SOSYAL MEDYADA PROPAGANDA VE ALGI YÖNETİMİ: İSRAİL-FİLİSTİN SAVAŞI ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Sayı: ÖZEL SAYI 2 (GAZZE), 65 - 99, 10.05.2024

Ali Fikret Aydın

Öz

Kitlelerin tutum ve davranışlarını etkileyerek algılarını yönetmek amacıyla tek yönlü gerçekleşen propaganda faaliyetleri, sosyal medyanın ortaya çıkmasıyla birlikte daha fazla yayılma olanağı bulmuştur. Her kullanıcının aynı zamanda içerik üreticisi konumuna geldiği sosyal ağlarda, yeterli denetim mekanizmasının olmaması ve haberlerin teyit edilmemesi, propaganda ve algı yönetimi için elverişli bir ortam oluşturmaktadır. Doğru haber alma ihtiyacının yoğun şekilde hissedildiği deprem ve savaş gibi olağan dışı durumlarda, abartılı ve çarpıtılmış bilgilerin sosyal medyada dolaşıma sokularak hızlı yayılması, toplumsal açıdan önemli sorunlara yol açabilmektedir. Özellikle belirli kesimleri hedef gösterme amaçlı yapılan paylaşımlar, toplumsal ayrışmaya ve çatışmaya neden olmaktadır. Bireylerin korku ve endişe duygularını sömürerek kitlelerin algılarını yönlendirmeye çalışan propaganda yapıcılar, aynı zamanda toplumun haber alma özgürlüğünü de engellemektedir. Daha önce pandemi ve Kahramanmaraş deprem sürecinde dezenformasyon örnekleri görüldü. Yalan bilgiler toplumda ciddi bir karmaşaya yol açtı. Şu anda ise dezenformasyon ve yalan bilgiler İsrail-Filistin Savaşı’nda da görülmektedir. Savaşın başladığı andan itibaren sosyal medya üzerinde çok fazla yanıltıcı haber paylaşılarak yoğun bir propaganda faaliyeti yürütülmüştür.

Bu makale, İsrail-Filistin Savaşı sırasında sahte haber içeriklerinin sosyal medyada yaygın şekilde paylaşılmasıyla propaganda ve algı yönetimi faaliyetlerinin hangi boyutta gerçekleştiği problemine odaklanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada veri analiz tekniği olarak betimsel analiz tercih edilmiştir. Araştırma kapsamında doğrulama platformu teyit.org tarafından tespit edilen, 7 Ekim-31 Aralık 2023 tarihleri arasındaki tüm iddialara yer verilmiştir. Sosyal medyada yaygın olarak paylaşılan şüpheli iddiaları inceleme konusu yapması nedeniyle ilgili platform seçilmiştir. Çalışmada tüm iddialara detaylı olarak yer vermek mümkün olmadığı için analiz sonucu ortaya çıkan yanlış haber türlerinden birer örnek ele alınmıştır. Araştırma kapsamında incelenen örneklere bakıldığında, sosyal medyada paylaşılan yalan içeriklerin sıklıkla görüldüğü tespit edilmiş ve bu sorunla mücadelede nelerin yapılması gerektiğine dair önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya, Propaganda, Algı Yönetimi, Dezenformasyon, İsrail-Filistin Savaşı.

