Muhibbī’nin Bilinmeyen Bir Gazeli ve Şemsī’nin Bu Gazele Tahmisi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 31, 599 - 613, 17.11.2024

Hasan Kaplan

https://doi.org/10.17822/omad.1538070

Öz

Osmanlı edebiyatında çeşitli sebeplerle şairlerin divanlarına girmeyen şiirler vardır. Mecmualar bu şiirlere ve divan sahibi olmayan şairlere dair önemli bir kaynaktır. Mecmuaların yanı sıra bazı arşiv belgelerinde de bilinmeyen şiirlere veya şairlere ulaşmak mümkündür. Söz konusu arşiv belgelerinden biri Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi Topkapı Sarayı Müzesinde TS.MA.e 324/27 numarada kayıtlıdır. Belgede 8 şaire ait toplam 41 gazel, 1 tahmis, 4 kıta, 1 beyit yer almaktadır. Muhibbī’nin (Sultan Süleyman) 18 gazelini ve şiirlerine yazılan nazireleri içeren bu belge, Mehmed İzzī tarafından muhtemelen 16. yüzyılda tertip edilen nazire mecmuasıyla bazı paralellikler içermektedir. Mehmed İzzī’nin tertip ettiği mecmuayı doğrulayan ve Dāʻī (öl. ?), Halīl (öl. ?), Şemsī (öl. 1580) gibi şairlerin bilinmeyen şiirlerini içeren belgede Bākī’nin (öl. 1600) Muhibbī’ye (öl. 1566) yazdığı 13 naziresi mevcuttur. Belge Gubārī’nin (öl. 1566) bildirdiği bir nazire müsabakasını da içermektedir. Belgeyi bu çalışmanın konusu yapan ise Muhibbī’nin hem Ak hem de Yavuz ve Yavuz tarafından yayımlanmış Divan’ında yer almayan bir şiirini ve bu şiire Şemsī mahlaslı bir şair tarafından yazılmış tahmisi içermesidir. Bu çalışma söz konusu şiirin Muhibbī’ye ait olup olmadığını incelemekte, ardından bu tahmisin hangi Şemsī’ye ait olabileceği üzerinde durmaktadır. Bu makale sonucunda şiirin Muhibbī’ye ait olduğu ve bu şiire tahmis yazan kişinin 16. yüzyıl şairlerinden İsfendiyarzāde Ahmed Şemsī Paşa olduğu ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arşiv belgeleri, Kanunī Sultan Süleyman, Muhibbī, Divan, Şemsī, nazire, tahmis

A Hitherto Unknown Ghazal by Muhibbi and Şemsi’s Takhmis to This Ghazal

Öz

In Ottoman literature, the poets’ divans do not include all of the poems written by the poets for various reasons. Miscellanies represent a significant repository of poems that are not included in the divan, as well as providing insights into poets who do not have a divan. It is possible to find unknown poems or poets in some archival documents, in addition to miscellanies. One of the aforementioned archival materials is registered in number TS.MA.e 324/27 at Ottoman Archives Topkapı Palace Museum, the Directorate of State Archives. The document includes 41 ghazals, 1 takhmis, 4 kit‘as and 1 couplet written by 8 poets. This document, containing 18 ghazals of Muhibbī and nazires written after his poems, has some parallels with the nazire miscellany compiled by Mehmed Izzī probably in the 16th century. There exist 13 nazires written by Bākī (d. 1600) to Muhibbī’s (d. 1566) poems in the document authenticating the miscellany compiled by Mehmed Izzī and including unknown poems of the poets such as Dāʻī (d. ?), Halīl (d. ?), and Şemsī (d. 1580). The document also includes a nazire competition reported by Gubārī (d. 1566). What makes the document relevant to this study is that it includes a poem not included in the Divan of Muhibbī (Suleiman the Magnificent) published by both Ak and, Yavuz and Yavuz, and a takhmis written on his poem by a poet under the pen name Şemsī. This paper examines whether the poem in question is by Muhibbī or not, and then elaborates on which Şemsī this takhmis might belong to. This paper, consequently, reveals that the poem is by Muhibbī and the one who wrote a takhmis on Muhibbī’s poem is the 16th century poet Isfendiyarzāde Ahmed Şemsī Pasha.

