The Types of Reasoning in Nahw

Yıl 2019, Sayı: 46, 261 - 295, 18.06.2019

Yunus İnanç

https://doi.org/10.17120/omuifd.513571

Öz

Arabic linguists have set general and comprehensive
language rules concerning the whole language. But they weren’t content with
this and have discussed the rules which they have set in all its aspects.
Especially with the emergence of language schools resulting from differences in
method and opinion, the debates on language between linguists have gained
intensity and speed. In these discussions, the linguists have developed a
variety of ways and methods to establish the correctness of their own opinions
and to invalidate the opinions of interlocutors that they found wrong. They
also showed different ways of reasoning to explain, to justify the rules and to
convince their respondents on controversial language issues. In this study, the
several ways of reasoning that linguists frequently use will be discussed by
giving various examples.

Anahtar Kelimeler

Nahw, Usûl al-Nahw, Ta‘lîl, Reasoning, Cause

Nahivdeki İstidlâl Çeşitleri

Öz

Arap dilcileri dilin bütününü ilgilendiren genel ve
kapsamlı dil kuralları vaz etmişlerdir. Ancak bununla yetinmemişler ve vaz
ettikleri dil kurallarını bütün yönlerden ele almışlardır. Özellikle yöntem ve
görüş farklılıklarından kaynaklanan dil ekollerinin ortaya çıkmasıyla birlikte
dilciler arasındaki dil tartışmaları yoğunluk ve hız kazanmıştır. Söz konusu
tartışmalarda dilciler kendi görüşlerinin doğruluğunu ortaya koymak,
muhataplarının görüşlerinden yanlış bulduklarını geçersiz kılmak üzere çeşitli
yol ve yöntemler geliştirmişler, kuralları açıklamak ve gerekçelendirmek,
tartışmalı dil konularında muhataplarını ikna etmek üzere farklı akıl yürütme
biçimleri göstermişlerdir. İşte bu çalışmada dilcilerin sıklıkla başvurdukları
akıl yürütme biçimleri çeşitli örnekleriyle ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Nahiv, Nahiv Usûlü, İstidlâl, İllet, Ta‘lîl, İllet

