Abd Al-Rahmân al-Jâmî’s Thought of Ahl al-Bayt and Some of His Views on Ahl al-Bayt’s Relation with the Umayyads in the Context of His Book Shawâhid al-Nubuwwah

Yıl 2020, Sayı: 48, 303 - 334, 20.06.2020

Mehmet Sever

https://doi.org/10.17120/omuifd.721344

Öz

Abd al-Rahmân Jâmî (d. 898/1492) is accepted as one of the important figures of Islamic thought tradition. Along with the books he has written about kalam (Islamic theology), philosophy, Arabic grammar and manâkib (sufi anecdotes), his Dîvân, consisting of Arabic and Persian mesnevis, has become one of the essential classics of Islamic thought. In addition to the classical education he received, his adoption of Naqshbandi Order with the thought of Ibn Arabî enabled the traces of the Sufi tradition along with the theological, philosophical and linguistic approaches in his works. In this context, Jâmî stands out as a scholar who tried to make a synthesis of the Akbarî and Naqshibandi understanding within the Eş'arî tradition.

      This study aims to reveal the conception of Jami, who is a Sunni mutakallim (theologist) and poet, about Ahl al-Bayt and political relations of the Umayyad period from his work titled Shawahid al-Nubuvvah. Especially the time that Jâmî lived was a period when the religious policy of the Timurids period varied between Sunnism and Shiism. In this context, the government's pursuit of different religious policies could not ease sectarian tensions and prevent social debates and quarrels. Especially the Shia groups' desire to build the theory of "imamate" and "holy dynasty" over the spiritual authority of Ahl-i Bayt drew these debates to the center of conception of Ahl al-Bayt. The conception of “Ahl al-Bayt”, which Shiites put forward in the axis of the concepts of "ismah/innocence" and "vasiyah/testament", turned into a political and religious argument in time; It created a historical conception that excludes the majority of the Companions (Sahâbah), especially al-Hulafâ al-Râshidûn. Against these claims, Jâmî tried to reinterpret the virtues and manâkib of Ahl al-Bayt, contrary to the claims of the Shiites, and sought the opportunity to come up with a common view of Ahl al-Bayt between the two sects. Against these claims, Câmî tried to subject the virtue and menakib of Ahl al-Bayt to a new interpretation contrary to the Shiites' claims, and sought the possibility of establishing a common conception “Ahl al-Bayt” between the two sects.

Anahtar Kelimeler

Jāmī, Ahl al-Bayt, Sunnism, Shiism, History, Politics

Şevâhidü’n-Nübüvve Adlı Eseri Bağlamında Abdurrahman Câmi’nin Ehl-İ Beyt Tasavvuru Ve Ehl-İ Beyt’in Emeviler’le İlişkilerine Dair Bazı Görüşleri

Öz

Abdurrahman Câmî (ö. 898/1492) İslam düşünce geleneğinin önemli simalarından biri olarak kabul edilmektedir. Kelam, felsefe, Arap grameri ve menkıbeler üzere telif ettiği eserler ile birlikte, Arapça ve Farça mesnevilerden oluşan Dîvân’ı, İslam düşüncesinin vazgeçilmez klasikleri arasına girmeyi başarmıştır. Aldığı klasik eğitimin yanı sıra İbn Arabî düşüncesi ile Nakşiliği benimsemiş olması, eserlerinde kelâmî, felsefî ve dilsel yaklaşımlarla beraber tasavvufî geleneğin izlerinin görülmesini sağlamıştır. Bu bağlamda Câmî, Eş’arî geleneğin içinde Ekberî ve Nakşî anlayışın bir sentezini yapmaya çalışmış bir âlim olarak dikkat çekmektedir.

