Öz
Roma İmparatorluğu’nun önemli değişimler geçirdiği Geç Antik Dönem’e
ilişkin çalışmalar, dönemi iki ayrı teori üzerinden değerlendirmektedir: uzun
süren bir gerileme sonucu imparatorluğun zayıflamasına bağlı yıkılışını öneren
“gerileme” ve gerileme yerine dönüşümü koyarak çöküşü daha ileri bir tarihe
öteleyen “devamlılık” teorileri. Gerilemenin varlığına dair veriler dönem yazılı
kaynaklarından gelmektedir. Antik Greko-Romen kültürü oluşturan kurum ve geleneklerin birçoğunun yok olduğuna, devam edenlerin de önemli olumsuz değişimler
geçirdiğine işaret eden güçlü bir hagiographia, historia ve codex külliyatı
bulunmaktadır. Bunun karşılığında, devamlılık teorisyenleri son 40 yılın arkeoloji
çalışmaları ile elde edilen fiziki buluntulardan yola çıkarak, söz konusu dönemde
ani bir çöküş ve yaygın bir gerilemenin söz konusu olamayacağı görüşünü ileri
sürmektedirler.
Fiziki buluntular üzerinden yapılı çevrenin ele alınması ve devamlılık ya da
gerilemenin tartışılması geçerli bir yöntemdir. Öte yandan bu çevreyi yaratan
devamlılığı ya da gerilemesinde etkili olan sosyo-kültürel ortamın da ele alınması gereklidir. Bu çalışma söz konusu teorilerin tartışılmasında dönem insanın yapılı
çevre algısını/kabulünü yeni bir parametre olarak önermektedir. Bir başka deyişle,
bu kabulün söz konusu zaman aralığında geçirdiği değişimleri belirlemek ve bu
değişimin yapılı çevreye etkilerini saptamaya çalışarak Geç Antik çağda Roma
İmparatorluğunda kültürel bir gerileme ya da devamlılığın varlığına bir başka
yorum getirmek amacındadır.
Bu amaçla yakın zamanlı çalışmalarda şüpheyle yaklaşılan dönem kaynakları
tekrar gündeme getirilmiştir. Araştırmaya temel kaynak olarak, dönemin yapılı
çevresine ilişkin belirgin sorunlara doğrudan cevaplar olarak üretilmiş olmaları
nedeniyle, Geç Antik Dönem kanunları alınmıştır. Bu kanunlarda her seviyeden
halkın ve siyasal erkin, yapılı çevre algısına ayna tutan talepler, şikayetler, kabuller,
çözümler yer almaktadır.
Çalışma MS 438 yılında tamamlanan ve imparatorluğun gerileme/devamlılık
süreci ile eşzamanlı yüz elli yıllık kanun külliyatını kapsayan Theodosius
Codex’inde, yapılar, mimari çevrenin durumu ve korunması, yapı üretiminin aktörleri ve kaynakları ile ilgili kanunları, amaçları ve bağlamları ile sınıflandırmakta,
bunlar üzerinden mimari çevrenin devamlılığına ilişkin bir değerlendirme
yapmaktadır. Codex’de Antik dönemden miras kalan yapılı çevrenin ne kadar
korunacağı ya da nasıl dönüşeceği konusunda etkili olacak kanunlar ele alınmış ve
bu kanunların olası etkileri saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Geç Antik Dönem kanunlar gerileme/devamlılık yapılı çevre kent mimarisi.
Öz
The recent studies on Late Antique Period, through which Roman Empire
experienced significant transformations, approach the subject by two major theories: “decline” which can be defined as fall of the empire after an arduous period
of weakening; and “continuity” which substitutes decline with transformation
and postpones the fall to a considerably later date. The evidence for decline is
evident in the numerous literary sources in form of hagiographia, historia and
codices. On the opposing side, the scholars advocating the continuity support their
theories with the archaeological evidence.
Interpreting the existence of a decline or continuity over the physical evidence
of built environment is a valid and effective method. However it is also crucial to
consider the socio-cultural context which created, protected or disregarded this
environment. This paper proposes a new parameter in the discussion of continuity:
the study of perception/understanding of the period towards built environment.
In other words, it aims to bring forth a new interpretation toward the existence of
continuity or decline, via determining the changing tastes and their effects on the
built environment. With this aim, the study brings forward the written sources of
the period once again, even though they need to be approached cautiously. Here
the case is based on the corpus of Late Antique laws. Due to the process of their
making, the laws provide direct answers to specific problems. The law codes
include petitions, complaints, solutions and acceptances which display the people’s perception (especially of those who were effective on building activity) of the built
environment.
The paper focuses on Codex Theodosianus, which covers the law codes of
c.150 years, coinciding with the period of either the continuity or the decline of
the Roman culture. The codes, related to buildings, building activity, condition of
the built environment, as well as those addressed the actors of building activity, are
categorized according to their objectives and contexts.
The analysis of the Codex paints a picture as follows:
- Half built, un-tended, abandoned, decaying buildings constantly caused problems.
- The local authority, were ineffective in maintaining the splendor of the
Antique city, if not caused it to decay more.
- Local aristocracy left the city, breaking the old patriotic bond which financially sustains the built environment
- Artisans were lacking in number and skills.
- The lacking material and financial sources were tried to be supplied to the
expense of the Antique buildings.
- The repetitive character of codes related to the preservation of Antique monuments or Antique city display the despair of even the imperial authority.
What is evident from the analysis of the codex is that the socio-cultural environment which had been protecting and maintaining the Antique city was already
dissolving in 4th century; even though the effects started to be felt within a hundred
years time.
Anahtar Kelimeler
Late Antiquity Codex Theodosianus decline continuity urban architecture built environment.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Mayıs 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2016 Sayı: 24 |