Kaynakça

• Bingöl, Abdülkuddüs. “İstidlâl”. DİA. 23: 323-323. 2001.
• Dayf, Şevki. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-maârif, 1968.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi Kitâbi’t-Teshîl. Nşr. Hasan Hindâvî. 13 Cilt. Riyâd: Daru Künûzi İşbiliyâ, 2013.
• Fârisi, Ebû Ali el-Hasen b. Ahmed. el-Mesâilu’l-Halebiyyât. Nşr. Hasan Hindâvî. Dımaşk & Beyrut: Dâru’l-kalem & Dâru’l-menâre, 1987.
• İbn Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah. Şerhu İbn-i Akîl. Nşr. Muham-med Muhyiddin Abdulhamîd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-türas, 1980.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Hasâis. Nşr. Muhammed Ali Neccâr. 3 Cilt. Kahi-re: Mektebetu’l-ilmiyye, 1952.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Munsif şerhu kitâbi’t-tasrîf. Nşr. Abdullah Emin İbrahim Mustafa. 3 Cilt. Kahire: İdâratü’l hayâti’t-türâsi’l-kadîme, 1954.
• İbn Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-luma’ şerhu kitâbi’l-Luma’. Nşr. Fâyiz Zekî Muhammed Diyâb. Kahire: Daru’s-selam, 2002.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’l-kâfiyeti’ş-şâfiye. Nşr. Abdülmünım Ahmed Hüreydî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru’l-me’mûn li’t-turâs, 1982.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’t-teshîl li İbn Mâlik. Nşr. Abdurrahman Seyyid - Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 Cilt. Kahire: Hicr li’t-tıbâa ve’neşr, 1990.
• İbn Usfûr, Ebû’l-Hasen Ali b. Mu’mîn b. Muhammed b. Ali. el-Mumtiu’l-kebîr fi’t-tasrîf. Nşr. Fahreddin Kabâve. Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1996.
• İbn Usfûr el-İşbîlî, Ebû’l-Hasen Ali b. Mu’mîn b. Muhammed b. Ali. Şerhu Cüme-li’z-Zeccâcî. Nşr. Fevvâz eş-Şa‘‘âr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• İbn Vellâd, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Müberred. Nşr. Züheyr Abdulmuhsin Sultan. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996.
• İbn Yaîş, Ebû’l-Bekâ Yaîş b. Ali. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. Nşr. Emîl Bedi’ Yakub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Nşr. Abdülhüseyin el-Fetlî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2007.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. Esrâru’l-Arabiyye. Nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. Lumau’l-edille fî usûli’n-nahv. Nşr. Saîd el-Afgânî. 2 Cilt. Dımaşk: Matbaatu’l-câmiati’s-Sûriye, 1957.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddîn Ebî Amr Osman b. Ömer. Emâli İbn’ul-Hâcîb. Nşr. Fahr Sâlih Süleyman Kadâre. 2 Cilt. Beyrut-Amman: Dâru’l-ciyl-Dâru Ammâr, 1989.
• İbnü’l-Haşşâb, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed. el-Mürtecel fî şerhi’l-Cümel. Nşr. Ali Haydar. Dımaşk, 1972.
• Murâdî, İbn Ümmü Kâsım. Tavdîhu’l-mekâsıd ve’l-mesâlik bi şerhi Elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Abdurrahman Ali Süleyman. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-fikr el-Arabî, 2001.
• Müberred, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Nşr. Muhammed Abdulhâlik Udayme. 4 Cilt. Kahire, 1994.
• Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed. Temhîdu’l-kavâıd bi şerhi Teshîli’l-fevâid. Nşr. Ali Ahmed Fahir ve diğerleri. 11 Cilt. Kahire: Daru’s-selam, 2007.
• Radî, Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen el-Esterâbâdî. Şerhu’l-kâfiye. Nşr. Yusuf Hasan Ömer. 4 Cilt. Bingazi: Dâru’l-kütübi’l-vataniyye, 1996.
• Sabbân, Ebu’l-İrfan Muhammed b. Ali. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî ‘alâ Elfiyyeti’bni Mâlik & Şerhu’ş-şevâhid li’l‘Aynî. Nşr. Tahâ Abdurraûf Sa‘d. 4 Cilt. B.y.: el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, ts.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Nşr. Abdüsselâm Muham-med Hârun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1988.
• Sîrâfî, Hasan b. Abdullah b. Merzübânî Ebû Saîd. Şerh’u Kitâb’i Sîbeveyh. Nşr. Ali Seyyid Ali - Ahmed Hasan Mehdelî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.
• Süheylî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. Nşr. Adil Ahmed Abdulmevcud, Ali Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. Nşr. Abdulhakîm Atıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2006. Süyûtî, Celâlüddîn. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’ı’l-cevâmi’. Nşr. Ahmed Şemsüddîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998. Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fî şerhı’l-hulâsati’l-Kâfiye. Nşr. Ayyâd b. Îd es-Sübeytî. 10 Cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-kurâ, 2007.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. el-Lübâb fî ıleli’l-binâi ve’l-i‘rab. Nşr. Gâzî Muhtâr Tuleymât - Abdülilâh Nebhân. 2 Cilt. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-fikr el-muâsır-Dâru’l-fikr, 1995.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. et-Tebyîn an mezâhibi’n-naĥviyyîne’l-Baśriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. Beyrut: Dâru’l-garb el-İslâmî, 1976.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. Mesâilu hilâfiyye fi’n-nahv. Nşr. Abdulfettâh Selîm. Kahire: Mektebetu’l-âdâb, 2007.
• Üşmûnî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Muhammed b. Îsâ b. Yûsuf. Şerhu’l-Üşmûnî alâ Elfiyeti’bni Mâlik el-müsemmâ Menhecü’s-sâlik ilâ Elfiyyeti’bni Mâlik. Nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1955.
• Verrâk, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. ‘İlelu’n-nahv. Nşr. Mahmud Câsim Muhammed Dervîş. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1999.
• Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk. el-Îdâh fi ‘ileli’n-nahv. Nşr. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 1979.