Propaganda and Perception Management on Social Media: The Israel-Palestine War

Öz

Kaynakça

• AKBUĞA, Fulya (2023). “Post-Truth Çağı ve Sosyal Ağlarda Gerçeğin Sıradanlaşması”, Ulakbilge, 83, ss. 369-374.
• AKYILDIZ, Mahmut (2023). “Yalan Haber ve Dezenformasyonun Sosyal Medyada Yayılımı: Kahramanmaraş Depreminin Haarp Silahı Olduğu İddiası”, Türkiye Medya Akademisi Dergisi, 3(6), ss. 523-543.
• ARSLAN, Hüseyin.(2022). “Sosyal Medyada Paylaşılan Post-Truth Söylemlerin ve Dezenformasyonların Türkiye'nin Güvenliğine Etkileri”, Academic Social Resources Journal, 7(44), ss.1874-1885.
• ASLAN, Mehmet Nizar (2015). “Sosyal Medyada Algı Yönetimi”, International Multilingual Academic Journal, 2(1), ss.69-81.
• AYDIN, Ali Fikret (2023). “Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Manipülasyon: 2023 Kahramanmaraş Depremi Örneği”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12(5), ss.2603-2624.
• AYDIN, Ali Fikret (2020). “Post-Truth Dönemde Sosyal Medyada Dezenformasyon: Covid-19 (Yeni Koronavirüs) Pandemi Süreci”, Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 4(12), ss.76-90.
• AYHAN, Bünyamin ve ÇİFÇİ, Muhammet Emin (2018). “Işid, Propaganda ve İslamofobi”, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD), 1 (1), ss. 17-32.
• AVCI, Özkan (2018). “Propaganda Çeşitleri”, Editörler: Mustafa Karaca ve Caner Çakı, İletişim ve Propaganda içinde, Eğitim Yayınevi, Konya.
• BAĞIMSIZ İLETİŞİM AĞI (BİANET) (2023). İsrail-Filistin Sorununun Tarihçesi: 1897'den 2022'ye, https://bianet.org/haber/israil-filistin-sorununun-tarihcesi-1897-den-2022-ye-192219 (Erişim Tarihi: 27.03.2023).
• BALCI, Aykut ve KESER, Adem (2023). “Kamu Politikalarının Oluşturulma Sürecinde Sosyal Medyanın Etkisi: Dezenformasyon, Manipülasyon ve Propaganda”, Sosyolojik Düşün, 8 (2), ss.125-164.
• BARNHIZER, David (2007). “Ideology, Propaganda and Legal Discourse in the Argument Culture”, Cleveland-Marshall College of Law, Cleveland State University Research Paper, ss.7-141.
• BOZKANAT, Esra (2021). “Algı Yönetimi ve Propaganda: Nazi Almanyası Üzerinden Bir Değerlendirme”, Öneri Dergisi, 16(55), ss.74-94.
• BRENNAN,Jason (2017). Propaganda about Propaganda, Critical Review,29(1), ss.34-48.
• CALLAMARI, Peter ve Derek, Reveron (2003). “Chine’s Use of Perception Management”, International Journal of Intelligence and Counter Intelligence, 16, ss.1-15.
• CENG, Emine. (2018). “Algı Yönetimi Aracı Olarak Twitter Kullanımına İlişkin Siyasal Bir Analiz”, Erciyes İletişim Dergisi, 5(4), ss.663-689.
• CÜLÜK, Ahmet (2018). “Sosyal Medya, Propaganda ve Terörizm”, Editör: Göktuğ Sönmez, Türkiye’nin Terörle Mücadelesi: Kavramlar, Örgütler ve Aktörler içinde, ss.309-339, Vega Basım, Ankara.
• ÇAKIR, Buse (2023). “Video Netanyahu'nun Türkiye’ye teşekkür mesajını mı gösteriyor?”,https://teyit.org/analiz/video-netanyahunun-turkiyeye-tesekkur-mesajini-mi-gosteriyor (Erişim Tarihi: 19.12.2023).
• ÇALIŞKAN, Sadık (2020). “12 Eylül Darbesi’nde Televizyon Yayınlarında Propaganda Faaliyetleri Üzerine İnceleme”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 10(1), ss.85-116.
• DEĞER, Kamuran (2017). “Siyasal Komplo Teorilerinin Sosyal Medya Üzerinden Toplumsal Realiteyi İnşası”, AJIT-E: Academic Journal of Information Technology, 8(26), ss.69-82.
• DOĞAN, Adem (2022). “Propaganda’nın Sosyal Medya Hali: Rusya ve Ukrayna Ankara Büyükelçiliklerinin Twitter Paylaşımları Üzerine Bir İnceleme”, İNİF E- Dergi, 7(2), ss.67-89.
• DOĞAN, İrem (2020). “Siyasal Propaganda ve Sosyal Medya”, Ahi Evran Akademi, 1(2), ss.1-13.
• DOĞAN, İsmailcan (2015). “Propaganda Aracı Olarak Internet: Kayseri İli Merkez Seçmeni Üzerine Bir Alan Araştırması”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 3(2), ss.296-319.
