British Museum’da Bulunan Bir Zeest 80 Amphorası Mühürü

Yıl 2023, Cilt: XXXI Sayı: XXXI, 271 - 286, 21.03.2023

Ülkü Kara

Öz

Karadeniz çevresindeki Roma İmparatorluk ve Geç Antik Dönem yerleşimleri ile Tuna
kıyılarındaki Roma garnizonlarında sıklıkla ele geçen “Zeest 80” tipli amphoralar, çağdaşı olduğu
pek çok amphora tipinden önemli farklılıklarla ayrılmaktadır. Belirgin askeri nüfusa/karaktere
sahip yerleşimlerde (limes üzerinde) tespit edilen bu amphora tipinin Roma İmparatorluğunda var
olduğu kabul edilen tedarik sistemi (annona militaris) ile olan ilişkisi son yıllarda sorgulanmaya
başlanan dikkat çekici bir konudur. Ayrıca, güncel çalışmalar ışığında Constantinopolis ve yakın
çevresinde bulunan örneklerinin giderek sayısının artması, amphora tipinin başkentin tedariğinin
(annona civicia) sağlanması ile ilişkili bir süreç geçirmiş olabileceğini düşündürmektedir.
Söz konusu amphora tipinin üzerinde tespit edilen mühür ve yazılar da bahsi geçen araştırma
konusu içinde değerlendirilen yeni bir başlığı ortaya koymaktadır. Şu zamana kadar bilinen tüm
mühürler çoğunlukla Constantinopolis ve çevresi ile az sayıda olmak üzere güney Marmara ve
Bulgaristan kıyılarında bulunmuştur. Bilinen mühürlerin incelendiği çalışmalarda yer almayan ve
bu amphora tipi kapsamında değerlendirilmemiş olan bir mühür örneği de 1874’den itibaren British
Museum’da korunmaktadır. Zeest 80 tipli amphoralarda mühüre nadiren rastlanmasına karşın,
sayısına oranla mühürlerin çeşitliliğinin belirgin derecede yüksek olması güncel araştırmalarla
kanıtlanabilir durumdadır. Çalışmada ele alınan mühürün bilinen örneklerinin oldukça az sayıda
olduğunu söylemek mümkündür. Mühürün, aynı kalıp kullanılarak haç formunu oluşturacak
şekilde amphoranın boyun bölgesine beş kez basıldığı anlaşılmaktadır. Mühürde yer alan sahnede,
Başmelek Mikhael ayakta ve sol elinde ucu haç biçimli asa tutar biçimde tasvir edilmiştir.
Kanatlarının arkasında bir sıra yazı ve diğer yönde bir blok monogram yer almaktadır. Adı geçen
mühür sunulan çalışmada kronolojik, ikonografik ve epigrafik açıdan incelenmiş ve Zeest 80
amphora mühürleri sınıflamasında dahil olduğu grup ile kalıp yönünden de detaylandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

British Museum, Geç Antik Dönem, Zeest 80, Amphora, Mühür, Monogram