Fâtiha Sûresi’nin Kırâat İhtilâfları Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Sayı: 44, 109 - 141, 27.06.2018

Yaşar Akaslan

https://doi.org/10.17120/omuifd.400329

Öz

Fâtiha sûresi, İslâm’ın ana kaynağı olan Kur’ân’ın
başlangıç kısmıdır ve Müslümanların en fazla okuduğu âyetlerden müteşekkildir.
Bu bağlamda Kur’ân’ın özeti mahiyetindeki sûreyi anlamaya yönelik oldukça geniş
bir literatür dahi teşekkül etmiştir. İslâmî kaynaklara bakıldığında Kur’ân
tefsir edilirken ve ondan hükümler çıkarılırken birçok ilimden istifade
edildiği açıkça görülecektir. Bu ilimlerden biri de kırâat ilmidir. Daha ilk
asırlarda temeli atılan kırâat ilmi, her dönemde Kur’ân çalışmalarında önemli
yer tutmuştur. Kırâat ilmi, özellikle müfessirler için gerekli görülen
ilimlerin başında gelir. Dolayısıyla tefsir müellifleri, eserlerini kaleme
alırken bu ilmi göz önünde bulundurmuşlardır. Bu makalede Fâtiha sûresi,
Kur’ân’ı anlama ve yorumlama faaliyetlerinden biri olan kırâat ilmi açısından
incelenecektir. Bu çerçevede, sûre önce genel hatlarıyla tanıtılacak ve
içerisindeki ihtilâflı lafızlar, sahih kabul edilen ve kabul edilmeyen
kırâatler yönünden tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fâtiha, Kırâat, Sahih, Şâz, Telaffuz

Evaluation of Chapter Fatiha in terms of the Dispute Recitation

Öz

Chapter Fatiha is the beginning of the Qur’an which
is the main source of Islam, and consists of the chapter most read by Muslims.
In this context literature has formed to understand this chapter which rank as
summery of Qur’an. When we look at Islamic sources, it is obvious that the
interpreted of Qur’an and taken judgement from Qur’an, many subject are used.
One of these subject is recitation.  Science
of recitation take important role for in Qur’anic studies from the first
centuries. Science of recitation is one of the subject which is necessary
science for interpreters. Therefore, interpreters have taken their works in
considered this knowledge. In this study we will examine chapter Fatiha in
terms of understanding and interpret of the Qur’an. In this context, first of
all chapter will be introduced and to be analyzed disputed words in chapter in
terms of recitation.

