TÜRKİYE’DE ENGELLİ HAKLARININ KORUNMASINDA BİR AKTÖR OLARAK KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

Yıl 2023, Sayı: 19, 191 - 214, 12.01.2024

Cihan Necmi Günal , Maksud Emre Mülazımoğlu , Hande Yüksel Altıntaş

Öz

Engelli bireylerin temel haklardan diğer yurttaşlar gibi eşit bir biçimde faydalanması ve toplumsal hayata tam katılımının sağlanması önemli bir politika alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kamu yönetimleri, bu alanda gerekli tedbirlerin alınması ve hayata geçirilmesiyle yükümlüdür. Bu konu yalnızca Türkiye’de değil dünyanın birçok ülkesinde de bir politika alanı olarak tanımlanmaktadır. Birleşmiş Milletler engelli haklarının korunması hususunda çeşitli sözleşmeler hazırlamış ve üye devletlerden taraf olmalarını istemiştir. Türkiye’de de engelli yurttaşların haklarının korunması adına birden fazla uygulama bulunmaktadır. Her ne kadar uluslararası ve ulusal düzenlemelerde yer alsa da engelli bireylere tanınan hakların kullanımı, ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü ve bu hakların kamusal alanda yaygınlık ve farkındalık kazanması noktasında sorunlar yaşanmaktadır. Bu sebeple hem idare ve vatandaşlar arasında yaşanan sorunların çözümünde arabuluculuk görevi üstlenmesi hem de hukuk kurallarının kurumsallaşması bağlamında Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK) engelli haklarının korunmasında önemli bir hak arama mekanizması olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada KDK kararlarında engelli hakları içerik analizi yöntemi ile incelenmekte ve engelli yurttaşların kamu yönetimleri ile yaşadıkları sorunlarda KDK'nin önemi ele alınmaktadır. Yapılan analizlerin sonucunda KDK’nin almış olduğu kararlarda engelli haklarının korunması hususunun uluslararası normlara uygun bir şekilde ele alındığı ve kamu kurum ve kuruluşlarına gerekli düzenlemelerin yapılmasının tavsiye edildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Engelli hakları, Ombudsman, Kamu Denetçiliği Kurumu

Etik Beyan

Çalışmamızda etik onay gerektiren bir yöntem kullanılmamıştır.

Ombudsman Institution as an Actor in the Protection of Disability Rights in Türkiye

Öz

It is an important policy area for disabled people to benefit from fundamental rights equally like other citizens and to ensure their full participation in social life. Public management is obliged to take and implement the necessary measures in this area. This issue is defined as a policy area not only in Turkiye but also in many countries. The United Nations has prepared various conventions on the protection of the rights of disabled people and asked the member states to become a party. In Turkiye, there is more than one regulation to protect the rights of citizens with disabilities. Although it is included in international and national regulations, there are problems with the use of the rights granted to individuals with disabilities, the resolution of conflicts that arise, and the prevalence and awareness of these rights in the public sphere. For these reasons, the Ombudsman Institution of Turkiye (KDK), which acts as a mediator in solving the problems between the administration and the citizens, stands out as a legal claim mechanism in protecting the rights of disabled citizens and institutionalizing the rules of law. In this study, the rights of disabled citizens in the decisions of the KDK are examined with the method of content analysis, and the importance of the KDK in the problems faced by disabled citizens with public administrations is discussed. As a result of the analysis, it has been determined that in the decisions taken by the KDK, the issue of protection of the rights of persons with disabilities is addressed in accordance with international norms and public institutions and organizations are recommended to make the necessary regulations.

