CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNDE OMBUDSMAN DENETİMİ: İDARENİN KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU TARAFINDAN DENETLENMESİ

Yıl 2016, Sayı: 5, 13 - 36, 31.12.2016

Hasan Tahsin Fenoğlu

https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.440007

Cited By: 1

Öz

Devletin
denetlenmesi konusunda yedi adet denetim mekanizması sayılabilir. Bunlar
yasamanın, yürütmenin,  yargının,
medyanın, STK’larının,  uluslararası
denetim mekanizmalarının ve kamu denetçiliği kurumunun denetimidir. Diğer
mekanizmalarla denetim sorunu çözülemediği için dünyanın büyük çoğunluğu
ombudsmanlık denetimi sistemine geçmiştir. Osmanlı’daki ombudsmanlığın tam
karşılığı olarak 13 tane kurumun olduğu belirtilebilir ki bunlar: ihtisap
kurumu,  şurta kavramı, çarşı-pazar
görevlisi, divan, divan-ı mezalim, kadı’l-kudatlık, kazaskerlik, kadılık,
ahilik, fütüvvet, Meşveret/şura ilkesi ve Uzlaştırma Heyeti ve Sulh Meclisi’dir. 

ABD gibi başkanlık
sistemi ile yönetilen ülkeler ile diğer ülkelerde kategorik ayrı bir
ombudsmanlık sistemi yoktur. Ülkeler arasındaki ombudsmanlık sistemlerinin
farklılığı, farklı siyasal-sosyal-ekonomik-tarihsel gibi yapısal ve hukuki
sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca ombudsmanlık kararlarının bir anlamda
bağlayıcı olmaması olumlu olarak yorumlanabilir; belki de bu yapısı,
Ombudsmanlığı Türkiye’nin en tatlı kurumu haline getirebilir. Kararlarının
yaptırım gücünün bir anlamda olmaması nedeniyle idare organları, ombudsmanlığa
daha olumlu bakacaklardır. 

Türkiye’de 16
Nisan 2017 sonrasındaki anayasa değişikliği sonucunda ombudsmanlığı doğrudan
olmasa da dolaylı etkileyen bazı sonuçlar olduğu söylenebilir.  16 Nisan 2017 öncesindeki eski süreç ve 16 Nisan sonrasındaki yeni süreçle ilgili on önemli sonuç
vardır. Bunlar (1) Cumhurbaşkanının artık yürütmeyi tek başına temsil etmesi,
Başbakanlık ve Bakanlar Kurulunun olmamasıdır. (2) Devlet Denetleme Kuruluna
idari soruşturma yetkisinin ve Türk Silahlı Kuvvetlerini de denetleme
yetkisinin verilmesidir. (3) Cumhurbaşkanı Kararnamelerinin etkili biçimde
yeniden düzenlenmesidir. (4) Bütçe ve kesin hesap konusudur; artık geçici bütçe
ve enflasyona göre bütçe kavramları vardır. (5) Vesayet odaklarının
denetlenmesi, gereken önlemin alınması, (6) 
Olağanüstü hal kanun hükmünde kararnamelerinin Mecliste 3 ay içerisinde
kabul edilmezse, çıkarılmamış sayılmasıdır. (7) Askerî Yargıtay, AYİM ve Askeri
Mahkemelerin kaldırılmasıdır. (8) Cumhurbaşkanına karşı etkili soruşturma
açılmasının kabul edilmesi, Anayasanın 125 inci maddesinin 2. Fıkrasının ilga
edilmesidir. (9) TBMM’nin HSK’ya 7 üye seçmesi, (10) TBMM’nin asli görevine
dönüyor olması ve kanun tasarısı kavramının Anayasadan çıkarılmasıdır. 