• DURMUŞ, Abdullah (2023). “Sosyal Medyada Propaganda: Rusya-Ukrayna Savaşı Örneği”, AJIT-E: Academic Journal of Information Technology, 14(52), ss.41-69.
• DURMUŞAHMET, Anıl (2021). “Sosyal Medyada Propaganda Modelinin Karşılığı: Gözetimin Tüketimi Üzerine Bir İnceleme”, Etkileşim, Sayı: 8, ss.160-184.
• GORWA, R. ve GUİLBEAULT, D. (2020). “Unpacking the Social Media Bot: A Typology to Guide Research and Policy”, Policy & Internet, 12(2), ss.225-248.
• FARKAS, J. ve NEUMAYER, C. (2020). “Disguised Propaganda from Digital to Social Media”, Eds.: Hunsinger, J., Allen, M., Klastrup, L., Second International Handbook of Internet Research, Springer, Dordrecht.
• FOÇA, Mehmet Atakan (2019). “Sözlük: Yanlış Bilginin En Yaygın Yedi Türü”, https://teyit.org/sozluk-yanlis-bilginin-en-yaygin-7-turu/ (Erişim Tarihi: 21.03.2023).
• FUCHS, Christian. (2016). Sosyal Medya Eleştirel Bir Giriş, Çev. Diyar Saraçoğlu ve İlker Kalaycı, NotaBene Yayınları, Ankara.
• GARFİELD, Andrew (2002). “The Offence of Strategic Influence: Making The Case for Perception Management Operations”, Journal of Information Warfare, 1(3), 30-39.
• GENÇTÜRK, Sena (2023). “Video Paraşütlü Hamas Güçlerini mi Gösteriyor? , https://teyit.org/analiz/video-parasutlu-hamas-guclerini-mi-gosteriyor” (Erişim Tarihi: 19.12.2023).
• HERMAN, Edward S. ve CHOMSKY, Noam (1988). Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media, New York: Pantheon Books.
• JENKINS, Henry (2009). Confronting the Challenges Of Participatory Culture: Media Education For The 21st Century, MIT Press, Massachusetts.
• JENKINS, Henry.(1992). Textual Poachers:Television Fans and Participatory Culture, Routledge, NewYork.
• JOWETT, G.S. ve O’DONNEL, V. (2012). Propaganda and Persuasion, Fifth Edition, Sage Publications, USA.
• KANAT, Zehra (2022). “Herman ve Chomsky’nin Propaganda Modeli Bağlamında 2021 Gazze Saldırısının Medyada Temsili: BBC, CNN International, The Times of Israel, The Jerusalem Post ve Al Jazeera Örneği”, The Journal of Communication and Social Studies, 2(1), ss.20-42.
• KESKİN, Öyküm Hüma (2023). “Videonun Hamas'ın Kaçırdığı Bebeği Gösterdiği İddiası”, https://teyit.org/analiz/videonun-hamasin-kacirdigi-bebegi-gosterdigi-iddiasi (Erişim Tarihi: 18.12.2023).
• KİRAZ, Ersel (2019). “Sosyal Medya ve Algı Yönetimi: İngilterenin Brexıt Sürecinde Sosyal Medya Dezenformasyonu”, PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 15(1), ss.1-18.
• KİŞİ, Erden (2023). “1948’den Bugüne, Tarihi ve Siyasi Yönleri ile ‘‘İsrail- Filistin Sorunu’’, Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), ss.262-274.
• KÖKMEN, Nihat (2023). “İsrail-Hamas Savaşı ve Türkiye-ABD İlişkilerine Etkisi”, https://edam.org.tr/dis-politika-ve-guvenlik/israil-hamas-savasi-ve-turkiye-abd-iliskilerine-etkisi (Erişim Tarihi: 23.12.2023).
• KÖROĞLU, Gökhan (2023). Yeni Medyada Dezenformasyon ve Yanlış Bilinç İnşası: Düzensiz Göçmenler Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
• LOCK, I. ve LUDOLPH, R. (2020). “Organizational Propaganda on the Internet: A Systematic Review”, Public Relations Inquiry, 9(1), 103-127.
• MANOVIC, Lev (2001). The Language of New Media, MIT Press, Massachusetts.
• MESSİNA, Alex (2007). Public Relations, the Public Interest and Persuasion: An Ethical Approach, Journal of Communication Management, 11(1), ss.29-52.
• MEZDA, Eda (2017). “Bir Propaganda Aracı Olarak Siyasi Parti Reklamları: 2014 Yerel Seçimleri Örneği”, Kurgu, 25(3), ss.1-19.
