Law and State in Ibn Khaldun's Thought

Yıl 2023, Sayı: 19, 103 - 136, 12.01.2024

Ahmet Selim Kadıoğlu , Abdulselam Gürbüz

Öz

Ibn Khaldun has a well-deserved reputation in both Western and Eastern science world with his ideas about nearly all disciplines in the field of social sciences, and more importantly, with his scientific and realistic approach. It is an underestimation that Ibn Khaldun, who draws attention with his ideas about sociology in his work Muqaddimah, is considered one of the pioneers of sociology. He declared that he founded a new field of science five centuries before Auguste Comte, who named the science of sociology and is said to be its founder, and called it “ilm-i umran” (science of society), which is almost the exact equivalent of sociology. He build a special terminology for this new field, with terms such as umran, asabiyyah, bedouinism, and hadarism which contents he determined in a unique way. Thus, with the attitude of a compenent sociologist, he analyzed the society, searched for what social is, and nearly all the facts related to them, using the methods and principles close to today’s sociology. Ibn Khaldun, who stands out with his identity as a jurist of both a practitioner and doctrinaire, has studied law within the framework of the science he founded. He approached the phenomenon of law from a social and political point of view. He dealt with the legal concept and practice of the society he lived in, in an objective and critical way in line with the methods and approachment he adopted in other disciplines.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun, Muqaddimah, Sociology of Law, Public Law, Political Philosophy, Islamic Law

İBN HALDUN DÜŞÜNCESİNDE HUKUK VE DEVLET

Öz

İbn Haldun sosyal bilimler alanındaki neredeyse bütün disiplinlere ilişkin ileri sürdüğü fikirlerle ve bundan daha da önemlisi bilimsel ve gerçekçi yaklaşımıyla gerek Batı gerekse Doğu bilim dünyasında haklı bir şöhrete sahip bulunmaktadır. Özellikle Mukaddime adlı eserinde sosyolojiye dair ortaya koyduğu fikirlerle dikkat çeken İbn Haldun’un, sosyolojinin öncülerinden biri olarak kabul edilmesi eksik bir değerlendirmedir. O, sosyoloji biliminin ismini veren ve kurucusu olduğu söylenegelen Auguste Comte’tan beş asır önce yeni bir bilim kurduğunu ve buna sosyoloji isimlendirmesinin neredeyse tam karşılığı olan “ilm-i umran” adını verdiğini ilan etmişti. Bu ilim için umran, asabiyet, bedevilik, hadarilik gibi içeriklerini özgün biçimde belirlediği terimlerle özel bir terminoloji inşa etmiştir. Böylece yetkin bir sosyolog tavrıyla toplumu, toplumsal olanı ve bunlarla ilintili olan hemen hemen tüm olguları, günümüz sosyolojisine yakın yöntem ve ilkelerle tahlil etmiştir. Kadılık ve hukuk hocalığı yapması nedeniyle uygulayıcı ve doktrinci olarak hukukçu kimliğiyle de öne çıkan İbn Haldun, kurduğu bilim çerçevesinde hukuku incelemiştir. Hukuk olgusuna daha ziyade toplumsal ve siyasal bir açıdan yaklaşmıştır. İçinde yaşadığı toplumun hukuk telakkisini ve pratiğini diğer disiplinlerde benimsediği yöntem ve yaklaşımları doğrultusunda objektif ve eleştirel biçimde ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Mukaddime, Hukuk Sosyolojisi, Kamu Hukuku, Siyaset Felsefesi, İslam Hukuku.

