The Reflection of the Mulla Jāmī’s Comprehension of Existence in the Exegesis of al-Fātihah

Yıl 2019, Sayı: 47, 271 - 294, 16.12.2019

Davut Ağbal

https://doi.org/10.17120/omuifd.624443

Öz

‘‘Abd al-Rahmān Jāmī, one of the important figures of the 15th century, has been closely followed, with his works and ideas, in many Islamic towns as well as Khurasan, Samarkand and Herat where he spent most of his life in its. The author, who left behind many works for different fields of expertise, has also written in the field of exegesis. There are three exegeses of al-Fātihah that are ascribed to Mulla Jāmī in Turkey’s libraries. The first of it is a part of the Tafsir Mulla Jāmī that completed until the 40th verse of Surat al-Baqara. There is no doubt about the belonging of this exegesis to Jāmī. The second of it is ascribed to the author in the two manuscripts and it is a one-page ishārī exegesis of al-Fātihah. This work that is recorded in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah, although it’s not mentioned in the sources, via its content and style, it can be seen belonging to the author. Another of these exegeses is ishārī exegesis which consists of a poem written in Persian. The name is included in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah ‘alā lisān ahl at-tarīka. This is also a work that is not mentioned in the sources like his previous work. At the end of the poem, however, Jāmī mentions his own name. Furthermore, it is observed that the content of this poem is corresponding with the other two works.In this article, the explanations and references of Jāmī on the understanding of existence, are discussed with reference to the three exegeses of al-Fātihah. Within the scope of the study, it is aimed to define the two works and to present the edition critics and translations. These works are not mentioned in the sources giving information about Mulla Jāmī. In addition to this, it is also aimed to determine the statements about his understanding of the existence in these works. As a result of the study, it is determined that all three works are compatible with each other in terms of content, especially the wahdat al-wujūd paradigm is dominant in the ishārī interpretations of the verses. And in the frame this idea, many interpretations and concepts which refer to different dimensions of existence, are handled in these works.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Mulla Jāmī, al-Fātihah Exegesis, Ishārī Interpretation, Existence, Wahdat al-Wujūd.

Molla Câmî’nin Varlık Anlayışının Fâtihâ Tefsirindeki Yansımaları

Öz

XV. yüzyılın önemli simalarından olan Abdurrahmân Câmî, hayatının büyük kısmını geçirdiği Horasan, Semerkant ve Herat’ın yanı sıra birçok İslâm beldesinde de eserleri ve fikirleriyle yakından takip edilmiş hâlâ da edilmektedir. Arkasında farklı uzmanlık alanlarına yönelik birçok eser bırakan müellifin tefsir sahasında da telifleri bulunmaktadır. Türkiye kütüphanelerinde Molla Câmî’ye nispet edilen üç Fâtihâ tefsiri yer almaktadır. Bunlardan ilki, Bakara Sûresi 40’ıncı âyete kadar tamamlanmış Molla Câmî Tefsiri’nin bir bölümüdür. Bu tefsirin Câmî’ye aidiyeti konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. İkincisi, iki yazma nüshada, müellife nispet edilen bir sayfalık işârî Fâtihâ tefsiridir. Adı Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ olarak kaydedilen bu eserin, kaynaklarda zikredilmemesine rağmen, içeriği ve üslûbu ile müellife aidiyeti imkân dâhilinde görülmektedir. Bu tefsirlerden bir diğeri, Farsça kaleme alınmış manzum bir işârî tefsirdir. Adı, yazma nüshalarda Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ ‘alâ lisâni ehli’t-tarîka olarak yer almaktadır. Bu da bir önceki tefsir gibi kaynaklarda bahsi geçmeyen bir eserdir. Ne var ki şiirin sonunda Câmî kendi adını zikretmektedir. Ayrıca bu şiirin içeriğinin diğer iki esere mutabık olduğu da müşâhede edilmektedir. Bu makalede, sözü edilen üç Fâtihâ tefsirinden yola çıkılarak Câmî’nin varlık anlayışına yönelik açıklamaları ve atıfları konu edilmektedir. Çalışma kapsamında, Molla Câmî hakkında bilgi veren kaynaklarda bahsi geçmeyen iki eserinin tanıtımı, tahkîki ve tercümesinin yanı sıra onun bu eserlerdeki varlıkla ilgili ifadelerinin tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma neticesinde üç eserin de muhteva bakımından birbiriyle uyumlu olduğu, özellikle âyetlerin işârî yorumlarında vahdet-i vücûd paradigmasının baskın olduğu ve bu düşünce çerçevesinde varlığın farklı veçhelerine işâret eden birçok yorum ve kavramın bu tefsirlerde ele alındığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Molla Câmî, Fâtihâ Tefsiri, İşârî Tefsir, Vahdet-i Vücûd

Kaynakça

• Acer, Abdurrahman. “Abdurrahman Câmî’nin Hayâtının İlmî-İrfânî Vechesine Kısa Bir Bakış”. Molla Câmî’de Varlık. Ed. Abdurrahman Acer - Şamil Öçal. 11-30. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Ağbal, Davut. İbn Arabî’de İşârî Tefsir. 1. Bs. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Ali el-Kârî. el-Masnu‘ fî ma‘rifeti’l-hadîsi’l-mevdu‘. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 5. Bs. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
• Câmî, Abdurrahman. Tefsîru Molla Câmî. 19 Hk 1252: Çorum İl Halk Kütüphanesi.
• Hakîm, Suâd. el-Mu‘cemu’s-sûfî. 1. Bs. Beyrut: Dâru’n-Nedra, 1981.
• Hikmet, Ali Asgar. Camî Hayatı ve Eserleri. Trc. M. Nuri Gencosman. 2. Bs. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1963.
• İbn 'Arabî, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali. el-Futûhâtu’l-Mekkiyye. 1. Bs, 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Karacan, Melek Gündüz. “Molla Câmî’de Tevhidin Hakîkati ve Vahdet-i Vücûd”. Molla Câmî’de Varlık. Ed. Abdurrahman Acer - Şamil Öçal. 77-101. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Okumuş, Ömer. “Câmî, Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 94-99. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Tosun, Necdet. “Nakşibendiyye Tarikatının Kimliği ve Yayılışı”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve kültür. 1. Bs. 611-692. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Uludağ, Süleyman. “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.