İbnü’l-Cevzî’nin Akıl Anlayışı

Yıl 2018, Sayı: 44, 69 - 108, 27.06.2018

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.17120/omuifd.413604

Cited By: 2

Öz

Kelam metoduna karşı çıkan Selefiyye’nin bir mensubu
olmakla birlikte sonraki dönemde kısmen bu yöntemi benimsemiş kişiler arasında
yer alan İbnü’l-Cevzî, diğer birtakım itikadi konuların yanında akıl meselesini
de incelemiştir. Bu konuyu kimi zaman müstakil başlıklar altında kimi zaman ise
farklı bir meselenin içeriğine bağlı olarak ele alan müellif, aklın mahiyeti,
işlevi, değeri, nakil, hikmet ve taklid ile ilişkisi gibi konular hakkında
görüş beyan etmiştir. Konuyla ilgili düşüncelerini kelamcı kimliğinin yanında
bir ahlakçı hüviyeti ile de ortaya koyan müellif, aklın değerini fonksiyonu
üzerinden açıklamış, onun tek başına bütün meseleleri çözüme kavuşturan bir
kaynak olmayıp, kimi alanlarda nakle de ihtiyacı bulunduğunu ifade etmiştir.
Bununla birlikte pek çok konuda akıl ve şeriat birlikteliğine de atıf yaparak
onların birbirlerini teyid ettiğini ortaya koymuştur. O, insanın ilahi emir ve
fiillerdeki hikmeti çözdüğünde bunda derinleşmesini, kavrayamadığı hususlarda
ise aklıyla hakîm olduğu bilgisine ulaştığı Allah’a teslimiyet göstermesi
gerektiğini belirtmiştir. Fıkıh alanında hoş görmekle birlikte itikadi sahada
sergilenen taklide karşı çıkmış, ancak bunun alternatifinin tamamen aklı
önceleyen bir kelami sistem değil, sınırlarını bilen ve itidal üzere hareket
eden bir akli düşünce olduğunu savunmuştur.   

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Cevzî, Selefiyye, Akıl, Nakil, Hikmet, Taklit, Selefiyye

The Understanding of Reason of Ibn Al-Jawzi

Öz

Although Ibn Al-Jawzi was a member of Salafiyya, who
opposed the theological method, was among the people who had adopted this
method partially in the following period, has also examined the issue of
reason, in addition to a number of other issues of belief. The author who
examines this subject sometimes under the individual headings and sometimes
under different topics depending on the content of the subject, has expressed
his views on issues such as the nature of reason, its function, its value, its
relation to the revelation, wisdom and taqleed. The author, who revealed his
thoughts about the subject with an identity of moralist besides the identity of
theologian, has explained the value of the reason through its function, and
stated that it is not a source of solving all the problems by itself, and that
it needs Sharia in some areas. At the same time, he has pointed out that they
support each other by pointing out the unity of reason and shari’a in many
matters. He has stated that when man realizes wisdom in divine commands and
actions, he should deepen in it, when he can not comprehend it, he must submit
to God, who has reached with reason the knowledge that he is wise. Although he
tolerated in the fiqh area, has opposed the taqleed was exhibited in the field
of belief, however, he has argued that the alternative is not a purely rational
theological system, but a mental thought that knows its limits and acts in a
way of sobriety.   