16 Nisan 2017
sonrasındaki yeni süreçteki bu 10
anayasal değişimin, denetim açısından Türkiye’de şu sonuçlara yol açması
beklenebilir; (1) Artık yeni sistemle birlikte bürokrasi hızlanabilir ve
kararlar daha hızlı alınabilir. (2) Artık bürokrasi, ilerlemek isteyen
Türkiye’nin hızı düşüremeyebilir ve hızlanan yürütme organına adım uydurmak
zorunda kalabilir. (3) Devlet Denetleme Kurulunun da askeriyeyi ve idareyi
soruşturmasının olumlu sonuçları olacaktır. (4) ”Bugün git yarın gel” felsefesi
sona erebilir. Bürokrasi ehliyet ve liyakata dayalı olarak geliştirilebilir.
(5) İnovasyonlar artabilir. (6) Hantallık ve mükerrerlik reforme edilebilir.
Bakanlıklarda ve üniversitelerde mükerreren iş yapan birimler varsa, bu konuda
bir değişim gelebilir. (7) Cumhurbaşkanı kararnameleri ile idarenin yeniden
düzenlenmesi sağlanabilir. Bütün bu nedenlerle yeni dönemde ombudsmanlığın
görevi, yetkisi ve sorumluluğu artabilir. Ombudsmanlık, vites yükselten
Türkiye’de, hızlı gelişime ayak uydurmak durumunda kalacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanlığı sistemi, ombudsman, denetim, idare, bürokrasi, militarizm

Kaynakça

• ABDULHAMİT er-Rifai : el Kada ül İdari, Dımaşk 1989, Dar’ül-Fikr. AKDAĞ, Mustafa : Türkiye’nin İktisadi ve İctimai Tarihi, C. I, İst. 1977, Cem Yayınevi. ALPTEKİN, Coşkun : “Büyük Selçuklular”, Büyük İslam Tarihi, C. VII, İst. 1992. ALPTEKİN, Coşkun : “Türkiye Selçukluları”, Büyük İslam Tarihi, C. VIII, İst. 1992. FENDOĞLU, Hasan Tahsin :Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık), Ankara, Yetkin 2011. FENDOĞLU, Hasan Tahsin :171 Soruda Başkanlık Sistemi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2017. FENDOĞLU, Hasan Tahsin :“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”, Yeni Türkiye Dergisi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı, Mart- Nisan 2017, Yıl 23, Sayı 94, ss. 90-109. HUNTİNGTON, Samuel P. :The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, Simon and Schustre, New York, London, Toronto, Sydney, New York, 2003, s. 14-185. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu (KDKK), Kanun Numarası: 6328 Kabul Tarihi: 14/6/2012, Yayımlandığı R.Gazete: Tarih: 29/6/2012, Sayı: 28338. İBN FERHUN : Tabsiratü'l-Hükkam, C. I-II, Mısır 1958. IBN AŞUR, M. Tahir : İslâm Hukuk Felsefesi, Çev. Vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan, İst. 1988. İBN KAYYİM el-Cevziyye : et Turuku’l-Hükmiyye, Mısır 1977. İNALCIK, Halil : "Mahkama-The Ottoman Empire-The Earlier Centuries", EI, C. VI, Leiden 1991. İNALCIK, Halil : “Adaletname”, DİA, C.I, İst. 1988. MAVERDİ, Ebu’l-Hasen : el -Ahkamu's- Sultaniye, Beyrut, ty, Dar’ü-l-Kütüb’i-l-İlmiyye. KALKAŞANDİ, Ahmet :Subhu'l-A'şa fi Sinaati'l-İnşa, C.V., ty. Milli Tetebbular Mecmuası, C. I- II, İst 1331. MUTAF, Abdulaziz :”Osmanlı Hukuk Sisteminde Dostane Çözüm: “Sulh” Uygulaması”, bu makale TURCICA Dergisinin 36. sayısında (2004) (Sayfa 125-140) “Amicable Settlement in Otoman Law: Sulh System” başlığıyla İngilizce olarak yayınlanmıştır. MUHAMMAD Akram Khan : Al-Hisba and the Islamic Economy, in Public Duties in Islam, The Institution of the Hisba, by al-Shayhkh al-İmam Ibn Taymiya, (Appendix), Leichester,1982, The Islamic Foundadition. ÖZDEN, Kemal :Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye’deki Tartışmalar, Seçkin, Ankara 2010. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı : Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, 4. B., TTKY, Ank. 1988. TURAN, Osman : Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Metin, Tercüme ve Araştırmalar, 2. Baskı, TTKY, Ankara, 1988. ZUHAYLİ, M. Mustafa :Melamihu Tanzimü'l-Kada, C.II, Mekke, ty.
• http://www.usombudsman.org/en/. http://www.usombudsman.org/en/ http://www.usombudsman.org/en/ http://www.law.ualberta.ca/centres/ioi/Links/Links-to-OfficesInstitutes.php