Orta Karadeniz Bölgesi salep orkidesi türleri ve bazı yumru özellikleri

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 1, 78 - 83, 20.02.2019

Ömer Çalışkan

https://doi.org/10.7161/omuanajas.474256

Öz

Coğrafik özelliklerin sağladığı
avantajlar ile Karadeniz bölgesi biyoçeşitlilik açısından son derece zengin bir
floraya sahiptir. Bölgemizde Orchidaceae
familyasının ayrı bir yeri vardır. Araştırmanın yürütüldüğü Orta Karadeniz
Bölgesi (Tokat, Amasya, Samsun, Çorum illeri) farmasötik-aromatik özellikteki
bitki çeşitliliği içinde en geniş tür zenginliği Orchidaceae familyasına aittir. Tür zenginliğine bağlı olarak
bölgede yıllık 50 ton civarında salep yumrusunun kaçak olarak toplandığı
belirlenmiştir. Bu çalışmada 4 ilde yapılan saha gezileri ile yumru için
toplanan salep türleri belirlenmiştir. Bitki başına yumru verimleri tespit
edilmiş ve toplama baskısının azaltılması için alınması gereken çeşitli
tedbirler üzerinde durulmuştur. Araştırma alanında 32 salep orkidesi türü
olduğu anlaşılmıştır. Bu türlerden yaygın olarak görülen 18 türden örnek
alınmış, az rastlanılan türlere dokunulmamıştır. 1 kilogram kuru salep elde
edilmek istendiğinde, türlerin yumru irilikleri ve kuru madde oranlarına bağlı
olarak 525-3139 adet bitkiden yumru toplanılması gerektiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ekoloji, Verim, Yumru, sahlep

Middle Black Sea Region sahlep orchid species and tuber properties

Öz

With the advantages provided by geographic
features, the Black Sea region has a very rich flora in terms of biodiversity. Orchidaceae family has a special place
in our region. The Middle Black Sea Region (Tokat, Amasya, Samsun, Çorum
provinces) where the research was conducted, most variety of plants in the pharmaceutical-aromatic
plant species belongs to the Orchidaceae
family. Depending on the species richness, it is determined that 50 tons of
annual salep tubers are collected in the region. In this study, field trips
were made in 4 provinces and the species of salep collected for the tuber were determined.
Tuber yields per plant were determined. In addition, various measures were
taken to reduce collection pressure. İn our region, it was found that there
were 32 species of orchid species. 18 species that are commonly seen from such
species were taken and rare species were not touched. When one kilogram of dry
salep is desired to be obtained, it has been determined that the species need
to be collected from 525 - 3139 plants depending on the size and dry matter
ratios of the species.