Anahtar Kelimeler

Ibn Al-Jawzi, Salafiyya, Reason, Revelation, Wisdom, Taqleed, Salafiyya

Kaynakça

• Ferrâ, İbnü'l-Ferra Muhammed b. Hüseyin Ebû Ya'la. Kitabu’l-Mu’temed fî usûli’d-din. Thk. Vedî Zeydan Haddâd (Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1974.
• Ferrâ, İbnü'l-Ferra. el-Udde fî usuli'l-fıkh. Thk. Ahmed b. Ali Seyr Mübareki. 5 Cilt. Riyad: y.y., 1414/1993.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulumi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Harrat, Kamil Muhammed. “Mukaddime”. Minhâcu’l-kâsıdîn ve müfîdü’s-sâdıkîn. Thk. Kamil Muhammed el-Harrat. 1: 5-12. Dımaşk: Dâru’t-Tevfîk, 1431/2010.
• Irakî, Zeynüddin. el-Muġnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fil-İhyâ mine’l-ahbâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• İbn Akîl, Ebü'l-Vefa Ali b. Akil b. Muhammed el-Bağdadi. Cüz’un fi’l-usûl (usûlü’d-din) mes’eletü’l-Kur’ân. Thk. Süleyman b. Abdullah el-Umeyr. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 1413.
• İbn Akîl, Ebü'l-Vefa. Kitâbü'l-Fünun: min mahtutat Paris el-vahide. Thk. George Makdisî 2 Cilt. Demenhur: Mektebetu Leyyine, 1411/1991.
• İbn Akîl, Ebü'l-Vefa. el-Vazıh fî usuli'l-fıkh. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü'l-a'yan ve enbâu ebnâi'z-zaman. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/1977.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed İbn Ebû Bekir İbn Eyyûb. Medaricü's-salikin. Thk. Muhammed el-Mu’tasım-Billah el-Bağdadi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru-l-Kütübi’l-Arabî, 1423/2003.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Şifâü’l-alîl fî mesâili’l-kazâ ve’l-kader ve’l-hikme ve’t-ta’lîl. Nşr. ve tsh. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na’sânî. Kahire: Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, 1323.
• İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed. ez-Zeyl ala Tabakati'l-Hanabile. Thk ve tlk. Abdurrahman b. Süleyman b. Muhammed el-Useymin. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 2005/1425.)
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. “Aķvemü mâ kîl fi’l-meşîe ve’l-hikme ve’l-kazâ ve’l-kader ve’t-taʽlîl ve butlâni’l-cebr ve’t-taʽtîl”. Mecmûu’r-resâili’l-kübrâ li-İbn Teymiyye. Tlk. Muhammed Reşîd Rızâ. 5: 114-170. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas. Der'ü te’âruzi'l-akl ve'n-nakl. Thk. Muhammed Reşad Salim. 11 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411/1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas. Mecmûu fetâvâ. Tertib: Abdurrahman Muhammed b. Kasım. 37 Cilt. Medine: Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, 1425/2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. “Acîbu’l-hutab”. Mecmûu resâili İbni’l-Cevzî. Thk. Hilal Naci-Velid b. Ahmed el-Hüseyin. 93-134. Leeds: Mecelletü’l-Hikme, 1421/2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ahbâru’l-ezkiyâ. İnâye: Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ahbârü’l-hamķā ve’l-mugaffelîn. Thk. Abdülemîr Mühenna. Beyrut: Dârü'l-Fikri'l-Lübnani, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ahkâmu’n-nisâ. (Nedim Urhan, İbnu'l-Cevzi ve 'Ahkamu'n-nisa' Adlı Eseri içinde yer alan metin. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1989.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Def'u şübheti't-teşbih bi-ekeffi't-tenzih. Thk. Seyyid Hasan b. Ali es-Sekkâf, Beyrut: Daru’l-İmam er-Ruvvas, 1428/2007.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Karâmıta. Thk. Muhammed es-Sebbâg. Beyrut; Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1401/1981.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Letâif. Thk. Abdülkadir Ahmed Atâ. Kahire: Dârü't-Tıbaati'l-Muhammediyye, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Makâmât. Thk. Muhammed Nagaş. Kahire: Dâru Fevzâ, 1420/1980.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevâiz ve’l-mecâlis, Thk. Muhammed İbrahim Sünbül. Tanta: Dârü's-Sahabe li’t-Türas, 1411/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Minhâcu’l-kâsıdîn ve müfîdü’s-sâdıkîn, Thk. Kamil Muhammed el-Harrat. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’t-Tevfîk, 1431/2010.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Misbahu’l-mudi’ fî hilafeti’l-mustazî. Beyrut: Şirketü’l-Matbuat li’t-Tevzi ve’n-Neşr, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Müdhiş. Tlk. Mervân Kabbânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ruûsü’l-ķavârîr. Thk. Muhammed Nebîl Sünbül. Tanta: Dârü's-Sahabe li’t-Türas, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Saydu’l-hâtır. Thk. Abdülkadir Muhammed Atâ. Beyrut: Dâru-l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. es-Sebat inde'l-memat. Thk. Abdullah el-Leysi el-Ensârî. Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. et-Tebsıra. Thk. Mustafa Abdülvâhid, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Tenbîhü’n-nâimi’l-ğumr alâ mevâsimi’l-umr. Tanta: Dârü's-Sahabe li’t-Türas, 1411/1991.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. et-Tezkire fi’l-vaʽz. Thk. Ahmed Abdülvehhab Füteyh. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. et-Tıbbu’r-rûhânî. Thk. Ebû Hacer Muhammed Saîd b. Besyuni Zağlul. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. “el-Yevâkît”, Mecmûu resâili İbni’l-Cevzî. Thk. Hilal Naci-Velid b. Ahmed el-Hüseyin. 25-90. Leeds: Mecelletü’l-Hikme, 1421/2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1423/2002.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zemmu’l-hevâ. Thk. Halid Abdüllatif es-Sebʽa el-Alemî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1418/1998.
• İbnü'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gayetü'n-nihaye fî tabakati'l-kurra. Nşr. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1437/2006.
• İbnü'l-İmad, Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbari men zeheb. Thk. Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1406/1986.
• İbnü’l-Vezir, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. Îsârü'l-hak 'ale'l-halk fî reddi'l-hilâfât 'alâ mezâhibi'l-hak min usûli't-tevhîd. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1407/1987.
• Kılıçarslan, Mehmet. Zâdu’l-Mesîr Bağlamında İbnu’l-Cevzî’nin Tefsir Metodu. Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2016.
• Muhasibî, Haris b. Esed. “Mâiyyetü’l-akl”, el-Akl ve Fehmü'l-Kur'ân. Thk. Hüseyin Kuvvetli. 1: 193-260. [Beyrut]: Dârü’l-Fikr, 1391/1971.
• Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddin Abdülazim b. Abdülkavi. et-Tekmile li-vefeyati'n-nekale. Thk. Beşşar Avvad Ma'ruf. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1984.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 399-402. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Yavuz, Yusuf Şevki-Avcı, Casim. “İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 543-549. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. İnaye: Hassan Abdülmennan. 3 Cilt. Amman: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 2004.