      Bu çalışma Sünni bir mütekellim ve şair olan Câmî’nin Ehl-i Beyt hakkındaki tasavvurunu ve Emeviler dönemi siyasi ilişkilerini Şevahidü’n-Nübüvveadlı eserinden hareketle ortaya koymayı hedeflemektedir. Özellikle Câmi’nin yaşadığı dönem Timurlar dönemi iktidarının Sünnilik ve Şiilik arasında din politikalarının değişkenlik gösterdiği bir dönemdir. Bu bağlamda iktidarın farklı din politikaları izlemesi, mezhepsel gerginlikleri yatıştıramamış, toplumsal tartışmaları ve yaşanan kavgaları önleyememiştir.  Özellikle Şiî grupların Ehl-i Beyt’in manevi otoritesi üzerinden “imamet” ve “kutsal hanedanlık” teorisini inşâ etmeyi istemesi, bu tartışmaları Ehl-i Beyt tasavvuru merkezine çekmiştir. Şiîlerin “ismet” ve” vasiyet” kavramları ekseninde ortaya koydukları “Ehl-i Beyt” tasavvuru, zamanla politik ve dini bir argümana dönüşmüş; Hulefâ-i Râşidîn başta olmak üzere sahabenin çoğunluğunu dışlayan bir tarih tasavvuru oluşturmuştur. Bu iddialara karşı Câmî, Ehl-i Beyt’in fazilet ve menkıbelerini, Şiiler’in iddialarının aksine yeni bir yoruma tabi tutmayı denemiş, iki mezhep arasında ortak bir “Ehl-i Beyt” tasavvuru ortaya koyma imkânını aramıştır.  