Anahtar Kelimeler

Fatiha, Recitation, Authentic, Shadhdh, Pronunciation

Kaynakça

• Altundağ, Mustafa. “Sahih Kırâatlerin Arap Lehçeleriyle İlişkisi Üzerine”. MÜİFD, 20 (2001): 23-48.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (256/870). Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Çimen, Abdullah Emin. “Kasım er-Ressî ve Tefsir Metodu”. Ekev Akademi Dergi-si, 12/34 (2008): 167-190.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osman b. Saîd (444/1053). et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. Tsh. Otto Pretzl. Beyrut: Müessesetü’r-reyyân, 2009.
• Demir, Ziya. “İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Matbu ve Yazma Fâtiha Tefsir-leri”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.
• Devserî, İbrahim Saîd. Muhtasaru’l-ibârât li mu‘cemi mustalahâti’l-kırâât. Riyad: Dâru’l-hadâre, 2008.
• Dimyâtî, Ahmed Muhammed Bennâ (1117/1705). İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate ‘aşer. Thk. Şa‘bân Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1987.
• Durmuş, İsmail. “İltifat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş İsmail-Pala İskender. “İstiâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi-si. 23: 315-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Bekr, Ahmed b. Cezerî. Şerhu Tayyibeti’n-neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Thk. Enes Mihre. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali (745/1344). el-Bahrul-muhît. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman Makdisî (665/1268). İbrâzü’l-me‘ânî min Hırzi’l-emânî fi’l-kırââti’s-seb‘a. Thk. İbrâhim Atve İvaz. Kahire: Dâru’l-kütübil-ilmiyye, 1981.
• Elmalılı, Hamdi Yazır (1942). Hak Dini Kur’ân Dili. 10 cilt. İstanbul: Azim, 1992.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâleddîn Abdurrahman (577/1181). el-Beyân fî i’râbi ğarîbi’l-Kur’ân. Thk. Tâhâ Abdülhamîd. 2 cilt. Kahire: Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘amme li’l-kitâb, 1980.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd (207/822). Meâni’l-Kur’ân. 3 cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1983.
• Halîl b. Ahmed, Abdurrahman Ferâhîdî (175/791). Kitâbu’l-‘ayn. Thk. Abdulha-mid Hindâvî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübil-ilmiyye, 2003.
• Hatîb, Abdüllatif. Mu‘cemu’l-kırââti’l-Kur’âniyye. 11 cilt. Dımaşk: Dâru Sa‘deddîn, 2000.
• Isfehânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyn b. Mufaddal Râğıb (502/1108). el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dâru’l-marife, 1961.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib (541/1147). el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüssafî Muhammed. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman Mevsılî (392/1001). el-Muhteseb fî tebyîn vucûhi şevâzi’l-kırâât ve’l-izâhi ‘anhâ. Thk. Ali Necdî Nâsıf, Abdülhalîm Neccâr, Abdülfettah İsmail Şiblî. 2 cilt. Kahire: Meclisü’l-a‘lâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ (395/1004). Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ensârî (711/1311). Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ty.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim (724/1324). Muharrar fi’l-fıkh. 2 cilt. Ri-yad: Mektebetü’l-me‘ârif, 1404.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah (543/1148). Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhamed b. Muhammed (833/1429). Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Nşr. Gotthelf Bergstraesser. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1982.
• İbnü’l-Cezerî, Muhamed b. Muhammed (833/1429). en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Thk. Ali Muhammed Dabbâ‘. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ty.
• İbnü’l-Cezerî, Muhamed b. Muhammed (833/1429). et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd. Thk. Ğânim Gaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Kâdî, Abdülfettâh (1981). el-Kırââtü’ş-şâzze ve tevcîhuhâ min lügati’l-‘Arab. Bey-rut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1981.
• Kâtib Çelebî, Hacı Halife (1067/1657). Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. Tsh. Şerefettin Yaltkaya. 2 cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.
• Kurt, Yaşar. “Fatiha Sûresi ve Kıraati”. Ekev Akademi Dergisi, 9/24 (2005): 155-174.
• Kurt, Yaşar. “Fâtiha Sûresi ve Tecvidi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergi-si, 6/3 (2006): 79-131.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (671/1273). el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Kaysî (437/1045). el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. Thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Kahire: Dâru Nehdati Mısır, ty.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Kaysî (437/1045). el-Keşf ‘an vucûhi’l-kırââti’s-seb‘ ve ‘ilelihâ ve hucecihâ. Thk. Muhyiddîn Ramazan. 2 cilt. Bey-rut: Müessesetü’r-risâle, 1987.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasan Ali b. Süleyman (885/1480). el-İnsâf. 10 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, ty.
• Molla Fenârî, Şemseddîn Muhammed (834/1431). Fâtiha Tefsîri: ‘Aynü’l A‘yân. İhtisar ve tercüme: Ali Akpınar. Ankara: Nasihat Yayınları, 2013.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. “Kur’ân-ı Kerim’de İltifat Sanatı”. Diyanet İlmi Dergi, 33/1 (1997): 15-36.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fî ulûmi’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-külliyyâti’l-Ezheriyye, 1984.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Muktebes mine’l-lehecâti’l-‘Arabiyye ve’l-Kur’âniyye. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 1978.
• Müslim Ebu’l-Hüseyn Haccac (261/875), el-Câmi‘u’s-Sahîh. 5 cilt. Thk. Muham-med Fuad Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-t-türâsi’l-‘Arabî, ty.
• Nemerî, İbn Abdilberr (463/1071). el-Kâfî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman (303/915). Sünenü’l-kübrâ. 6 cilt. Thk. Abdülğaffâr Süleyman Benârî-Seyyid Küsrevî Hasan, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
• Özdemir, Abdurrahman. “Kadim Bir Söz Sanatı: İltifat ve Kur’ân’da İltifat Örnekleri”, İslâmî İlimler Dergisi, 1/2 (2006): 151-160.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’ân’da “Seb‘i Mesânî” Kavramı”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı], 38/1 (2002): 103-127.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer (606/1209). Mefâtihu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr). 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
• Saçaklızâde, Mehmed b. Ebû Bekr Mar‘aşî (1145/1732). Cühdü’l-mukıll mine’t-tecvîd. dirâse ve thk. Sâlim Gaddûrî Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2008.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddîn (911/1505). ed-Durru’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî. 17 cilt. Kahire: 2003.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddîn (911/1505). el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Şuayb Arnaut. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2008.
• Tayyân, Muhammed Hassân. el-Kırââtü’l-Kur’âniyye ve alâkatühâ bi’l-esvâti ve’l-lehecât. Dımaşk: Mecelletü’l-mecm‘ai’l-lügati’l-‘Arabiyye bi Dımaşk, 1992.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: İFAV, 2009.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa (279/892). Sünen. 5 cilt. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-‘Arabî, ty.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed (538/1144). el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2009.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah (794/1392). el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 cilt. Kahire: Mektebetü dâru’t-türâs, 1957.