• MUCUK, Hüseyin, ÖZDEMİR, Hüseyin ve ANIK, Mehmet Aziz (2023). “El-Aksa Tufanı Operasyonu Ve Türkiye’de Kamuoyunun Filistin Algısı”, Fikriyat Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(2), ss.101-118.
• MUMFORD, Lewis (1996). Makina Efsanesi, Çev. Fırat Oruç, İnsan Yayıncılık, İstanbul.
• OĞRAŞ, Meltem (2023). “İsrail'in Hamas Hedeflerini Vurduğunu Gösterdiği İddia Edilen Video Güncel Mi?, https://teyit.org/analiz/israilin-hamas-hedeflerini-vurdugunu-gosterdigi-iddia-edilen-video-guncel-mi (Erişim Tarihi: 18.12.2023).
• OYMAK, Hasan (2022). “Kamuoyunda Dezenformasyon Yasası Olarak Bilinen, 7418 Sayılı “Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’’ un Getirdikleri”, Yeni Medya, 13, ss.504-514.
• ÖZDOĞRU, Elif Nur (2021).”Yabancı Ülkelerin Ürettikleri Covid-19 Aşısı Bağlamında Türkiye’ye Yönelik Yaptıkları Propaganda ve Algı Yönetimi Faaliyetleri”, Journal of Vocational and Social Sciences of Turkey, Yıl: 3, Sayı: 6, ss.127-147.
• ÖZEL, Meltem, KARAKAŞ, Onur ve DURMUŞ, Abdullah (2018). “Geleneksel Medya ve Sosyal Medyada Yer Bulan Türkiye-Hollanda Krı̇zinin Propaganda Çerçevesinde İncelenmesı̇”, Kurgu, 26(1), ss.82-103.
• ROGERS, Richard (2023). “Serious Queries” and “Editorial Epistemologies”, Ed.: Richard Rogers, The Propagation of Misinformation in Social Media, Amsterdam University Press, Amsterdam.
• ROGERS, Richard ve NIEDERER, Sabine (2020). “The Politics Of Social Media Manipulation”, Eds.: Richard Rogers and Sabine Niederer, The Politics of Social Media Manipulation, Amsterdam University Press, Amsterdam.
• SARP, Çağatay ve CİHAN, Murat (2020). Ortadoğu’da Müdahalecilik ve Egemenlik. Akademik Hassasiyetler, 7(13), ss.1-19.
• SIEGEL, Pascale-Combelles (2005). “Perception Management: IO’s Stepchild?”, Low Intensity Conflict & Law Enforcement. 13 (2), 117-134.
• SPROULE, J.Michael (1994). Channels of Propaganda, Bloomington: EDINFO Press.
• STIVERS, Richard (2012). “The Media Creates Us in Its İmage, Bulletin of Science”, Technology & Society, 32 (3), ss.203-212.
• TAŞDEMİR, Erdem (2017). “Sosyal Medyada Terör Propagandası: Deaş Örneği”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(2), ss.726-752.
• TEKKE, Aynur ve LALE, Aybala (2021). “Sosyal Medyada Etik, Bilgi Manipülasyonu ve Siber Güvenlik”, Akademik İncelemeler Dergisi, 16(2), ss.44-62.
• TEMİZ, Dilge (2023). “Elektrik Tellerine Çarpan Paramotor Hamas Güçlerine mi Ait?, https://teyit.org/analiz-enkazdan-cikan-kisiye-fazla-su-verilmesi-halinde-olebilecegi-iddiasi (Erişim Tarihi: 19.12.2023).
• TOKTAY, Yakup (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon, Manipülasyon ve Propaganda Etkisi: Zeytin Dalı Harekatı Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TOPRAK, Ezgi (2023). “Videonun Fransa'daki Filistin’e Destek Yürüyüşünü Gösterdiği İddiası”, https://teyit.org/analiz/videonun-fransadaki-filistine-destek-yuruyusunu-gosterdigi-iddiasi (Erişim Tarihi: 21.12.2023).
• TOSYALI, Hikmet ve SÜTCÜ, Cem Sefa (2019). “Türkiye’de Sosyal Medya Üzerinden Siyasal Propaganda Yapmak: 2018 Cumhurbaşkanı Seçimi Örneği”, Öneri Dergisi, 14(51), ss.61-89.
• VANLIOĞLU, Muhammet (2018). “Siber Propaganda ve Dezenformasyon: Kitle Kaynaklı Troll Birimleri”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 2(1), ss.206-235.
• YILDIRIM, Yusuf (2021). “İsrail-Filistin Sorununda İki Devletli Çözüm Arayışları”, OPUS International Journal of Society Researches, 18(41), ss.3840-3884.
• YILDIRIM, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• YILMAZ, Yunus Anıl (2023). “Hindistan'daki Gazze'yle Dayanışma Gösterisinde İtalyan Bayrakları Kullanıldığı İddiası”, https://teyit.org/analiz/hindistandaki-gazzeyle-dayanisma-gosterisinde-italyan-bayraklari-kullanildigi-iddiasi (Erişim Tarihi: 21.12.2023).