An Evaluation of the Classification forms About Sufis in the History of Islamic Thought

Yıl 2019, Sayı: 47, 449 - 476, 16.12.2019

Betül İzmirli

https://doi.org/10.17120/omuifd.561634

Cited By: 1

Öz

Sufis have come into sight as a community from the second half of the 3rd century (in the Islamic calendar) /9th century (according to the Gregorian calendar). After a while,  the community which was discussed with many unique features in the prime of the sufi classics has been categorized in different ways by some scholars. The knowledge has been classified as ilm al-yaqin, ʿayn al-yaqin and haqq al-yaqin via the triple classification, and people have been basically defined as the commoners (awam) and elites (khawass) by ahl al-tasawwuf. For the sufis, a person who is keen on worship which doesn’t make her/him close to God, zāhir (apparent meaning,outer dimension), and goes away from the truth in Tasawwuf  is awam. On the other hand, the person who is concerned with and makes good progress in batin (hidden meaning/inner dimension) as well as Shari’ah and worship has been accepted as the ahl al-khawass. Some sufis or sufi authors taking part in the group have categorized people according to their degrees namely, the ranks of the mystic (spiritual) hierarchy. These include quite a few ranks such as mutasawwif, mustaswif; ashab al-adat, ashab al-ibadat, ashab al-haqiqa. As for sufi author Hujvīrī, he handled people according to their mystic schools in 3rd and 4th centuries in the Islamic calendar; then, certain authors who haven’t been members of the Sufi community have differentiated between sufis in accordance with their compatible and incompatible with Ahl al-Sunnah.The article is limited to the XIVth century (according to the Gregorian calendar) by the fact that all the classification that has been done from the past to the present on the issue exceeds the scope of the article.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Sufi, Sufi schools, Awam, Khawass, Orthodox, Heterodox

İslâm Düşünce Tarihinde Sûfȋler Hakkındaki Tasnîf Biçimlerine Yönelik Bir Değerlendirme

Öz

Sûfîler -bir zümre hâlinde- h. III./m. IX. asrın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkmıştır. İlk dönem tasavvuf klasiklerinde pek çok özelliğiyle ele alınan bu topluluk, bir müddet sonra bazı âlimler tarafından çeşitli tasnîflere tâbi tutulmuştur. Tasavvuf ehli tarafından insanlar, bilginin ilme’l-yakîn, ayne’l-yakîn ve hakka’l-yakîn şeklindeki üçlü tasnifinden hareketle, temelde avâm ve havâs olarak ayrılmıştır. Sûfîlere göre Hakk’a yakınlaştırmaya vesile olmayacak derecede ibâdetlere ve zâhire düşkün olan ve tasavvufun hakîkatlerinden uzaklaşan kişi avâmdandır. Buna karşın şerîat ve ibâdetlerle birlikte bâtınî boyutta aşama kaydeden kişi ehl-i havâstan kabul edilmiştir. Sûfîlerden ya da sûfî müelliflerden bazıları, dâhil oldukları zümreyi derecelerine yani tasavvuf hiyerarşisindeki mertebelerine göre kategorize etmiştir. Bunlar; sûfî, mutasavvıf, mustasvif; ashâbu’l-âdât, ashâbu’l-ibâdât, ashâbu’l-hakîka gibi birçok tasnîften ibârettir. Sûfî müellif Hücvîrî ise onları hicrî III. ve IV. asırlarda tâbi oldukları tasavvufî ekollere göre ele almıştır. Ehl-i tasavvuftan olmayan kimi müellifler de daha sonra sûfîler hakkında, ehl-i sünnete muvâfık olmalarına ve aykırılıklarına göre bir ayrım yapmıştır. Konu hakkında geçmişten bugüne yapılan bütün tasnifleri ele almak makalenin boyutlarını aşacağı için bu çalışma, mîlâdî XIV. yüzyılla sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sûfî fırkalar, Tasavvuf, Sûfî, Sufi Fırkalar, Avam, Havas, Ortodoks, Heterodoks

Kaynakça

• Ak, Ahmet. Selçuklular Döneminde Mâturîdîlik. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2009.
• Aruçi, Muhammed. “Pezdevî, Ebü’l-Yüsr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 266-267. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Nesefî, Necmeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 571-573. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ateş, Süleyman. “Kurb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 432-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Dinç, Abdullah. Beyânü’l-Mezâhib Adlı Eseri Bağlamında Ömer Nesefî’nin Mezhepleri Tasnifi. Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2012.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. 4 cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Ezheriyyetu, 1302.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. Mişkâtu’l-Envâr ve Misfâtu’l-Esrâr. thk. Şeyh Abdü’l-Azîz Izzu’d-Dîn es-Seyrevân. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1986.
• Gökbulut, Süleyman. Necmeddîn-i Kübrâ Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Has, Kenan. “Mezdekiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 523-524. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim. el-Musannef. 16 cilt. thk. Hamd b. Abdillah el-Cüm’a-Muhammed b. İbrahim el-Lehîdânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takıyüddin Ahmed. Mecmûatu’l-Fetâvâ. 37 cilt. İ’tina ve Tahric: Âmir el-Cezzâr-Enver el-Bâz, 3. Baskı. Mısır: Dâru’l-Vefa, 2005.
• Kara, Ahmet. Fahreddin er-Râzî ve İʽtikadatu Fırakı’l-Müslimin ve’l-Müşrikin Adlı Eserinin Mezhepler Tarihi Yazıcılığındaki Yeri ve Önemi. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Taarruf Li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. thk. Mahmud Emîn en-Nevevî, 2. Baskı. Kāhire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyyeti li't-Turâs, 1400/1980.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdu’l-Halîm Mahmûd-Mahmud b. Eş-Şerîf. Kāhire: Dâru’ş-Şaʽb, 1409/1989.
• Kübrâ, Necmüddin. Tasavvufî Hayat. haz. Mustafa Kara İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Makdisî, Ebû Nasr. Kitâbu’l-Bed’ ve’t- Tarîh. 6 cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sekāfeti’d-Dîniyye, 2010.
• Pezdevî, İmam Ebû Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
• Râzî, Fahreddîn. İtikādâtu Firaki’l-Müslimînve’l-Müşrikîn, nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr. Kāhire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1938.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddin. “Risâle fî beyâni mezâhibi’t-tasavvuf”. et-Türâsu’l-Arabî thk. Ali Ekber Dıyâî, 12/46 (Dımaşk: 1412/1992): 133-141.
• Sicistânî, Ebû Dâvud Süleyman b. Eş’as. Sünenü Ebî Dâvud. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1420/1999.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şehâbüddin. Avârifü’l-meârif. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1966.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lümaʽ. thk. Abdu’l-Halîm Mahmûd-Taha Abdu’l-Bâkî Sürûr. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse ve Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1380/1960.
• Uludağ, Süleyman. “Avâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 105-106. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Havâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 517. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Uludağ, Süleyman. Dört Kapı Kırk Eşik. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf ve Tenkit. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2011.
• Yazıcı, Muhammet. İbn Teymiyye’nin Mecmûʽu Fetâvâ İsimli Eserinde Ehl-i Bidʽat Fırkalarına Bakışı. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi,1998.