Anahtar Kelimeler

Câmî, Ehl-i Beyt, Sünnilik, Şiîlik, Tarih, Siyaset

Kaynakça

• Abdurrahman Acer - Şamiş Öçal, ed. Molla Câmî’de Varlık. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Aka, İsmail. Timur ve Devleti. 3. Bs. Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Aka, İsmail. “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiilik”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 1993. 69-103-103.
• Algar, Hamid. Abdurrahman Cami. Trc. Abdullah Taha Orhan - Zeyneb Hafsa Orhan Aström. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Algar, Hamid. Nakşibendilik. Trc. A.Cüneyd Köksal. 4. Bs. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Asım, Ahmed. Meraḥu’l-me ͑âli fî şerḥi’l-Emâlî. Ed. İbrahim Çoşkun. İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı, 2016.
• Baharzi, Kemaleddin Abdülvasi Nizami-yi. Makamat-ı Cami Molla Cami’den Ali Şir Nevai ve Sultan Baykara’ya Şahitliklerim. Ed. Veysel Başçı. İstanbul: Büyüyenay, 2016.
• Bulut, Halil İbrahim. Şii-Sünni Polemiğinde Ebu Talib ve Dini Konumu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları”. Usûl: İslam Araştırmaları. 7 (2007): 107-136.
• Câmî, Abdurrahman. Baharistan. Trc. M.Nuri Gençosman. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1985.
• Cami, Abdurrahman. Evliya Menkıbeleri. Trc. Lâmiî Çelebi - Mustafa Kara - Süleyman Uludağ. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Câmî, Molla Abdurrahman. Şevâhidü’n-nübüvve li taḳviyeti yaḳîni ehli’l-fütüvve. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 1995.
• Çelenk, Mehmet. 16-17. Yüzyıllarda İran’da Şiiliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Dabaşî, Hamid. İslam’da Otorite. Trc. Süleyman E. Gündüz. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Duman, M. Zeki. “Kur’ân-ı Kerîm’de ‘Ehl-i Beyt’”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11 [Prof. Dr. Şaban Kuzgun’un Anısına] (2001): 37-58.
• Hasan Çiftçi. “Camî’den Eleştirel Latife ve Nükteler: Edebî, Sosyal ve Dini Kusurlara Dair”. Ed. Hicabi Kırlangıç - Şerife Yerdemir. 1-38. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
• Hersekli Arif Hikmet. Makâleler. Trc. Rıdvan Özdinç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Hikmet, Ali Asgar. Camî Hayatı ve Eserleri. Trc. Gencosman M. Nuri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Işık, Hüseyin Hilmi. Şevahid Ünnübüvve Peygamberlik Müjdeleri. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2017.
• İdris Şinâsi, İdris Şinâsi. Molla Câmî. İstanbul: Asır Matbaası, 1321.
• İsfehânî, Ebü’l-Ferec el-. Mekātilü’t-Tâlibiyyîn. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 2006.
• Kâşifî, Fahrüddîn Alî Safî b. Hüseyn Vâiz. Reşeḥât ʿAynü’l-ḥayât. Trc. M.Murad el-Kazanî. Diyarbekir: el-Mektebetü’l-İslamiyye, t.y.
• Kaşlı, Ali Rıza - Sırmabıyıkoğlu, Bekir. Mecmûatü Havâşî Molla Câmî. 2 Cilt. Diyarbekir: Mektebetü Seydâ, 2016.
• Lamiî Çelebi, Mahmud b. Osman. Tercüme-i şevâhidü’n-nübüvve. İstanbul, 1876.
• Manz, Beatrice Forbes. Timurlu İran’ında İktidar, Siyaset ve Din. Trc. Dilek Şendil. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Molla Câmî. ed-Dürretü’l-Fâhire fî Tahkîki Mezhebi’s-Sûfiyye ve’l-Mütekellimîn ve’l-Hükemâi’l-Mütekaddimîn. Tahran: İntişârât-ı Müessese-i Mutalaât-ı İslamî, 1358.
• Nabi, Yusuf. Şerh-i Çihl Hadis-i Nebî Kırk Hadis Tercümesi. Trc. Ekrem Bektaş. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2018.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türkler, Türkiye ve İslam. 15. Bs. İletişim Yayınları, 2018.
• Okumuş, Ömer. “Abdurrahman Câmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 94-99. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Ozak, Muzaffer. Şevahidün-Nübüvve Tercümesi. istanbul: Ergin Kitabevi, 1958.
• Öz, Mustafa. “Ehl-i Beyt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 498-501. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Paul, Jürgen. “The Rise of the Khwajagan-Naqshbandiyya Sufi Order in Timurid Herat”. Afghanistan’s Islam. Ed. Nile Green. 71-86. From Conversion to the Taliban. University of California Press, 2017. https://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt1kc6k3q.9.
• Ritter, Hellmut - Togan, Zeki Velidi. “Câmî”. İslam Ansiklopedisi : İslam alemi tarih, coğrafya, etnografya, ve biyografya lugati. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1963.
• Şahin, Hanifi. “İlhanlıların Sosyo-Politik İlişkilerinde Dinî-Mezhebî Kabullerin Rolü”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi. 45 (2016): 109-138.
• Şimşek, Halil İbrahim. “İmâm-ı Rabbânî Ahmed Farûkî Sirhindî’nin (ö. 1034-1624) Şîa ve Ehl-i Beyt’e Bakışı”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) IV/3 (2004): 199-209.
• Teber, Ömer Faruk. “İslâmîn Bir Din Olarak Benimsenmesi ve Yayılmasında Maturîdî’den Hoca Ahmet Yesevî’ye: Vasat Bir Ümmet Projesi = From Imam al-Maturidi to Khoja Ahmet Yassawi Islam’s Acceptance As a Religion and Its Expansion: The Project of a Middle-Way Community”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu I (2017): 246-255.
• Teber, Ömer Faruk. “Osmanlı Belgelerinde Alevilik İçin Kullanılan Dini - Siyasi Tanımlamalar”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü (Sempozyum). 2010. 69-80.
• Teber, Ömer Faruk - Öz, Ayşe Gül - Yılmaz, Sabri. “‘Risâle-i Ca’fer-i Sâdık’ Üzerinden Ondört Ma’sumân-ı Pâk On Yedi Kemer-Best”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi<br /> The Journal of International Social Research X/53 (2017): 914-920.
• Usluer, Fatih. Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2014.
• Varol, M. Bahaüddin. Siyasallaşma Sürecinde Ehli Beyt. Konya: Yediveren Kitap, 2002.