İslam Borçlar Hukukunda Ta‘yin Muhayyerliği

Yıl 2018, Sayı: 45, 183 - 208, 24.12.2018

Hasan Şahin

https://doi.org/10.17120/omuifd.438679

Öz

İslam hukukunda
tarafların karşılıklı irade beyanında bulunmaları ile kurulan akidler, tam
anlamıyla hukuki sonuç meydana getirmesi ve mülkiyetin kesin bir şekilde
intikali için birtakım şartlara ihtiyaç duyar. Ayrıca bu şartlarla birlikte
tarafların yanılmasının önüne geçilmesi için akidlerde bir takım seçimlik
haklar vardır. Bu haklar “aldanmama, rızaya dayanma ve meçhuliyet taşımama”
gibi ilkelere dayanır. Bu ilkelerden hareketle akidlerde seçme, cayma ve onama
iradesinin yer aldığı her husus muhayyerlik konusu içerisinde değerlendirilir.
Tarafların ön anlaşma ile belirledikleri muhayyerliklerden olan ta‘yin muhayyerliği
kuruluş ve tamamlanma sürecinde akdin şartlarını negatif yönde etkilememekte,
mün’akid, sahih ve lazım bir şekilde kurulmuş akidde müşteriye veya satıcıya
belirli ürünlerden birisini satış sonrası seçme imkanı vermektedir. Bu seçimlik
hak, akdin nefaz kazanmasında etkilidir diyebiliriz. Muhayyerliklerin akidlerde
var oluş esprisi olan “aldanmayı önleme” ilkesi, ta‘yin muhayyerliğinde de yer
almakta olup, aldanmaktan korkan tarafa en azından tespit edilmiş olan
mallardan dilediğini seçme imkanı vermektedir. Modern kanunlarda yer almayan bu
tür bir seçimlik hakkın İslam satış hukukunda yer alması akit sistematiği
açısından değerli bir husustur.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Akid, Muhayyerlik, Tayin Muhayyerliği, Aldanma

Right of Choise in Islamic Debt Law

Öz

The acts established
by the mutual declaration of the will of the parties in Islamic law need some
preconditions for bringing the legal result to the full and definite transfer
of ownership. In addition, there are a number of electoral rights in order to
prevent misunderstandings with these conditions. These rights are based on
principles such as "do not deceive, depend on the rationale and carry no
oblivion". On the basis of these principles, every matter which includes
the election, withdrawal and ratification order in contracts is considered as
the right of option. The choice of the parties, which is determined by the
preliminary agreement, does not affect the terms of the contract in the process
of establishment and completion of the election, and it allows the customer or
the seller to select one of the specific products after the sale. This optional
right can be said to have an effect on the contractual functioning. The
principle of "prevention of deception", which is the escrow of choice
rights in the contracts of choice, is also included in the right of choose, and
it gives the possibility of choosing what the least frightened side desires.
The inclusion of such an electoral right that is not included in modern laws is
a valuable issue in terms of the contract system.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Contract, Right of Option (al-Khiyar), Right of Choice, Deception

