Soap and Olive Oil Production in The Ottoman Empire:Economic of The 16th-18 th Centuries

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 46 - 62, 25.03.2025

Murat Polat

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1549467

Öz

Soap production was a significant industrial activity during the Ottoman Empire, with trade hubs such as Izmir playing a leading role in this sector. This study examines the challenges faced by olive farmers and soap producers in the Ottoman Empire, along with the measures taken to meet Istanbul’s demand for soap and olive oil. Additionally, the use of animal fat as an alternative raw material in soap production and the associated governmental regulations are explored. While previous research on soap production and the issues faced by soap guilds in the Ottoman Empire typically focuses on specific regions or the 18th and 19th centuries, this study addresses these challenges within the broader context of the 16th to 18th centuries. It aims to fill gaps in the literature by analyzing the state's interventions to ensure the economic use of soap-making materials. The research draws extensively on documents from the Ottoman Archives.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Soap Production, Olive Oil Trade, Economic Dynamics, Izmir and its Surroundings

Osmanlı İmparatorluğu’nda Sabun ve Zeytinyağı Üretimi: 16-18. Yüzyıl Ekonomik Dinamikleri

Öz

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, sabun üretimi önemli bir endüstriyel faaliyetti ve özellikle İzmir gibi ticaret merkezleri bu alanda öncü olmuştur. Çalışmada; Osmanlı Devleti’ndeki zeytin çiftçisi ve sabun üreticilerinin karşılaştıkları sorunlar ve İstanbul’un sabun ve zeytinyağı ihtiyacının giderilmesi için alınan önlemler ve sabunun başka bir hammaddesi olan hayvan içyağının sabun üreticileri tarafından kullanılması için alınan önlemler incelenmiştir. Osmanlı Devleti’nde sabun yapımı ve sabuncu esnafının sorunları ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle 18-19. Yüzyıla ve bir şehre ya da bölgeye odaklanılarak yapılmıştır. Bu çalışmada ise Osmanlı’da sabun imal edenlerin sorunlarını, sabun hammaddelerinin ekonomik kullanımı için devletin almış olduğu önlemler 16-18. Yüzyıllar bağlamında ortaya konularak bu alandaki eksiklikleri gidermeyi hedeflemiştir. Çalışmada Osmanlı Arşivi’ndeki belgelerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Sabun üretimi, Zeytinyağı ticareti, Ekonomik dinamikler, İzmir ve çevresi