Anahtar Kelimeler

Archival documents, Suleiman the Magnificent, Muhibbī, Divan, Şemsī, nazire, takhmis

Kaynakça

• Ak, Coşkun. Muhibbî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Ak, Coşkun. Muhibbî Farsça Divan Metin Çeviri. Nobel Yayıncılık 2006.
• Akkaya, Mehmet, “Şemsi Paşa Divânı” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1992.
• Bayak, Cemal. “Mehmed İzzî’nin Muhibbî’nin Şiirlerine Yazılan Nazireler Mecmuası” Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11/4 (2016): 207-242.
• Czygan, Christiane. “Was Sultan Süleymān Colour-Blind? Sensuality, Power and the Unpublished Poems in the Third Dīvān (1554) of Sultan Süleymān I”. In An Iridescent Device: Premodern Ottoman Poetry, 183-205. Göttingen: Bonn University Press, 2018.
• Czygan, Christiane. “Masters of The Pen: The Divans of Selimi and Muhibbi”. In 1516 The Year That Changed the Middle East, ed. Abdulrahim Abu-Husayn, 111-133. Beirut: AUB University Press, 2021.
• Czygan, Christiane. “The Ottoman Ruler Poet Sultan Süleyman I, His Third Divan, and His Reception beyond the Palace Walls”. In Rulers as Authors in the Islamic World. Knowledge, Authority and Legitimacy, ed. Maribel Fierro, Sonja Brentjes, Tilman Seidensticker, 547-560. Leiden: Brill, 2024. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TS. MA.e), Dosya No: 324, Gömlek Nu: 27.
• Erünsal, İsmail. Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları. ed. Cemal Kafadar-Gönül Alpay Tekin, Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2008.
• Gelen, Kasım, “Kânûnî Sultan Süleyman’ın Farsça Dîvanı” Yüksek Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.
• Gıynaş, Kamil Ali. “Üç Nazire Mecmuasından Hareketle Muhibbî’nin Dîvânında Bulunmayan Şiirleri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/29 (2014): 399-440.
• Kaplan, Hasan. “Bâkî-İktidar Münasebeti ve Bu Münasebete Çok Yönlü Bir Bakış”. Es-seyf ve’l-kalem: Şiir ve Kültürel İktidar içinde, ed. M. Esat Harmancı-Muhammet Kuzubaş-Mehmet Özdemir ve Gülçin Tanrıbuyurdu, 47-96. Ankara: İKSAD Global Yayıncılık, 2021.
• Kaplan, Hasan. “Bir Yarışma Olarak Nazire: 16. Yüzyılda Ödüllü Bir Nazire Müsabakası” KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 5 (2022): 35-60.
• Kesik, Beyhan, Zehra Pehlivan ve Emre Şengül. “Bir Şiir Mecmuasından Hareketle Muhibbî’nin Yayımlanmamış Şiirleri” International Journal of Language Academy 3/1 (2015): 361-373.
• Kılıç, Filiz. Şehzade Bayezid Şâhî Hayatı ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Küçük, Sabahattin. Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları, 1994.
• Ördek, Şerife. “Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemî Ahmed Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2014. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-isfendiyarzade-semsi-ahmed
• Péri, Benedek. “The Persian Imitation Gazels (Nazires) of Kanuni Sultan Süleyman ‘Muhibbi’ (1520–1566) as They are Preserved in a Hitherto Unnoticed Early Copy of his Divan” Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi ASOBİD 5 (2019): 95-120.
• Yavuz, Kemal ve Orhan Yavuz. Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.