26), 14 – 19.
• Yetkin, S. (1996a). Uşak Osmanlı halı ticarethanesi - II. Toplumsal Tarih, (27), 26 – 31.
• Yıldırım, K. (2017). Osmanlı’da işçiler (1870 – 1922) çalışma hayatı, örgütler, grevler. İstanbul: İletişim Yayınları.