Koronavirüsün İslam Hukuku Bağlamında Sürekli Edimli Sözleşmelere Etkisi

Yıl 2021, Sayı: 50, 201 - 235, 24.06.2021

İbrahim Tufekçi

https://doi.org/10.17120/omuifd.915171

Öz

Kıta Avrupası hukukunun tasnifine göre Özel hukukun önemli dallarından biri de Medenî hukukun borç ilişkileriyle ilgili konuları ele alan borçlar hukuku branşıdır. Borç ilişkisi “iki taraf arasında birini diğerine veya her ikisini birbirine karşı bir edimde bulunmakla yükümlü kılan hukukî” bağ olarak tarif edilir. Borç ilişkisinin unsurları doğal olarak alacaklı, borçlu ve borç/edimdir. Edimler de vermek, yapmak ve yapmamak şeklinde üçe ayrılır. Borcun kaynakları ise hukukî işlemler, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme ve kanun olarak sıralanır. Tek ya da çift taraflı olabilen hukukî işlemler, irade beyanı ile kurulmaktadır. Çift taraflı irade beyanı ile kurulan hukukî işlem türü olan sözleşmelerde edimler zaman açısından ani edim ve sürekli edim olarak ikiye ayrılır. Ani edim, edimin anında yerine getirilmesini ifade ederken sürekli edim, edimin anlık olmayıp devam ettiği anlamına gelir. Edimin sürekli devam ettiği sözleşmelerde borcun ifâsı zamana yayıldığı için bazen, savaş, salgın hastalık, enflasyon vb. durumlarda taahhüt edilen ifâ imkânsız veya mümkün olmakla birlikte ağırlaşmış hale gelebilir. İmkânsızlık durumunda sözleşme kendiliğinden sona ererken (münfesih olurken), ifânın ağırlaşması halinde borçludan devamını istemek, borçlu için yıkım veya katlanması zor bir durum olacağından adalet ilkesine ters düşebilir. Uzun vadeli ve iki tarafa da borç yükleyen sözleşmelerde borcun ifâsını zaman zaman imkânsız hale getiren bazen de altından kalkılamayacak derecede ağırlaştıran salgın hastalıklardan biri de Covid-19 olmuştur. Bu makalede uzun vadeli borç ilişkilerinde Covid-19’un sebep olması muhtemel ifânın imkânsız veya adalet ilkesini zorlayacak derecede ağır hale gelmesine benzer durumlarla Hz. Peygamber’in döneminde karşılaşılıp karşılaşılmadığı, karşıla-şıldıysa onun neyi teklif ettiği araştırılmış, aynı problemin klasik fıkıh kaynaklarında tasavvur edilip edil-mediği, edildiyse ne gibi çözümlerin gündeme geldiği İslâm hukukçularının fürû-ı fıkıhta çözüme bağla-dıkları meselelerden yola çıkılarak tespit edilmeye çalışılmış, müçtehitlerce bulunan teorik dayanak ve prensiplerden hareketle Covid-19’un yol açtığı problemlerin çözümü için bir takım öneriler teklif edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Borçlar Hukuku, Salgın Hastalık, Sözleşmeler, Edim, Edimi İfânın İmkânsızlığı, Edimi İfânın Güçlüğü.

The Effect of Coronavirus on Continuous Acting Contracts in the Context of Islamic Law

Öz

According to the classification of Continental European law, one of the important branches of private law is the branch of law of obligations that deals with the issues related to the debt relati-ons of the civil law. Debt relation is described as "the legal link between two parties obliging one to the other or both to act towards each other." The elements of the debt relationship are naturally creditor, debtor and debt/act. Actions are also divided into three as giving, doing and not doing. The sources of debt are listed as legal transactions, tort, unjust enrichment and law. Legal tran-sactions, which can be unilateral or bilateral, are established with a declaration of will. In cont-racts, which are a type of legal transaction established with a double-sided declaration of will, acts are divided into two as immediate and continuous actions in terms of time. While the sudden act expresses the immediate fulfillment of the act, the continuous act means that the act is not instantaneous but continues. Sometimes, war, epidemic, inflation, etc. In cases, the promised acts may become impossible or, although possible, aggravated. In case of impossibility, while the contract is terminated automatically (while being dissolved), demanding the continuation of the debtor in case of heavy disclosure may be contrary to the principle of justice since it will be a destruction or a difficult situation for the debtor. Covid-19 is one of the epidemic diseases that make it impossible to fulfill the debt in long-term contracts that impose debt on both sides, and sometimes make it unbearable. In this article, it has been investigated whether situations similar to the probable disclosure of Covid-19 to be impossible or to force the principle of justice in long-term debt relations were encountered in the period of Prophet Mohammed, what he offered, if so, whether the same problem was envisioned in classical fiqh sources, and if so, what was it? It has been tried to be determined based on the issues that Islamic jurists have resolved in fiqh, that such solutions have come to the agenda. In addition, based on the theoretical bases and prin-ciples found by the mujtahids, a number of suggestions were tried to be offered for the solution of the problems caused by Covid-19.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Law of Obligations, Epidemic Disease, Contracts, Act, İmpossibility of Expressing the Act, Difficulty of Expressing the Act.

Kaynakça

• İB, T.C. İçişleri Bakanlığı. “Resmî Sayfası”. Erişim 21 Kasım 2020. https://www.icisleri.gov.tr/81-il-valiligine-koronavirus-tedbirleri-konulu-ek-genelge-gonderildi.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb Arnaud, Şakir Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-risâle. 1421/ 2001.
• Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Matbaa-i tevsî‘ -i tıbâ‘ât, 3 Cilt, 3. Ba-sım, 1330.
• Aydın Mehmet Âkif. “Borç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 285-291, İstanbul: TDV Ya-yınları, 1992.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. 7. Cilt. 2. Basım, Kâhire: Dâru’l-kitabi’l-islâmî, 1332.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Şaban Kurt, 8 Cilt. İstanbul: Çağrı yayınları- Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1413/1992.