Antikçağ’dan Osmanlı Dönemi’ne Kadar Erbaa Şehrinin Yerleşme Tarihi

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 12, 31.07.2020

Yusuf Yılmaz

Öz

Geçmişi Kalkolitik Çağ (M.Ö. 5000-3000)’a kadar uzanan Erbaa, ılıman iklimi, zengin bir tarımsal potansiyele sahip olması ve verimli bir ova üzerinde kurulmuş olması gibi nedenlerden dolayı tarih boyunca önemli bir toplanma alanı olmuştur. Yöre geçmişten günümüze kadarki süreçte sırasıyla; Hitit, Frig, Pers, Pontos, Roma, Bizans, Danişmendliler, Anadolu Selçuklu, Moğol, İlhanlı ve Osmanlı egemenlikleri altına girmiştir. İlk düzenli devlet sistemini Hititlerin kurduğu Erbaa, uzun bir süre Hitit-Kaşka çekişmesine sahne olmuştur. Pontoslar döneminde, adı "Tonorova" olan yörenin, daha sonra adı "Eaupatoria" olarak adlandırılmıştır. Malazgirt Savaşı (1071) sonrası, Anadolu’ya gelen Danişmend Ahmet Gazi tarafından ele geçirilen Erbaa, zaman içerisinde sık sık el değiştirmiş ve Yıldırım Beyazıt (1392) döneminde Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaza, İskân, Bizans İmparatorluğu, Horoztepe

Kaynakça

• Açıkel, A. (2004). "Tokat Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880-1907)", Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), s. 331-359.
• Akbal, F. (1951). "1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus", Belleten , XV(60), s. 617-628.
• Adatepe, M. K. (1988). İ.Ö. İkinci Binyıl’da Orta Karadeniz Bölgesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Akpınar, D. ve Birol, N. (2015). "Osmanlı’dan Cumhuriyete Sivas Vilayeti’nde Dokuma Sektörü ve Gelişimi", Cumhuriyet Üniversitesi, İİBF Dergisi, 16 (2), s. 215-238.
• Aktaş, E. (2009). XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Tokat.
• Ardos, M. (1984). Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, C. 1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. No: 3263, Edebiyat Fak. Yay. No: 3199.
• Berber, F. 19. (2011). "Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler", Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 31, s. 17-49.
• Cuinet, V. (1892). La Turquie d’Asie, Ernest Leroux, Vol:I-V, Paris.
• Çavdar, N. "1844-1845 Yıllarında Taşâbad Kazası Köylerinin İçtimai ve İktisadi Şartlarına Dair Tespitler", III. Uluslararası Geçmişten Günümüze Merzifon ve Amasya Yöresi Sempozyumu, Amasya, 08-10 Ekim 2015.
• Çimen, A. (2012). "Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri", Gazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), s. 183-216.
• Demirel, M. (2009). "Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)", Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 40, Erzurum, s. 317-340.
• Elibol, N. (2007), "Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları", Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dergisi, 12 (2), s. 135-160.
• Erçın, M. E. (2005). 19.Yüzyılda Erbaa Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• İpek, N. (1997). "Kafkaslardaki Nüfus Hareketleri", Türkiyat Mecmuası, 20, s. 273-313.
• Kaptan, E. (1990). "Türkiye Madencilik Tarihine Ait Buluntular", MTA Dergisi, 111, s. 175-186.
• Karpat, H. K. (1985). Ottoman Population (1830-1914) Demographic and Social Characteristics, The University of Wisconsın Press, U.S.A.
• Kartal, N. (2013). "Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı’da Mülki İdare", Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 4 (1), s. 1-24.
• Kaya, A. (2011). Türkiye’de Çerkesler, Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kaymakçı, S. (2013). Eskiçağda Kelkit Vadisi (Lykos). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya.
• Kazgan, G. (1970). "Milli Türk Devletinin Kuruluşu ve Göçler", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30 (1-4).
• Kılıç, O. (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı, Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ: Ceren Matbaacılık.
• Kıymet, K. (2004). M.Ö. II. Binde Orta Karadeniz Bölgesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih (Eskiçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Kocacık, F. (1980). "Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890)", The Journal of Ottoman Studies, I, s. 137-190.
• Kolağasıoğlu, M. S. (2009). Hitit Çağında Orta Karadeniz Bölgesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Konya.
• Oral, B. ve Sümer, Z. (1968). Erbaa (Erek), Töyko Matbaası.
• Özyürek, Y. (2012). 16146 Numaralı Temettüat Defterine Göre Erbaa Kazası’na Bağlı Karayaka Nahiyesi’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Çankırı.
• Saatçigil, E. (1947). Dünkü-Bugünkü Erbaa 1946-1947, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Sami, Ş. (H.1308-1889). Kamûs’ul Alâm III, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu: 21.
• Strabon. (2000). Geographıka, Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap: XII, XIII, XIV, (Çev. Prof. Adnan Pekman), 4. Baskı, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tuna, C. (2000). Mağaradan Kente Anadolu’nun Eski Yerleşim Yerleri, C. 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuna, C. (2002). Kentten İmparatorluğa Anadolu’nun Eski Yerleşim Yerleri, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uslu, S. (2014). Tarih Öncesi Çağlarda Tokat’ın Tarihi Coğrafyası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Erzurum.
• Uyanık, H. (2014). "Arkeolojik Araştırmalar Işığında Tunç Çağı’nda Erbaa", Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, s. 97-120.
• Yılmaz, Y. (2019). Şehir Coğrafyası Açısından Erbaa. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
• (Yazarı belirsiz). (1982-1983-1984). "Tokat Maddesi", Yurt Ansiklopedisi, (X, 7064-7166), İstanbul: Anadolu Yayın A.Ş.
• Diğer
• (Yazarı Belirsiz) Antik Çağ’dan Günümüze Erbaa, Erbaa Belediyesi Yayını, Erbaa 2011.
• Bir Zamanlar Erbaa, Nebi Kaya (der.), Erbaa Belediyesi Yayınları, Erbaa 2013.
• DİE (TÜİK), Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt: 2.
• Özbeyli, A. Fotoğrafların ve Tanıkların Dilinden Erbaa Tarihi (1920-1970), Erbaa Anadolu Öğretmen Lisesi, Yayımlanmamış TÜBİTAK Projesi, 2012.