Anahtar Kelimeler

Disability rights, Ombudsman, Ombudsman Institution of Turkiye

Kaynakça

• Azarkan, E., Benzer, E. (2018). “Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme ve Türkiye'de Engelli Hakları”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(38), 3-29.
• Bi, Y., Card, J. A., & Cole, S. T. (2007). Accessibility and attitudinal barriers encountered by Chinese travellers with physical disabilities. International Journal of Tourism Research, 9(3), 205-216.
• Cook, J. A. (2006). Employment barriers for persons with psychiatric disabilities: Update of a report for the President's Commission. Psychiatric services, 57(10), 1391-1405.
• Denhardt, J. V., & Denhardt, R. B. (2015). The New Public Service Revisited. Public Administration Review, 75(5), 664-672. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/puar.12347?casa_token=TTD5C1tKIE4AAAAA%3A7HIk7NIP2m19V__obcmDG1sy5w8eUMfq21aB3OsB5Wz8w7ti6ErCnf7CvxGFtGSebg-KpR3mBkRBwp-r. 10.09.2023
• Denhardt, J. V., & Denhardt, R. B. (2007). The New Public Service: Serving, Not Steering. M.E. Sharpe.
• Denhardt, R. B., & Denhardt, J. V. (2000). The New Public Service: Serving Rather Than Steering. Public Administration Review, 60(6), 549-559. https://www.jstor.org/stable/977437. 10.09.2023
• Erten, Ş., Aktel, M. (2016). “Ulusal Program ve Düzenli İlerleme Raporları Çerçevesinde Türkiye’nin Engelli Politikaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(4), 1275-1297.
• Genç, F. N. (2015). Yeni Kamu Hizmeti: Vatandaş ve Kamu Yararı Temelinde Kamu Hizmetini Yeniden Düşünmek. İçinde Ö. Köseoğlu & M. Z. Sobacı (Editörler), Kamu Yönetiminde Paradigma Arayışları: Yeni Kamu İşletmeciliği ve Ötesi, 129-149, Dora.
• Gray, D. B., Gould, M., & Bickenbach, J. E. (2003). Environmental barriers and disability. Journal of architectural and planning research, 29-37.
• Harpur, P. (2012). Embracing the new disability rights paradigm: the importance of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Disability & Society, 27(1), 1-14.
• Hurst, R. (2003). The international disability rights movement and the ICF. Disability and rehabilitation, 25(11-12), 572-576.
• İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi (2023). Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme. Erişim Tarihi: 17 Mart 2023. https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/tr/content/132-engellilerin-haklarna-iliskin-sozlesme/#:~:text=S%C3%B6zle%C5%9Fme%2C%20Birle%C5%9Fmi%C5%9F%20Milletler%20Genel%20Kurulu,5825%20say%C4%B1l%C4%B1%20Kanunla%20uygun%20bulunmu%C5%9Ftur.
• Johner, R. (2013). Disability and poverty: Stories that resist attitudinal barriers to inclusion. Canadian Journal of Disability Studies, 2(3), 31-54.
• Krippendorff, K. (2013). Content analysis: An introduction to its methodology (3rd ed.). Sage Publications.
• Maroto, M., & Pettinicchio, D. (2020). Barriers to economic security: Disability, employment, and asset disparities in Canada. Canadian Review of Sociology/Revue canadienne de sociologie, 57(1), 53-79.
• Mégret, F. (2017). The disabilities convention: Human rights of persons with disabilities or disability rights?. In Equality and Non-Discrimination under International Law (pp. 269-292). Routledge.
• Neuendorf, K. A. (2016). The content analysis guidebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Özer, M. A., & İrdem, İ. (2020). Çıkmazları Karşısında Bürokrasi ve Ötesi. Gazi Kitabevi.
• Perry, J. L. (2007). Democracy and the new public service. The American Review of Public Administration, 37(1), 3-16.
• RG/ Resmi Gazete (1982). “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası”, RG Tarih: 09.11.1982, RG Sayı: 17863.
• RG/ Resmi Gazete (1997). “Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”, RG Tarih: 6.6.1997, RG Sayı: 23011.
• RG/ Resmi Gazete (2005). “Engelliler Hakkında Kanun”, RG Tarih: 7. 7. 2005, RG Sayı: 25868.
• RG/ Resmi Gazete (2021). “Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu”, RG Tarih: 3.1.2021, RG Sayı: 31678.
• RG/ Resmi Gazete (2023). “Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı (2023-2025)”, RG Tarih: 3.2.2023, RG Sayı: 32093.
• Sahu, K. K., & Sahu, S. (2015). Attitudinal barrier experienced by people with disabilities. Journal of Disability Studies, 1(2), 53-54.
• Schneider, M. (2006). Disability and the environment. Disability and social change: A South African agenda, 8-18.
• Sheldon, A., Traustadóttir, R., Beresford, P., Boxall, K., & Oliver, M. (2007). Disability rights and wrongs? Disability & Society 22 (2), 209-234.
• Stark, S. (2001). Creating disability in the home: The role of environmental barriers in the United States. Disability & Society, 16(1), 37-49.
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi (2005). T.B.M.M. 969 no’lu Komisyon Raporu. Erişim Tarihi: 16 Mart 2023. https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar_erisim.tutanak_hazirla?v_meclis=&v_donem=&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=KANUNLAR&v_altbaslik=5378&v_mv=&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=&v_bastarih=&v_bittarih
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2023). Misyonumuz ve Vizyonumuz. Erişim Tarihi: 20 Mart 2023. https://www.aile.gov.tr/eyhgm/genel-mudurluk/misyon-ve-vizyonumuz/
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2023). Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı 2023-2025. Erişim Tarihi: 15 Mart 2023. https://www.aile.gov.tr/duyurular/engelli-haklari-ulusal-eylem-plani-2023-2025-yayimlandi/
• Toroslu, H. (2019). “Yargıtay’ın İlk Derece Mahkemesi Olarak Verdiği Son Kararlara Karşı Başvurulacak Kanun Yolu ve Kapsamı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2019(143), 115-142.
• United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Erişim Tarihi: 1 Nisan 2023 https://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights/
• United Nations. (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Erişim Tarihi: 1 Nisan 2023. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html
• KDKK, S: 53878609-101.07.04-E.12306, BN. 2018/357, KT. 10/07/2018.
• KDKK, S: 2019/1517-S.2291, BN: 2018/3663, KT: 29/04/2019.
• KDKK, S: 2019/10271-S.15795, BN: 2019/8086, KT: 16/10/2019.
• KDKK, S: 2021/5612-S.21.9077, BN: 2020/100172, KT: 07/04/2021.
• KDKK, S: 2022/12222-S.22.18678, BN. 2022/5900, KT. 22/09/2022.
• KDKK, S: 2023/933-S.23.1630, BN: 2022/10413, KT: 23/01/2023.