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emirî Sultan Ahmed III (AE. SAMD. III). 38/3653.
• Ali Emirî Sultan Abdulhamid I (AE. SABH. I). 56/3991.
• Ali Emirî Sultan Mehmed IV (SMMD. IV). 50/5731.
• Bab-ı Asafî Divan-ı Hümayun Defterleri (A. DVNS. MHM. d.). 12/ 624, 19/548, 21/47, 22/201, 36/99, 41/673, 41/783, 50/ 5731, 55/263, 70/80, 70/385, 71/296, 73/414, 78/309, 78/1739, 79/397, 79/595, 80/533, 81/223, 112/1470, 118/ 1908, 129/98, 137/295.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA. e.). 1280/23, 836/4-8.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi defteri (TS. MA. d). 318, 938, 1440, 1078, 9722, 3890/5.
• Cevdet Belediye (C. BLD). 20/952, 49/2448, 55/2726, 56/1761, 82/4094, 135/6720, 136/6769.
• Cevdet Evkaf (C. EV). 185/9203.
• Cevdet İktisat (C. İKTS). 2/91, 3/137, 23/1139, 37/1817, 42/2098.
• İbnulemin Askerî (İE. AS). 6/515.
• İbnülemin Evkaf (İE. EV). 11/1313, 185/9203.
• İbnülemin Saray Mesalihi (İE. SM). 18/1811.
• Evkaf Nezareti Surre Defterleri (EV. HMK. SR. d). 170, 187.
• Maliyeden Müdevver (MAD. d.). 12806.
• Makale, Kitap ve İnceleme Eserler
• Adıyeke, N. ve Adıyeke, N. (2006). “Olive Production in Crete in 19th Century”. Bulgarian Historical Review, Bulgarian Academy of Science, 3-4:155-67.
• Akash, N., Lakshminarayanan A. ve Jayalakshmi S. (2024). “Perception Among General Public About Constituents and Usage of Soaps and Sanitizers”. International Journal of Advanced Research in Science, Communication andTechnology(IJARSCT) 4(1):315-24.
• Çiftyürek, M. (2021). “Türkiye’de Sabunhaneler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Çiftyürek, M. (2022). “Tarihi Antakya Sabunhanelerinde Geleneksel Sabun Üretim Süreci ve Bu Süreçte Kullanılan Teçhizatlar”. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19(49):473-91.
• Erdoğan, M. (2015). “Anadolu Sekçukluları ve Beylikleri Döneminde Serbest Meslekler”. Ss. 12-27 içinde Kaybolmuş ve Kaybolmaya Yüz Tutmuş Meslekler Konya Kitabı XV. C. 1, editör K. Çınar. Konya: Konya Ticaret Odası ve KTO Karatay Üniversitesi.
• Koç, Ü. (2002). “Klasik Dönem Anadolu Sanayii Üzerine Bir Değerlendirme (1500-1605)” editör H. C. Güzel, K. Çiçek, ve S. Koca. Türkler 10:1422-43.
• Mann, M. (2012). İktidarın Tarihi Başlangıcından1760’a Kadar Toplumsal İktidarın Kaynakları. C. I. editör G. Salman ve Torlak. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Myers, E. G. (1992). “Soap and Detergens” editör A. M. Pearson ve T. R. Dutson. Inedible Meat by-Products (Advances in Meat Research) (Advances in Meat Research 8:149-76.
• Öztürk, S. (2002). “Osmanlı Devleti’nde Sabun Sanayii” editör H. C. Güzel, K. Çiçek, ve S. Koca. Türkler 10:1444-63.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. C. 2. İstanbul: MEB.
• Sakkaravarthi, V. (2022). “History of Soap”. Cosmo Derma 2(133):1-4. doi: doi: 10.25259/CSDM_152_2022.
• Samancı, Ö. (2009). “Osmanlı Sofra Adabında Değişen Temizlik Kavramı”. Ss. 61-72 içinde Temizlik Kitabı, editör E. Gürsoy- Naskali ve S. M. Arçın. İstanbul: Kitabevi.
• Sarıyıldız, G. (2003). “İstanbul Sabun Tahsisâtı ve Bu Tahsisâtta Sabuncu Esnafı’nın Yükümlülükler”. Ss. 363-74 içinde Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri. C. 2. İstanbul: Globus Dünya Basımevi.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. 2. bs. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Şahin, G. (2019). “Türk Kültür Coğrafyasından Özel Bir Örnek: Türk Sabunları”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5(2):371-404.
• T. C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1996). Sabun. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Tabakoğlu, A. (2002). “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi” editör Güzel, K. Çiçek, ve S. Koca. Türkler 10:1218-1301.
• Türkiye Tüketicileri Koruma ve Eğitim Vakfı. (2008). Temizlik Kültürü Ansiklopedisi. 2. bs. Ankara: Türkiye Tüketicileri Koruma ve Eğitim Vakfı.
• Ürekli, B. ve Muşmak, H. (2015). “Geçmişten Günümüze Meslekler”. Ss. 28-83 içinde Kaybolmuş ve Kaybolmaya Yüz Tutmuş Meslekler Konya Kitabı. C. 1, editör K. Çınar. Konya: Konya Ticaret Odası ve KTO Karatay Üniversitesi.
• Yegül, F. (2010). Roma Dünyasında Yıkanma. editör T. Erdoğan. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.