Kaynakça

• ARİSTOTELES (1975). Politika, Çev. Mete Tunçay, Remzi Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul.
• ATEŞ Ferhat ve Tuncer Utkan (2017). “İbn Haldun’a Göre Toplum ve Şehir”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 53, ss.216-230.
• ÇELİK, Ercan (2015). İşlevselcilik Bağlamında İbn Haldun’un Toplum ve Din Anlayışı, Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, ss.533-548.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü (1993). “İbni Haldun’un Devlet Görüşü”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 6, ss.157-179.
• ERGÜL, Ergin (2018). Hukukçu ve Siyaset Bilimci Kimliğiyle İbn Haldun, Adalet Yayınevi, 3. Baskı, Ankara.
• FÂRÂBÎ (1974). Mutluluğu Kazanma (Tahsilu’s-Sa’ade), Çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1939). “İbni Haldun’un Hukuka Ait Fikirleri ve Tesiri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Cilt: 5, ss.138-155.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1961). Metodoloji Nazariyeleri, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• GEÇİT, Bekir (2018). “İbn Haldun’da Siyasal Gücün Kullanılmasında ‘Asabiyet’in Önemi”, Beytülhikme Uluslararası Felsefe Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, ss.619-639.
• GUMPLOWİCZ, Ludwig (1940). “İbni Haldun ve İçtimaiyatı”, Çev. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Cilt: 6, Sayı: 2-3, ss.573-588.
• GÜMÜŞ BÖKE, Emine (2014). “İbn Haldun ve Fıkıh İlmine Dair Görüşleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, ss.93-107.
• GÜRKAN, Ülker (1967). “Hukuk Sosyolojisi Açısından İbn Haldun”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, ss.223-246.
• HALDUN, İbn (2021). Mukaddime, Çev. Cemal Aydın, Timaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• HALDUN, İbn (2014). Mukaddime, Hazırlayan: Arslan Tekin, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul.
• HALDUN, İbn (2004). Mukaddeme, Hazırlayan: Abdullah Muhammed ed-Derviş, Dâr-u Ya’rab, Dımaşk.
• HASSAN, Ümit (1998). İbn Haldun’un Metodu ve Siyaset Teorisi, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• KADIOĞLU, Ahmet Selim (2021). “Türk-İslam Sentezcilerinde Devlet Tasavvuru ve Din-Devlet İlişkileri”, Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, ss.10-23.
• KAYAPINAR, Akif (2006). “İbn Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 15, ss.83-114.
• wKILINÇ, Zeynel Abidin (2018). “Toplumsal Sözleşme Teorileri, İbn Haldun ve İnsan Doğası”, PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, ss.56-68.
• KIZILKAYA, Necmettin (2012). “İslam Hukuk Tarihini İbn Haldûn Üzerinden Okumak: İbn Haldûn’un Modern Dönem İslam Hukuk Tarihi Yazıcılığına Etkileri”, Belleten, Cilt: 76, Sayı: 277, ss.741-774.
• KOCA, Ferhat (2006). İbn Haldun’un Fıkhi Birikimi ve İslam Hukuk Tarihiyle İlgili Görüşleri (Mukaddime Çerçevesinde), Geçmişten Geleceğe İbn Haldun Sempozyumu, İSAM, ss.119-133.
• KOZAK, İbrahim Erol (2018). Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi, Palet Yayınları, 1. Baskı, Konya.
• OKUMUŞ, Ejder (2006). “İbn Haldûn’un Osmanlı Düşüncesine Etkisi”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 15, ss.141-185.
• OKUMUŞ, Ejder (1999). “İbn Haldun ve Osmanlı’da Çöküş Tartışmaları”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı: 6, ss.183-209.
• ÖTENKAYA, Yusuf (2022). “İbn Haldûn Umrân Mefhumunu Uygarlık/Medeniyet Anlamında mı Kullandı? Kuramsal ve Tarihsel Bir Tahlil”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, ss.1-33.
• ÖZLER, Hayrettin (2019). “İmparatorluk ve Bedevilik”, Liberal Düşünce Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 95, ss.9-22.
• ÖZTÜRK, Armağan (2008). “Düzenin Meşruluğu Sorunu Bağlamında İbni Haldun Felsefesinin Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 63, Sayı: 1, ss.175-206.
• STOWASSER, Barbara (1984). “Ibn Khaldun’un Tarih Felsefesi: Devletlerin ve Uygarlıkların Yükseliş ve Çöküşü”, Çev. Nermin Abadan-Unat, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 39, Sayı: 1, ss.173-181.
• TOPÇUOĞLU, Hamide (1969). Hukuk Sosyolojisi (Sosyoloji Açısından Hukuk), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• YAYLI, Hasan ve Onur Yıldırım (2019). “İbn Haldun Düşüncesinde Egemenlik Olayı”, Akademik Hassasiyetler, Cilt: 6, Sayı: 12, ss.181-202.
• YILDIZ, Mustafa (2010). “İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı”, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 10, ss.25-55.
• YÜKSEL, Mehmet (2008). “İbn Haldun’un Sosyal Teorisinde Hukuk”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, ss.299-332.