Kaynakça

• Ak, Ayhan. İslam Hukuk Felsefesi (Köken ve Uyum Odaklı Analiz), İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Ali Haydar. Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Marmara Üni-versitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kitaplığı Nâdir Eserler, ty.
• Ali Haydar. Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. Çev. Avukat Fehmî el-Hüseynî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Mevkuf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29: 438-440. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Muhayyerlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 25-30. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Bardakoğlu, Ali. “Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6: 13-19. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Fesih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 429-436. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1970.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdullah. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dimeşk: Dâru Tûgi’n-Necât, 1422.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. er-Ravdu’l-Murbi’ Şerhu Zâdi’l-Müstekni’. yy.: Müesse-setü’r-Risâle, ty.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Dalgın, Nihat. “İslam Hukukuna Göre Satım Sözleşmesi Açısından Mal Kavra-mı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (1999): 97-127.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arefe el-Mâlikî. Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr. yy.: Dâru’l-Fikr, ty.
• Ebû Ceyb, Sa’dî. el-Kâmûsu’l-Fıkhî Lugaten ve Istılâhen. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Mu-hammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ty.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: S Yayınları, ty.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• Gözübenli, Beşir. “Kıyemî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 540-541. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Hacak, Hasan. “Mislî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 187-1885. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Hacak, Hasan. “Mal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 461-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslam Hukuku Açısından Akid Serbestîsi Prensibi”, Dini Araştırmalar Dergisi 5/13, (Ağustos 2002): 120-136.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah b. Ali el-Mâlikî. Hâşiyetü’l-Haraşî ala Muhtasarı Seydî Halîl, thk. Şeyh Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Hattâb, Muhammed b. Abdurrahman el-Mâlikî el-Mağribî. Mevâhibü’l-Celîl li Şerhi Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l Muhtâr ale’d-Dürri’l Muhtâr Şerhu Tenvîru’l-Ebsâr. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Mu-avvız. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muham-med. el-Muğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr alâ Metni’l-Mukni’ fi’l-Fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem. Lisân’ül-Arab. Kahire: Dâru’l Mearif, 1119.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-Râik Şerhu Ken-zi’d-Dekâik. yy.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ty.
• İbn Rüşd (el-Cedd), Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Beyânu ve’t-Tahsîlu ve’ş-Şerhu ve’t-Tevcîhu ve’Ta’lîlu li Mesâili’l-Müstehrace. thk. Muhammed Hacî vd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebu’l-Velîd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Kadrî Paşa. Mürşidü’l Hayrân İla Marifeti Ahvali’l İnsan. Bulak: Matbaatü Küb-ra’l-Emîriyye, 1891.
• Kal’acî, Muhammed Revvâs. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye el-Müyessera. Beyrut: Dâru’n-Nefâes, 2010.
• Karadâğî, Ali Muhyiddin Ali. Mebdeü’r-Rızâ fi’l-Ukûd Dırâsetün Mukâranatün fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1985.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdurrahman el-Mâlikî. ez-Zahîra. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karahisârî, Mustafa b. Şemseddin el-Ahterî. Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1310.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 2005.
• Karaman, Hayreddin. “Akid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 251-256. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kâsânî, Alaaddin Ebi Bekr b. Mes’ud. Bedâi’’u’s-San’aî fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Kâhi-re: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Mahmûdî, Îsâ Muhammed. Ahkâmu’l-Hıyâr fî’l-Muâmelâti’l-Mâliyyeti, (Master, Câmiatü Ümmü Dermâni’l-İslâmî, Külliyetü’ş-Şerîati ve’l-Kanûn, 2013).
• Mecelletü’l-Ahkâmi’l-Adliyye. haz. Heyet. thk. Necîb Havâvînî. yy., ty.
• Merğînânî, Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr el-Ferğânî. el-Hidâye Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî, thk. Muhammed Adnân Dervîş. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ty.
• Muhammed Takî, el-Osmânî. Fıkhu’l-Büyû’ ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa maa Tatbîkâti’l-Muâsırati Mukârinen bi’l-Kavânîni’l-Vaz’iyye. Karaçi: Mektebetü Meâri-fi’l-Kur’an, 2015.
• Müslim, b. Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nisâburî. Sahîhü’l-Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin b. Şeref. Kitâbu’l-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ty.
• Reisoğlu, Safa. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Basım Ya‘yin, 1995.
• Rüstem Mûsâ, İbrâhim Bokermoş. Ahkâmu Hıyâru Tühallefü’ş-Şart (Master, Câmiatü Âli Beyt, Külliyetü’ş-Şerîa Kısmü’l-Fıkh, 2013).
• Sehnûn b. Saîd, et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Senhûrî, Abdurrezzak Ahmed. Nazariyyetü’l Akd. Beyrut: Menşûrâtu’l Halebî el-Hukûkiyye, 1998.
• Şerkâvî, Ali Bedrî Ahmed. el-Hıyârâtü fi’l-Bey’. Mısır: yy., 1990.
• Şirbînî, Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî elfâzı’l-Minhâc. yy.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tayyâr, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. Hıyâru’l-Meclis ve’l-Ayb fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1979.
• Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun. Md. 18, 24, 43, 47. (http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/11/20131128-1.htm)
• Yüksek, Ali. İslam Hukuk Tarihinde Taberî Mezhebi, Samsun: Üniversite Yayınları, 2014.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Medhal li Dirâseti’ş-Şer’iyyeti’l İslamiyye. Beyrut: Mües-sesetü’r-Risâle, 2006.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuhû. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.