Anahtar Kelimeler

Ecology, Sahlep, Yield, Tuber

Kaynakça

• Arabacı, O., Tutar, M., Özcan, İ.İ., Öğretmen, N.G., 2014. Salep orkidelerinde farklı kültürel uygulamaların etkisi. II. Tıbbi Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eylül, Yalova, 479-487.
• Arslankaya, H. 2012. Türkiye’deki endemik orkide türlerinin türkiye biyoçeşitliliğinin devamı açısından önemi. II. Orkide ve Salep Çalıştayı, 25-26 Nisan, İzmir, 67-85.
• Aybeke, M., 2012. Comparative anatomy of selected rhizomatous and tuberoustaxa of subfamilies Orchidoideae and Epidendroideae (Orchidaceae) asan aid to identification. Plant Sys Evol., 298(9): 1643–1658.
• Baytop, T., Sezik, E., 1968. Türk salep çeşitleri üzerine araştırmalar. J. Farc. Pharm., 4: 61-68.
• Çalışkan, Ö., Kurt, D., Korkmaz, H., 2017. Studies on Samsun salep orchids. İnt. Congres on Medicinal and Aromatic Plants, 10-12 Mayıs, Konya, 69-74.Endersby, J., 2016. Orchid: a cultural history. Royal Botanic Garden. Kew. 288 s.
• Farhoosh R., Riazi, A., 2007. A compositional study on two currents types of Salep in Iran and their reolojical properties as a function of concentration and temperature. Food Hydrocolloids, 21: 660-666.
• Güler, N., 1997. Edirne çevresindeki Orchis L. (Orchidaceae) türleri üzerinde morfolojik, sistematik, korolojik, karyolojik ve palinolojik araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 118 s, Edirne.
• Gorbani, A., Gravendeel, B., Zarre, S., Boer, H., 2014. Illegal wild collection and international trade of CITES listed terretrial orchid tubers in Iran. Traffic Bulletin, 26(2): 53-58.
• Hagsater, E. ve Dumont, V., 1996. Orchids: status survey and conservation action plan. IUCN. Gland Switzerland and Cambridge, UK. 173 s.
• Hossain, M.M., 2011. Therapeutic orchids: traditional uses and recent advances, an overview. Fitoterapia, 82: 102-140.
• Işın, P.M., 2008. Salep, spiced winter drink and cure-all (Salep, Rahat-ı Can Sıhhatü'l-Ebdan Talim-i Nefayis). I. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi ve 10. Ulusal Tıp Tarihi Kongresi, 20-24 Mayıs, 613-626, Konya.
• Korkmaz, H., 2010. Önemli Bir Doğa Mirası: Kızılırmak Deltası–BİTKİLER. In Ö. Sağlam, U. İşler (Edit.). Önemli Bir Doğa Mirası: Kızılırmak Deltası, Doğa ve Yaban Hayatı Koruma Derneği Yayınları No: 1, Erol Ofset-Samsun.
• Korkmaz, H., Mumcu, Ü., Kutbay, H.G., Alkan, S., 2011. Vascular flora of the Gölardı wildlife protection area and its surroundings (Terme/Samsun, Turkey). Phytologia Balcanica, 17 (3): 315-331.
• Kreutz, C.A.J., 2002. Türkiye’nin Orkideleri, Salep, Dondurma ve Katliam. Yeşil Atlas, 5: 98-109.
• Kreutz, C.A.J. ve Çolak, A.H., 2009. Türkiye Orkideleri. Botanik Özellikleri, Ekolojik İstekleri, Doğal Yayılış Alanları, Yaşam Tehditleri, Koruma Önlemleri. Rota Yayınları, 848 s, İstanbul.
• Özhatay, N., 2000. Europe’s Medicinal and Aromatic Plants: Their Use, Trade and Conservation. A Traffic Network Report: 12-31.
• Masters, S., 2013. Turkish orchids: a diversity of species, and threats. The Orchid Review. Orchids in Habitat, 226-233.
• Parlak, S., 2016. Kültüre alınan Anacamptis sancta parsellerinde yabancı otlarla mücadelede kimyasal ve mekanik yöntemlerin etkinliğinin belirlenmesi. Ormancılık araştırma Dergisi. 1-4: 126-133.
• Sandal, S., 2009. Doğu Akdeniz bölgesinde yetişen orkideler ve yetişme ortamı nitelikleri ile tehdit faktörlerinin araştırılması. Doktora Tezi, Çukurova Ünv. Fen. Bil. Ens, 210 s, Adana.
• Sandal, G. ve Söğüt, Z., 2010. Türkiye Orkideleri (Salepler). Akdeniz Ünv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 23 (2): 109-116.
• Sezik, E., 1984. Orkidelerimiz: Türkiye’nin Orkideleri. Sandoz Kültür Yayınları, No:6, 166 s.
• Sezik, E., 2002. Turkish Orchids and Salep. Acta Pharmaceutica Turcica, 44: 151-157.
• Şeker, Ş.S., Akbulut, M.K., Şenel, G., 2016. Labellum micromorphology of some orchid genera (Orchidaceae) distributed in the Black Sea Region in Turkey. Turkish Journal of Botany, 40: 623-636.
• Swarts, N.D., Dixon, K.W., 2009. Terrestrial orchid conservation in the age of extiction. Annals of Botany., 2104: 543-556.
• Tığlı, E.H., Fakir, H., 2017. Bucak (Burdur) yöresi’nde bazı doğal orkide türlerinin yayılış alanları, morfolojik ve fenolojik özellikleri. Türkiye Ormancılık Derg., 18(4): 289-294.
• Yaman, K. 2013. 1920’ den Günümüze T.C. Resmi Gazete Arşivinde Salep ve Ticareti ile İlgili Yasal Düzenlemeler. Tarih Kültür ve Sanat Araş. Dergisi, 2 (1): 172-180.